Morgunblaðið - 07.12.1984, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. DESEMBER 1984
AMERÍKA
PORTSMOUTH/NORFOLK
Bakkafoss 19. des.
City o* Perth 2. jan.
Bakkafoss 18. jan.
NEW YORK
Bakkafoss 17. des.
Laxfoss 20. des.
City of Perth 31. des.
Bakkafoss 16. jan.
HALIFAX
Laxfoss 24. des.
BRETLAND/MEGINLAND
IMMINGHAM
Lucia de Peres 9. des.
Álafoss 16. des.
FELIXSTOWE
Lucia de Peres 11. des.
Alafoss 17. des.
Eyrarfoss 31. des.
ANTWERPEN
Lucia de Peres 11. des.
Álafoss 18. des.
Eyrarfoss 2. jan.
ROTTERDAM
Lucia de Peres 12. des.
Álafoss 19. des.
Eyrarfoss 2. jan.
HAMBORG
Lucia de Peres 13. des.
Álafoss 20. des.
Eyrarfoss 3. jan.
GARSTON
Helgey 11. des.
LEIXOES
Skeiösfoss 13. des.
NORDURLÖND/-
EYSTRASALT
BERGEN
Reykjafoss 7. des.
Skógafoss 14. des.
Reykjafoss 21. des.
Skógafoss 28. des.
KRISTIANSAND
Reykjafoss 10. des.
Skógafoss 17. des.
Reykjafoss 24. des.
Skógafoss 31. des.
MOSS
Reykjafoss 7. des.
Skógafoss 18. des.
Reykjafoss 21. des.
Skógafoss 2. jan.
HORSENS
Reykjafoss 12. des.
Reykjafoss 29. des.
GAUTABORG
Reykjafoss 11. des.
Skógafoss 19. des.
Reykjafoss 27. des.
Skógafoss 3. jan.
KAUPMANNAHÖFN
Reykjafoss 13. des.
Skógafoss 20. des.
Reykjafoss 28. des.
Skógafoss 4. jan.
o
Reykjafoss 14. des.
Skógafoss 21. des.
Reykjafoss 28. des.
Skógafoss 4. jan.
HELSINKI
irafoss 21. des.
GDYNIA
írafoss 24. des.
TORSHAVN
Skógafoss 15. des.
NORRKÖPtNG
írafoss 22. des.
VIKULEGAR
STRANDSIGLINGAR
-fram og til baka
frá REYKJAVÍK
alla mánudaga
frá ÍSAFIRÐI
alla þriðjudaga
frá AKUREYRI
alla fimmtudaga
EIMSKIP
*
Lág rödd í trjánum
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Sigvaldi Hjálmarsson:
Víðáttur. Ljóð.
Kápa og teikningar: Snorri Sveinn
Friðriksson.
Hliðskjálf 1984.
Sigvaldi Hjálmarsson hefur
skrifað margt um hugðarefni sín,
ekki síst guðspeki, hugrækt og
mystíska reynslu. Skrif hans hafa
jafnan vakið athygli.
Ljóðagerð mun Sigvaldi hafa
iðkað lengi. Hann sendi frá sér
ljóðabókina Vatnaskil 1976 og nú
er komin önnur ljóðabók frá hans
hendi og nefnist hún Víðáttur.
Sigvaídi telst til hinna lágværu
og yfirlætislausu skálda. Ljóð
hans koma til lesandans með
hljóðlátum hætti. Á yfirborðinu
eru þau einföld, en undir niðri
hafa þau að geyma flóknari veröld
og ákafa þrá til að túlka hana í
orðum. Lesandinn er oft minntur
á þetta þegar skáldið dregur fram
andstæður til þess eins að sýna
líkindi þeirra, að þær eru þrátt
fyrir allt af sömu rót.
Eitt þessara ljóða er Allir sofa:
Allir sofa,
stráin sofa og fjallið,
jörðin og himinninn
sofa,
jafnvel kyrrðin
bakvið himingeiminn.
Hana dreymir
Allir sofa
nema ómælið
óendanlega
sem er ég.
Mörg ljóð Sigvalda Hjálmars-
sonar eru ávöxtur heimspekilegr-
ar hugsunar með dulúð að leiðar-
ljósi. Stundum leikur hann sér að
þönkum, gefur hinu hversdagslega
nýja vídd. Þetta gerist eftirminni-
lega í Af svölunum heima:
Mér er í minni
sú stund
er mér auðnaðist
að brenna eldinn
og drekkja vatninu
Síðan horfi ég rór
útá miklubraut
af svölunum
heima.
