Morgunblaðið - 28.11.1984, Blaðsíða 44

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. NÓVEMBER 1984
44
Minning:
Hanna Guðjónsdótt-
ir píanóleikari
Fædd 16. maí 1904
Dáin 18. nóvember 1984
Við andlát Hönnu Guðjónsdótt-
ur, húsfreyju og píanókennara í
Reykjavík, koma í hug mér endur-
minningar frá liðnum dögum um
þessa góðu konu, sem ég kynntist í
bernsku. Hún var þá nýgift Stef-
áni Kristinssyni, starfsmanni hjá
tollstjóra í Reykjavík. Þau hjón
höfðu tekið á leigu íbúð á Laufás-
vegi 25 í húsi afa míns, Einars
Arnórssonar, og bjuggu þar í hálf-
an annan áratug, 1932—1947,
lengi vel með eina barni sínu,
Fjölni, sem varð æskuvinur minn
og félagi alla tið síðan.
Þessi kynni urðu því nánari, þar
sem foreldrar mínir bjuggu þá á
efri hæð hússins, en Hanna, Stef-
án og Fjölnir á neðri hæð höfðu
sama forstofuinngang og innan-
gengt milli íbúða. Þetta var því
fremur óvenjulegt sambýli miðað
við nútímaaðstæður. En þröngt
máttu sáttir sitja á kreppuárun-
um, og sú varð svo sannarlega
raunin með þetta fólk. Það er sam-
mæii foreldra minna, að ekki hafi
getið betra sambýlisfólk en Hönnu
og Stefán þann nærfellt áratug,
sem þau bjuggu saman með þess-
um hætti, bar aldrei neinn skugga
á, þvert á móti, milli þeirra fór
aldrei annað en gott orð og úr því
þróaðist gagnkvæm vinátta. Sama
máli gegndi um samskiptin við
húsráðendur, afa minn og ömmu,
eins og hin langa vera þeirra
Hönnu og Stefáns í þessu húsi bar
vott um.
Það var því að vonum, að ég ætti
oft leið um heimili Hönnu og Stef-
áns á þessum árum og fengi góð
kynni af fjölskyldunni á neðri
hæðinni, þegar við Fjölnir fórum
að blanda geði í leikjum æskunn-
ar. Félagar einkasonarins voru
ávallt velkomnir og þeim tekið
eins og þeir væru hluti af fjöl-
skyldunni. Vinsemd Hönnu, eðlis-
læg góðvild hennar ásamt léttri
lund, er mér einlægt i sinni frá
þessum æskudögum. Það reyndist
því góð viðbót við vináttu við son-
inn að fá tækifæri til að njóta
þessara skemmtilegu foreldra
hans.
Þó að þau hjón, Hanna og Stef-
án, flyttust um síðir frá Laufás-
vegi, hélzt vináttan áfram, og ég
varð tiður gestur á nýju heimili
þeirra í Skaftahlið um árabil, naut
þar gestrisni þeirra og samveru
með Fjölni og systkinum hans,
sem bæst höfðu i hópinn. Þarna
hitti maður ættingja þeirra og
aðra vini, enda var þetta löngum
fjölsótt heimili með gestaboði,
blandið sérstakri stemmningu og
hollum áhrifum; þar ólgaði oft allt
af lífi og æskufjöri samhentrar
fjölskyldu, og foreldrarnir gáfu
börnum sinum ekkert eftir í sliku
lundarfari. Ekki var ótitt, að þar
rækist maður á listamenn og list-
unnendur, sem gaman var að
kynnast, en Hanna og Stefán voru
óvenju listelsk og kunnu þar að
greina kjarnann frá hisminu. Lág-
gróður á þvi sviði fannst ekki inn-
an veggja þessa heimilis, hvort
sem var á sviði tónlistar, bók-
mennta eða málaralistar. Þar var
leitað á mið hins bezta og full-
komnasta, sem kostur var á. Sér-
staklega var tónlistin þeim hjón-
um í blóð borin, bæði voru þau
einstaklega músíkölsk. Hanna
hafði lagt stund á píanónám i
Þýzkalandi, og varð síðan virkur
þátttakandi í tónlistarlífi Reykja-
víkur, í kórstarfi, undirleik og
leiðbeiningu í söng, og síðar píanó-
kennslu fram á efri ár, bæði í skól-
um og einkakennslu. Stefán, mað-
ur hennar, var einn af „postulun-
um“, sem unnu brauðryðjenda-
starf í islenzku tónlistarlífi með
stofnun Tónlistarfélagsins, Tón-
listarskólans og rekstri Hljóm-
sveitar Reykjavíkur. Hann var
sérstakur áhugamaður um fram-
gang sígildrar tónlistar á íslandi,
átti ávallt mikið plötusafn og hinn
fullkomnasta hljómbúnað, sem þá
þekktist. Þau hjónin voru þvi sem
einn maður í áhuga sínum og
þekkingu á þessu listasviði. Fyrir
kom, að þau lánuðu heimili sitt til
æfinga fyrir erlenda listamenn,
sem hér dvöldust, og er mér í
minni, þegar sá ágæti danski
listamaður, Wilhelm Lanzky-Otto,
þeytti horn á heimili þeirra á síð-
kvöldum!
