Morgunblaðið - 07.12.1984, Side 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. DESEMBER 1984
Williams þáttur Arkin 1980 og 1984:
Óbreytt stefna — engin
kjarnavopn á íslandi
— sagði utanríkisráðherra á Alþingi
— utandagskrárumræða um kjarnavopn og Keflavíkurflugvöll
Geir Hallgrímsson utanrík-
issráöherra kvaö nauösynlegt aö
fá fram upplýsingar og skýringar
á tilvist og áreiöanleik þeirra
Ijósrita af meintum leynigögn-
um, þess efnis, aö hér yröi kom-
iö fyrir kjarnavopnum á styrjald-
artímum, áður en hægt væri að
draga ályktanir af þeim. William
Arkin hefði áður sett fram stað-
hæfingar, sem oröiö hefðu til-
efni til utandagskrárumræöna á
íslandi, en hann síðar dregið til
baka og viöurkennt rangar.
WILLIAM ARKIN
KEMUR ENN TIL
SÖGUNNAR
HJÖRLEIFUR GUTTORMS-
SON (Abl.) kvaddi sér hljóðs utan
dagskrár í sameinuðu þingi í gær
vegna válegra tíðinda, sem Willi-
am Arkin hefði kunngjört, þess
efnis, að forseti Bandaríkjanna
hefði þegar árið 1975 gefið banda-
ríska flotanum heimild til að
flytja 48 kjarnadjúpsprengjur til
íslands, ef til styrjaldar dragi í
heiminum.
Þetta gerðizt án vitundar ís-
lenzkra stjórnvalda og gengi þvert
á yfirlýsingar sjö íslenzkra utan-
ríkisráðherra um að kjarnavopn
yrðu aldrei leyfð á íslandi, hvorki
á friðar- né stríðstímum. Lengra
væri ekki hægt að ganga gegn
stjórnvöldum fullvalda ríkis, sem
réði því sjálft, samkvæmt upplýs-
ingum utanríkisráðherra, hvaða
aðstöðu það léti samstarfsþjóðum
í NATO í té hér á landi.
Þær skoðanir hafa heyrzt að
Keflavikurflugvöllur sé nánast
bandarískt yfirráðasvæði, ekki ís-
lenzkt, sagði Hjörleifur. Hugsan-
lega er yfirgangur Bandaríkja-
manna byggður á slíkum viðhorf-
um.
Hann spurði ráðherrana, hvort
ekki væri ástæða til að ísland tæki
af tvímæli í lögum um bann við
kjarnavopnum hér á landi.
FYRRI STAÐHÆFING
ARKINS UM KEFLA-
VÍKURFLUGVÖLL OG
KJARNAVOPN
GEIR HALLGRÍMSSON utan-
ríkisráðherra kvað nefndan Willi-
am Arkin hafa afhent sér ljósrit
af fjórum blaðsíðum úr stærra
skjali, sem hann hafi staðhæft að
innihéldi heimildir forseta Banda-
ríkjanna, frá 1975, til flota þeirra,
þess efnis, að flytja mætti kjarna-
vopn til íslands ef til styrjaldar
kæmi.
Ráðherrann kvaðst þegar hafa
gert tiltækar ráðstafanir til að fá
upplýsingar um tilvist og áreið-
anleika þessa skjals, en það væri
óviðunandi umræðugrundvöllur
eins og væri. Yfirmaður banda-
ríska sendiráðsins hér hefur verið
krafinn upplýsinga í framhaldi af
heimsókn William Arkin í utan-
ríkisráðuneytið. Hinu væri þó ekki
að leyna að þessi sami aðili hefði
haldið því fram árið 1980 að hér
væru geymd kjarnorkuvopn. Á
sama hátt og nú hafi þá verið efnt
til utandagskrárumræðna á Ai-
þingi. Síðar hafi William viður-
kennt að þessar staðhæfingar
væru rangar.
Ef þessar upplýsingar reyndust
réttar fela þær í sér brot á varn-
arsamningi milli íslands og
Bandaríkjanna, brot á yfirlýsingu
leiðtoga Atlantshafsbandalagsins
frá 1957 og brot gegn bandarísk-
um lögum. Að svo stöddu er þó
ekki ástæða til að leggja út af
staðhæfingum Arkins sem áreið-
anlegum.
Ráðherrann sagði að það hefði
verið stefna íslands alla tíð — og
væri óbreytt — að hér yrðu ekki
staðsett kjarnavopn, hvorki á frið-
ar- né ’tríðstímum. Hann kvaðst
hafa ítrekað þessa stefnu, eftir að
hann tók við embætti utanríkis-
ráðherra. Samkvæmt varnar-
samningnum frá 1951 sé það „háð
samþykki Islands, hverrar þjóðar
menn séu í varnarliðinu, svo og
með hverjum hætti það tekur við
og hagnýtir aðstöðu á íslandi, sem
veitt er með þessum samningi".
Ráðherrann kvað orðaleik Hjör-
leifs Guttormssonar um Keflavík-
urflugvöll sem bandarískt yfir-
ráðasvæði en ekki íslenzkt, út í
hött og ekki þjóna íslenzkum
hagsmunum.