Ljóðin í Víðáttum eru mjög
samstæð, samhljómá. Það er
styrkleiki þeirra, en getur líka
verið veikleiki því að stundum
bregður fyrir eintóna túlkun. En
menn skyldu þó varast að dæma
Sigvaldi Hjálmarsson
þessi ljóð af fyrstu kynnum. Þau
þarf að íhuga vel, lesa oft.
Ég sé ekki vetur en skáldinu
verði að þeirri ósk sinni sem kem-
ur fram í lokaljóði bókarinnar.
Lágri rödd:
Guðrún hraut úr söðli sl
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
íslenskir sagnaþættir.
3. bindi.
Safnað hefur Gunnar S. Þorleifsson.
Kápa og teikningar: Gunnar S. Þor-
leifsson.
Bókaútgáfan Hildur 1984.
Þriðja bindi íslenskra sagna-
þátta er fjölbreytt að efni, býður
upp á margvíslega lesningu.
Gunnar S. Þorleifsson hefur safn-
að efninu í þetta bindi eins og hin
tvö og skreytt það teikningum eft-
ir sig.
Yfirleitt hafði ég gaman af
lestri þessara þátta. Þeir eru eins
og vera ber þjóðlífsheimildir,
herma frá fólki og samfélagi lið-
inna tíma. Fyrirferðarmikill höf-
undur er Árni óla. Meðal annarra
má nefna Kristleif Þorsteinsson,
Brynjólf á Minna-Núpi, Jóhann
Gunnar Ólafsson, Helga Hannes-
son frá Sumarliðabæ, Bárð Jak-
obsson, Boga Benediktsson, séra
Magnús Helgason, Alexander
Baumgartner og Dillon lávarð.
Meðal fróðlegra þátta eru Úti-
legumenn og útilegumannatrú eft-
ir Kristleif Þorsteinsson og Grá-
kollsstaðadraugur eftir Helga
Hannesson frá Sumarliðabæ.
Kristleifur segir frá bústöðum út-
ilegumanna, Eyvindarholu, Frans-
helli og fleiri stöðum. Hann lýsir
því ágætlega jægar Jón Frans var
handtekinn af Borgfirðingum.
Helgi dregur upp litríka mynd
draugatrúar, kemur til skila
magnaðri stemmningu viðureign-
ar manns og draugs.
Helgi Hannesson skrifar líka
langan þátt af Guðrúnu á Reyð-
arvatni og bændum hennar, en af
Guðrúnu eru margir komnir. Ekki
býst ég við að allir afkomendur
Guðrúnar séu hrifnir af lýsingum
Helga á drykkjuskap hennar og
vergirni, en óneitanlega verða
gagnorð tilsvör hennar minnis-
stæð vegna hispursleysis frásagn-
arinnar. Guðrún hraut eitt sinn úr
söðli og lærbrotnaði. Samferða-
menn hennar stóðu yfir henni í
ráðaleysi. En hún beindi eftirfar-
andi orðum til þeirra:
„Verið þið ekki lengur að góna
upp í klofið á mér. Komið þið held-
ur með brennivín!"
Bogi Benediktsson segir frá
breiðfirskum köppum með sér-
kennilegu orðalagi, mannlýsingar
hans, ekki síst lýsing Boga gamla
Benediktssonar sem „var bráð-
þroska og snemma aigjör til lík-
ams og sálarkrafta" eru mjög af-
hjúpandi því að fátt er dregið und-
an þegar sagður er kostur og löst-
ur á mönnum.
Útlendingarnir Baumgartner
sem lýsir ferð með strandferða-
skipi norður um land til Aust-
fjarða 1883 og Dillon lávarður sem
segir frá Reykjavíkurlífinu
1834—1835 eiga í bókinni lifandi
þætti og upplýsandi. Áberandi er
vinsemd þeirra í garð íslendinga,
stundum jaðrar hún við ofmat. En
Baumgartner segir líka frá er-
lendum ferðafélaga sínum sem
taldi ísland hræðilegasta land í
heimi. En þetta var óheppinn
ferðamaður.
Af nógu er að taka í íslenskum
sagnaþáttum, en hér hefur aðeins
verið drepið á fátt eitt sem undir-
. rituðum lesanda þótti ekki miður
Gunnar S. Þorleifsson að kynnast
þvíég
næ ekki háttum
hjá sumarnóttinni
þegar þú vaknar
verð ég á braut
en skil eftir
lága rödd
í trjánum
Víðáttur er bók sem er Sigvalda
Hjálmarssyni til mikils sóma og
sannar að hann er vaxandi skáld.