Í öllu öðru virtust þau Hanna og
Stefán sem einn maður, samstillt í
aðdáunarverðu heimilislífi, enda
minnist ég þess, að heimilisvinur
þeirra, Ragnar í Smára, komst svo
að orði f afmælisgrein um Stefán,
að þau hjónin hafi alla daga verið
eins og nýtrúlofuð — og það voru
þau allt til þess, að Stefán lézt
hálfníræður árið 1982. Það var eft-
irsjá í þeim skemmtilega manni,
og það er eftirsjá í Hönnu, þessari
listelsku, líflegu dugnaðarkonu,
sem mér verður einlægt hugstæð
allt frá því ég varð daglegur gest-
ur á heimili hennar ungur drengur
fyrir mörgum árum.
Þess vegna vill þessi heimilis-
vinur nú að leiðarlokum tjá þakkir
sínar til hennar Hönnu fyrir ein-
læga vináttu í hans garð og hans
fólks um áratugi. Þegar gestaboði
á því heimili er lokið, er söknuður
meðal vina hennar, en mestur þó
hjá börnunum, sonunum Fjölni og
Árna Erlendi, og dætrunum
Hönnu Kristínu, Elinu og Sigríði.
Ég sendi þeim og fjölskyldum
þeirra innilegar samúðarkveðjur.
Einar Laxness
Hún Hanna vinkona er dáin.
Þegar mér barst þessi frétt þá fór
ég að hugleiða hvað lífið væri und-
arlegt. Það er svo margt sem mað-
ur ætlar að framkvæma, en svo er
allt í einu klippt á þráðinn og
tækifærin eru gengin þér úr greip-
um. Þó að Hanna væri orðin öldr-
uð og búin að skila löngu og miklu
dagsverki erum við svo eigingjörn,
að við hefðum viljað hafa hana
miklu lengur hjá okkur. Hún var
nefnilega gædd þeim sérstaka
eiginleika að vera sífellt að miðla
öðrum. Hún var svo lífsglöð og kát
að það var engin leið að vera með
neina fýlu eða þunglyndi nálægt
henni. Nú fáum við ekki að heyra
dillandi hláturinn hennar sem var
svo smitandi að hver sá sem hann
heyrði hreifst með og gleymd var
sorg og sút.
Hanna Guðjónsdóttir var ekki
einungis vinkona foreldra minna
heldur líka okkar barnanna. Það
var alltaf hátið þegar Hanna og
Stefán maður hennar komu í
heimsókn. Faðir minn og Stefán
sökktu sér strax i umræður um
Hi-Fi-tækin sin, ágæti þeirra og
galla og siðan var plata sett á fón-
inn og tónlistin flæddi um hvern
krók og kima. Á meðan hugsaði
kvenfólkið um kaffið og svo vildi
Hanna líka heyra frá hverju elsku
krakkarnir höfðu að segja. Hún
sem átti sjálf fimm börn, hafði
samt tima til að hugsa um ann-
arra börn og hvernig okkur leið.
Hún var á augabragði ein af okkur
og við gátum talað við hana eins
og jafnaldra. Það var ekki skrítið
að við elskuðum hana. Seinna
kenndi hún mér að leika á hljóð-
færi og það voru skemmtilegar
stundir. Álltaf hlakkaði ég til að
fara i tíma til Hönnu, þvi það
brást ekki að ég fór glaðari og rík-
ari af hennar fundi. Hún virtist
alltaf vita hvað við átti hverju
sinni.
Það er mikil náðargjöf að hljóta
slíkt skap í vöggugjöf og hæfileika
til að miðla öðrum.
Um leið og við systkinin frá
Miklubraut 18 vottum börnum,
barnabörnum og öðrum aðstand-
endum Hönnu okkar dýpstu sam-
úð óskum við þess að þrátt fyrir
sáran söknuð muni minningin um
þessa yndislegu og gjöfulu konu
lifa og ylja um ókomin ár. Blessuð
sé minning hennar.