Ráðherrann kvaðst fylgjandi
því að Alþingi feli sérstakri nefnd
manna að kanna öll þau mál ofan
í kjölinn er lúta að öryggi og vörn-
um landsins. Sú nefnd gæti m.a.
byggt að því starfi sem þegar hafi
verið unnið bæði í utanríksráðu-
neytinu og öryggismálanefnd.
RATSJARSTÖÐVAR
MINNI HÁTTAR MÁL
OG SKAÐLAUST
STEINGRÍMUR HER-
MANNSSON forsætisráðherra
kvað auðskilið að staðhæfingar af
því tagi, sem hér væru ræddar,
vektu kvíða. Afstaða íslendinga
um að hér yrðu aldrei kjarnavopn
væri öllum þjóðum kunn. Þó væri
ekki útilokað að Alþingi tæki af
tvímæli í þessu efni. Ég hefi, sagði
ráðherrann efnislega, lýst þessari
afstöðu í viðtali við varaforseta
Bandaríkjanna, sem kvaðst hafa
fullan skilning á henni.
Það var rétt brugðizt við stað-
hæfingum Arkins af hálfu utan-
ríkisráðherra. Upplýsinga verður
aflað og á grundvelli þeirra mun
ríkisstjórnin meta, í samráði við
utanríkismálanefnd, hvort ástæða
sé til að ítreka afstöðu íslands.
ANÆGÐUR MEÐ
VIÐBRöGÐ UTANRÍK-
ISRÁÐHERRAd
KJARTAN JÓHANSSON (A)
kvaðst ánægður með viðbrögð
utanríkisráðherra. Staðhæfingin
væri það alvarleg að nauðsynlegt
væri að kanna hana ofan í kjölinn.
Hinsvegar hefðu fyrri fullyrð-
ingar William Arkin verið af þeim
toga að full ástæða væri til að
taka þessum með varúð. Sjálfgefið
væri að leita upplýsinga hjá sam-
starfsþjóðum en samhliða þyrfti
sjálfstæð athugun að fara fram.
Ef þessar staðhæfingar reynast
réttar er alvarlegt mál á ferð. Ef
þær hafa sama hald og fyrri full-
yrðingar þessa manns þarf hann
naumast að gera þriðju ferðina
hingað með söguburð sinn.
Kjartan taldi vafasamt að AI-
þingi „taki af tvímæli" í þessu
máli; afstaða þess og íslenzkra
stjórnvald væri skýr. Með því vær-
um við e.t.v. að spila úr hendi
vopni í sambandi við kjarnorku-
vopnalaus Norðurlönd, þ.e. gagn-
kvæma samninga um kjarnorku-
vopnalaus svæði innan áhrifa-
svæða beggja hernaðarblokkanna.
Kjartan taldi yfirlýsingu utan-
ríkisráðherra um sérstaka þing-
nefnd til úttektar á öryggismálum
hina merkustu.
SJALFSTÆÐ UPPLYS-
INGASÖFNUN OG
ÞEKKING
GUÐMUNDUR EINARSSON
(BJ) sagði m.a. að upplýsinga-
skylda stjórnvalda gagnvart al-
menningi væri engu minni í varn-
ar- og öryggismálum en öðrum
málaflokkum, sem ætlast væri til
að fólk tæki afstöðu til, m.a. í
kosningum. Hann spurði hvort við
hefðum mótað raunhæfa heild-
arstefnu um þessi efni.
Nauðsynlegt væri að byggja upp
sjálfstæða upplýsingasöfnun og
þekkingu til að geta iagt eigið mat
á þróun þessara mála í umhverfi
okkar og tekið afstöðu til hennar.
Tiltækar þurfi að vera upplýs-
ingar til að meta, jafnvel bera til
baka staðhæfingar af því tagi sem
hér hafi orðið tilefni umræðna.
AHYGGJUR VEGNA
FRAMKOMINNA
UPPLÝSINGA
SIGRÍÐUR DÚNA KRIST-
MUNDSDÓTTIR (Kvl.) lýsti
áhyggjum vegna upplýsinga sem
nú væru komnar fram um sam-
skipti Bandaríkjamanna og ís-
lendinga í hernaðarmálum. Hún
spurði utanríkisráðherra hve
haldgóðar upplýsingar í reynd
væru til um varnaðbúnað At-
lantshafsbandalagsins hér á landi.
Hún spurði ennfremur, hvað kæmi
Geir Hallgrímsson, utanríkisráðherra.
til að stjórnvöld vissu ekki um þá
hluti, er staðhæfingar W. Arkin
fjölluðu um, ef réttar reyndust
(„ég er ekki að segja að þær séu
það“, bætti hún við). Þá spurði
hún, hvern veg væri hægt að
sannreyna skýringar sem Banda-
ríkjamenn létu í té í þessu máli.