Teikningar Snorra Sveins Frið-
rikssonar eru dæmi um góða sam-
vinnu skálds og listamanns. Þær
eru sjálfstæðar, en taka mið af
hugsun skáldsins. Mest hreif mig
sá skýja- og ölduleikur sem birtist
á bls. 30.
Kynóralegt „hugarvíti“
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Guðbergur Bergsson:
Hinsegin sögur.
Útg. Forlagið 1984.
Viðfangsefni og sögusvið höf-
unda fyrr og síðar eru náttúrlega
af ýmsum toga. Mannleg sam-
skipti í víðum skilningi og þröng-
um, almennar lífsreynslusögur og
upprifjanir, viðamiklar þjóðfé-
lagsádeilur, ljóðrænar smámynd-
ir; og allt fléttast svo hvað inn í
annað. Það þarf svo sem enga
vizku til að staðhæfa það. Og
væntanlega mótast þau viðfangs-
efni, sem höfundar skrifa um, af
því áhugasviði sem þeir hrærast í.
Frá því Tómas Jónsson — met-
sölubók eftir Guðberg — kom út
árið 1966 þarf enginn að velkjast í
vafa um hver áhugasvið hans eru.
Persónulega finnst mér þó að þeir
möguleikar sem efnið gefur séu
dálítið takmarkaðir og raunar
tæmdir hjá Guðbergi fyrir æði
löngu.
Þó skal það tekið fram, að mér
hefur ekki tekizt að lesa allar
bækur hans. Þaðan af síður í sam-
fellu, fyrr en nú, að ég las Hinseg-
in sögur. Ég get því ekki haft uppi
neinn vísindalegan samanburð á
ritferli Guðbergs, né gert úttekt á
því hvort margumrædd þjóðfé-
lagsmynd hafi tekið breytingum á
þessu skeiði. Mér sýnist þó ekki.
Söguefnin: Nefna má fyrstu sög-
Guðbergur Bergsson
una Hanaslagur hommanna. Þar
segir frá tveimur bráðmyndarleg-
um hommum. Þeir eru ansi
óvenjulega skapaðir, því að kynf-
ærin eru á brjóstkassanum. Sagan
lýsir síðan ítarlega, eins og mér
finnst oft vera háttur Guðbergs,
að hommarnir eru stöðugt að
bregða sér í hanaslag — reka sam-
an brjóstkassana. Þá líður þeim
auðvitað svo vel á eftir. Fá sig
aldrei fullsadda.
í næstu sögu segir frá skáld-
konu, sem er með þeim ósköpum
gerð, að hún fellir ekki hug til
karlmanna nema þeir séu homm-
ar. En verður þeirrar gæfu aðnjót-
andi að hitta tvo homma á balli og
má geta nærri að hún lætur þá
ekki aldeilis sleppa.
í Lífsgaldrinum segir frá ólöfu
gömlu sem fékk blóðtappa og syni
hennar ólafi. Hann verður eigin-
lega fyrir öllu meira áfalli þegar
móðir hans verður fyrir áfalli...
Ólafur er ekki hommi.
Alveg hinsegin saga segir frá
einum hommanum enn og eigin-
konu hans „en hann var harðgift-
ur eins og sannir hommar eru".
Lýst er nokkuð vandlega hvernig
maðurinn er skapaður að neðan-
verðu. Kannski ekki ónýtt að hafa
það á hreinu.
Varúð frú Önnu leikkonu segir
frá mikilli prímadonnu, sem hefur
náð frama í leikhúsinu og „til að
ná hinum listræna kulda var frú
Anna lengi að velja sína réttu að-
ferð." Sem betur fer finnur frú
Anna aðferðina. Það fer allt svo
vel í þessum sögum og er það eins
gott. Það setur beinlínis að mér
hroll, ef svo færi ekki, og höfundur
væri ekki svona lúnkinn að finna
„lausnir" á tiltölulega fáum blað-
síðum.
Sagan um vörtustelpuna er
snjöll og súrrealistisk. Hún er eig-
inlega besta dæmið í bókinni um
að hugmyndir skortir Guðberg
ekki — þótt svo mætti raunar ætla
eftir þessa upptalningu. Hann
skortir heldur ekki leikni til að
skrifa sögur, kímnigáfa hans
kemst oft og einatt vel til skila.
Hann hefur afar glöggt auga fyrir
smáatriðunum sem geta skipt
máli. Og væri nú ekki ráð að nýta
hugmyndaflugið og alla ritfimina
í annað en sjúklegt kynfærafjas.
Það hneykslar ekki lengur. Það er
bara svo leiðinlegt.