GHG
Sú Reykjavik, sem ég kynntist
fyrir um það bil hálfri öld, var æði
ólík þeirri, sem við nú þekkjum.
Allt var mér, kornungri sveita-
stúlkunni, þó framandi og for-
vitnilegt, sem fyrir augu og eyru
bar. Eitt fannst mér samt taka
öllu öðru fram, — það var tón-
leikahaldið i bænum, sem þá var
nær eingöngu á vegum Tónlistar-
félagsins. í mínum huga var það
merkilegast þeirra félaga, sem
stofnuð höfðu verið á íslandi, og
„postularnir" tólf, stofnendur
þess, Krösosar, sem gátu ausið út
gulli og gersemum að vild. Það var
ekki fyrr en siðar, þegar örlög mér
hliðholl höfðu borið mig inn á
heimili margra þessara manna, að
mér varð ljóst, að þeir voru bara
stritandi hugsjónamenn, sem
flestir höfðu verið svo lánsamir að
eignast eiginkonu, sem deildi með
þeim hugsjón og var reiðubúin að
leggja þar til tima sinn, krafta og
fjármuni.
Ein þessara hjóna voru þau
Hanna Guðjónsdóttir og Stefán
Kristinsson.
Fyrstu minningar mínar um
heimili þeirra eru tengdar gesta-
boðum, er fagnað var erlendum
listamönnum, sem hingað komu á
vegum Tónlistarfélagsins. Þau boð
voru landkynning. Bæði voru
hjónin miklir bókmenntaunnend-
ur, áttu stórgott safn af málverk-
um og hljómplötum og fylgdust
vel með því, sem var að gerast úti
i hinum stóra heimi. Allt bar
heimilið vitni um fágun og reisn.
Það var hinsvegar ekki fyrr en
fyrir um það bil aldarfjórðungi,
þegar maðurinn minn tók að sér
stjórn Fílharmóníukórsins, að
samband okkar við Hönnu varð
mjög náið. Fljótlega eftir að hún
byrjaði að syngja með kórnum fór
hún að aðstoða hann á margvis-
legan hátt. Stundum spilaði hún
undir, æfði með einsöngvurum eða
raddæfði ásamt söngstjóranum og
i fjarveru hans.
Brennandi áhugi hennar og
smitandi hlátur gerðu vinnuna að
ljúfum leik.
Iðulega báðu kórfélagar um að
fá að koma heim til hennar til að
æfa erfiða staði í tónverkunum og
alltaf var hún reiðubúin — til þess
gat hún alltaf fundið stundir. Og
einu verklaunin voru gleðin yfir
góðum árangri.
Hug sinn til Hönnu reyndi kór-
inn að sýna, þegar hann gerði
hana að heiðursfélaga sínum árið
1965.
Öllum, sem þekktu Hönnu, var
ljóst, að hún hafði þegið óvenju-
mikla og fjölbreytta hæfileika í
vöggugjöf. Atorka hennar var líka
með ólíkindum.
Meðan börnin fimm voru enn í
skóla gat hún kennt á píanó og
sinnt öðrum tónlistarmálum nær
fullan starfsdag — jafnframt því
að hafa stórmyndarlegt heimilis-
hald og mikla risnu. Og áhugamál-
in voru enn fleiri og mörgum
þurfti að liðsinna. Þess vegna urðu
þau frábæru listaverk, sem hún
hannaði og vann í höndum, líka
færri en ella hefði orðið.
Heimsókn til Hönnu var hátíð.
Fögnuðurinn og birtan í viðmóti
hennar þegar hún opnaði dyrnar
nægðu til að feykja burtu gráma
hvunndagsins. Öðrum var hún
hinn mesti aufúsugestur, þvi þar
sem hún sat á bekk ríkti gleðin.
Hanna var mikil hamingjukona.
Hún naut óvenjulega mikils ást-
ríkis eiginmanns síns og sinna
mörgu mannvænlegu barna og
einlægrar aðdáunar nemenda
sinna og vina. En stærsta ham-
ingjuuppsprettan var þó sú, að
henni sjálfri var í brjóst lagin
gjöfin dýrmæta — kærleikurinn,
sem ekki leitar síns eigin.
Megi sú blessun verða kynfylgja
afkomenda hennar um ókomin ár.
Friður sé með henni.