ALÞÝÐUBANDALAG-
IÐ OG SOVÉTRÍKIN
HÉR að framan hafa verið rakt-
ir efnislegir (hvergi orðréttir)
punktar úr ræðum nokkurra þing-
manna (eins frá hverjum þing-
flokki) í þessari utandagskrár-
umræðu. Auk framangreindra
þingmanna töluðu Haraldur
Ólafsson (F), Eiður Guðnason (A),
Kristófer Már Kristinsson (Bj) og
Steingrímur J. Sigfússon (Ábl.).
Hjörleifur Guttormsson (Abl.)
talaði og öðru sinni, raunar tvisv-
ar.
Eiður rakti m.a. fyrri málatil-
búnað Alþýðubandalags (utan-
dagskrárumræða 22. maí 1980),
sem byggður hafi verið á fullyrð-
ingu þessa sama W. Arkin. Sú
fullyrðing hafi síðan reynst til-
búin og röng — og viðurkennd sem
slík af höfundi. Eiður sagði Al-
þýðubandalagið hafa forn og ný
tengsl við Sovétríkin og vera, þeg-
ar grannt væri gáð, hallt undir
utanríkisstefnu þeirra. Þegar Eið-
ur lét þessi orð falla kallaði Svav-
ar Gestsson, formaður Alþýðu-
bandalagsins, fram í: „Lygi!“
SKÝRSLA UTANRIK-
ISRÁÐHERRA FYRR
Á FERÐ
GEIR HALLGRlMSSON utan-
ríkisráðherra svaraði Sigríði
Dúnu Kristmundsdóttir (Kvl.).
Hann kvað fyrir liggja haldgóðar
upplýsingar um aðstöðu á Kefla-
víkurflugvelli. íslendingar þyrftu
hinsvegar að leggja áherzlu á
aukna þekkingu og sjálfstætt mat
í öryggis- og varnarmálum, m.a.
með því að fylgjast með störfum
hermálanefndar NATO. Sann-
reyna mætti upplýsingar frá einu
bandalagsríki m.a. með saman-
burði við önnur. Hann gæti hins-
vegar ekki svarað spurningum,
sem væru byggðar á því að stað-
hæfingar Arkins væru réttar. Það
væri naumast tímabært.
Ráðherrann kvað utanríkis-
málanefnd þurfa að fjalla um
verksvið sérstakrar könnunar-
nefndar um öryggismál íslands og
þáttöku okkar í þeirri viðleitni að
stuðla að gagnkvæmri afvopnun í
heiminum og gagnkvæmri útrým-
ingu kjarnavopna.
Hann kvað skýrslu sína um
utanríksmál verða fyrr á ferð nú
en áður og gæfist þá þinginu til-
efni til að fjalla nánar um þessi
mál í heild.
Leiðrétting:
Skagaströnd — ekki Raufarhöfn
Þau mistök urðu í frásögn af
ræðu Kolbrúnar Jónsdóttur (BJ)
um tillögu Bandalags jafnaðar-
manna, þess efnis, að stefnt skuli
að því að leggja niður Síldarverk-
smiðjur ríkisins, að ummæli henn-
ar voru hermd upp á Raufarhöfn
— þar sem hún sagði Skagaströnd.
Orðrétt sagði Kolbrún Jónsdóttir:
„Ég ætla að leggja nokkur orð
í belg, vegna þess að síldar-
verksmiðjan á Skagaströnd hef-
ur komið hér til tals. Ég ætla að
upplýsa þingheim um að síldar-
verksmiðjan á Skagaströnd er
ákaflega stór verksmiðja, en hún
hefur varla starfað í 20 ár. Ef
það á að selja þessa verksmiðju
fyrir 17 millj. kr. mundi ég óska
ríkissjóði til hamingju með að
koma þeirri verksmiðju í verð.
Þarna hafa verið möluð og
brædd bein af og til úr frystihús-
inu, en síld hefur ekki sést lengi
á Skagaströnd og ekki loðna
heldur. Mér er mjög minnisstætt

Kolbrún Jónsdóttir
þegar vélarnar voru teknar úr
þessari verksmiðju og fluttar til
Siglufjarðar, það hefur verið á
árunum 1963—1965, ég man ekki
nákvæmlega árið. Það er því al-
veg vonlaust að tala um þetta
sem fyrirtæki sem sé atvinnu-'
skapandi á þessum stað.
Ég er alveg sannfærð um að ef
einstaklingar á Skagaströnd
hefðu átt þessa verksmiðju og
ættu hana hefðu þeir séð einhver
not fyrir húsnæðið a.m.k. og ég
veit að þar hefur verið áhugi á
að nýta það.
í upphafi var síldarverksmiðj-
unum komið á laggirnar til að
styrkja atvinnulífið. En ágóðinn
af þessum verksmiðjum, því ein-
hver hlýtur hann að hafa verið á
sínum tíma, rann ekki til byggð-
arlaganna, heldur fór hann
eitthvað annað. Það var ekkert
eftir nema stórir steinkumbald-
ar á Skagaströnd og víðar — á
Vestfjörðum svo eitthvað sé
nefnt — stórir steinkumbaldar
sem standa steindauðir og eru
öllum til ama ef ekki verður
reynt að koma þeim í hendur
einkaaðila sem sjá einhver not
fyrir þá.“