Guðríður Magnúsdóttir
Á sunnudaginn þ. 18. sl. var
hringt til mín og mér tilkynnt lát
frú Hönnu Guðjónsdóttur, píanó-
kennara. Var ég þakklát dóttur
hennar fyrir þá nærgætni, því oft
fellur mér illa að hlusta á dánar-
tilkynningar í útvarpi eða lesa
þær í blöðum, ef um kunningja eða
vini er að ræða.
Vinátta okkar Hönnu átti sér
ekki langan aldur. Fundum okkar
bar fyrst saman um miðjan febrú-
ar 1983. Ég þurfti á spítalavist að
halda og fékk inni á Landspítalan-
um.
Það er sjaldan tilhlökkunarefni
að leggjast inn á sjúkrahús, þó
mega allir vera þakklátir, sem fá
þar viðtöku er veikindi ber að
höndum og hjálpar er þðrf.
Þegar á sjúkrahúsið kom var
mér vísað inn í stofu. Þar voru tvö
rúm og í einu horninu stóð borð,
þar sat fínleg og aðlaðandi kona i
fallegum slopp og var að sauma
skrautlegt veggteppi, er hún ætl-
aði dóttur sinni í útlöndum. Ég
gladdist yfir því, að fá að vera í
tvíbýli og mér leist strax vel á
stofusystur mína. Mér fannst
áberandi góðvild og gleði stafa af
henni. Og það kom á daginn. Hún
veitti mér mikla gleði þessa daga,
sem við áttum eftir að vera sam-
vistum. Eftir að ég hafði komið
dóti mfnu fyrir, kynntum við
okkur og fórum síðan að bera
bækur okkar saman og það ein-
kennilega var, að við áttum ýmis-
legt sameiginlegt. Við vorum báð-
ar aldamótabörn, þó að hún væri
nokkrum árum yngri og mjög
ungleg, þráðum báðar er við vor-
um börn að fá að læra á hljóðfæri,
unnum mest af öllu fagurri „mús-
ík“ og fögrum ljóðum. Fengum
ungar að læra að spila á hljóðfæri,
áttum ekkert hljóðfæri, en teikn-
uðum nótur á fjöl eða borðplötur
og æfðum okkur þannig fyrsta
sprettinn og rauluðum með, því
ekkert hljóð kom úr fjölinni, þótt
stutt væri á nóturnar. — Strax og
kunnátta og kraftar leyfðu fórum
við að spila á böllum.
Það var um margt hægt að
spjalla — og svo áttum við sam-
eiginlega vinkonu, Katrínu Viðar.
Hanna vann í æsku í hljóðfæra-
verslun Katrínar, en við Katrín
bundumst vináttu þegar við vor-
um börn norður á Akureyri, er
aldrei hefur borið skugga á. Allir
sem til þekkja vita hver ávinning-
ur það er að eiga slíka merkiskonu
að vini.
Þótt ótrúlegt megi virðast voru
þessir samvistardagar okkar
Hönnu á Landspítalanum eins og
lítið ævintýri. Hanna var ávallt
glöð, sagði vel frá og hló glöðum
hlátri, þótt ýmislegt amaði að.
Hún hafði verið skorin upp löngu
áður en ég hitti hana á sjúkrahús-
inu, en skurðurinn greri ekki eins
og til var ætlast.
Læknirinn hennar kom svo til
daglega að skipta á umbúðum, og
þegar hann fór sagði Hanna og
hló: „Þetta hlýtur að lagast, lækn-
irinn minn er svo elskulegur." Og
ekki þurfti ég að kvarta, mínir
læknar tóku öllum fram, að mér
fannst.
Þótt ótrúlegt megi virðast voru
það litríkir dagar, sem við Hanna
áttum á sjúkrahúsinu. Yfirhjúkr-
unarkonan á deildinni okkar var
alveg frábær, hún Lovísa frá Páfa-
stöðum í Skagafirði, sem er dótt-
urdóttir Sigurðar Sagfield söngv-
ara og Lovísu Albertsdóttur frá
Páfastöðum, þeirri sómakonu.
Svipað mátti segja um allt starfs-
liðið, sem til okkar kom, það var
eins og það ætti í okkur hvert
bein. Auðfundið var, að Hanna var
vinsæl meðal þessa fólks, meira að
segja unga stúlkan, sem þvoði
gólfið okkar kom inn í myndina og
varð mér minnisstæð, en þó með
nokkru öðru móti. Hún var ein-
stæðingur, var flutt að heiman og
átti enga að. Þegar hún kom inn
til okkar snemma á morgnana
með fötuna sína og skrúbbinn
settist hún á stokkinn hjá Hönnu
og sagði sína sögu. Og auðvitað
var það Hanna, sem gat talað í
hana kjark með sinni hjartahlýju
og góðu lund, svo unglingurinn var
glaðari er hún hvarf aftur úr stof-
unni með áhöldin sín og gat haldið
áfram að þvo gólfin. En við Hanna
urðum margs vísari um margt, er
áöur var okkur hulið.
Það var oft ótrúlega gestkvæmt
f litlu sjúkrastofunni okkar, jafn-
vel á milli þess sem heimsóknar-
tíminn var. Það hafði myndast lít-
ill vinahópur milli okkar og
starfsfólksins, sem oft leit inn til
okkar, tók okkur tali, svo þrautir
og áhyggjur hurfu i bili. Það getur
verið lærdómsrikt að liggja á
sjúkrahúsi.
Tíminn leið og þótt ótrúlegt
megi virðast saknaði ég þess, er
spitalaveru minni lauk. Ég var
þakklát fyrir að hafa fengið bót
meina minna. Á spitalanum hafði
ég kynnst góðu fólki með mismun-
andi lífsreynslu og lífsviðhorf og
svo stofusystur minni, Hönnu,
sem mér fannst oft geta breytt
myrkri i ljós með góðvild sinni og
björtum hlátri. Hanna varð eftir
og fór ekki heim fyrr en nokkru
seinna. Við áttum stundum tal
saman í sima eftir að við skildum
og fylgdist ég með hverju fram
fór. Veikindin tóku sig upp aftur
og við ekkert varð ráðið.
Margir munu ætla að Hanna
hafi verið Reykvíkingur, en svo
var ekki. Foreldrar hennar, Guð-
jón Jónsson og Kristín Ólafsdótt-
ir, fluttu um aldamótin síðustu frá
Stóru-Mörk undir Eyjafjöllum til
Hafnarfjarðar. Þar fæddist
Hanna þ. 16. maí 1904. Sjö árum
síðar flytur fjölskyldan til Reykja-
vikur. Frá því Hanna man eftir
sér stefnir hugur hennar að tón-
list, hún á enga ósk heitari en að
læra að spila á hljóðfæri, helst
píanó. Um 10 ára aldur byrjar
draumur hennar að rætast, þá fær
hún tilsögn i orgelspili hjá Þórði
Sigtryggssyni, sem um þessar
mundir kenndi á orgel i höfuð-
staðnum. Þórður var kunnugur i
Unuhúsi og kynntist Hanna brátt
því sérstæða og merkilega heimili.
Húsbændurnir i Unuhúsi tóku
henni vel eins og svo mörgum öðr-
um, er þar kvöddu dyra. Sýnir það
hug hennar til húsráðenda, að
yngri sonur hennar ber nafn hús-
bóndans, Erlendar.
Vafalaust hefur Hanna verið
góður nemandi, hún æfir sig af
kappi, enda þótt hún eigi ekkert
hljóðfæri, en gott fólk, sem er svo
lánsamt að eiga slíka kjörgripi,
leyfir henni að æfa sig og svo
hamast hún að æfa sig á borðplöt-
unni heima á kvöldin. Annar
kennari hennar er svo Niels
Segárd, erlendur maður sem kenn-
ir píanóleik í Reykjavík um árabil
og brátt fer Hanna að spila á böll-
um. Það var ekki vandalaust að
spila á böllum i þá daga, fjöl-
breytni var mikil í dönsunum og
fjörið varð oft að haldast til morg-
uns. Aldrei var lát á dansinum.
Hanna eignaðist fyrst hljóðfæri
þegar hún var 22 ára. Það var
mikil sigurhátíð, þegar píanóið
kom fyrst inn á heimili hennar.
Nú þurfti ekki lengur að sitja við
hljóðlaust borð né lifa á snöpum
til að æfa sig.
Tveim árum seinna fer Hanna
til Berlínar til framhaldsnáms.
Henni sækist námið vel og þegar
hún hverfur heim aftur fer hún að
kenna á píanó, telja má að hún
hafi kennt síeitulaust allt til
dauðadags, því þegar hún kom af
sjúkrahúsinu síðla vetrar 1983 fór
hún að kenna og kenndi þar til
kraftar þrutu. Hanna kenndi einn-
ig í Keflavík og Kópavogi í mörg
ár.
Á því merkisári 1930, þ. 17. maí,
urðu þáttaskil í lífi Hönnu. Hún
giftist þá Stefáni Kristinssyni
ættuðum frá Mjóafirði. Stefán var
merkismaður, einn af „postulun-
um“ sem stofnuðu Tónlistarfélag
Reykjavíkur. Starfaði hann af