Morgunblaðið - 14.03.1985, Blaðsíða 46

Morgunblaðið - 14.03.1985, Blaðsíða 46
46 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. MARZ 1985 í tíma töluð MARLÍN-TÓG LÍNUEFNI BLÝ-TEINATÓG FLOTTEINN NÆLON-TÓG STÁLVÍR allskonar SNURPIVÍR 28m/m 6x24x7 800 mtr. rúllur • KARAT LANDFESTATÓG 50% aukinn styrkleiki BAUJUSTENGUR ÁL, BAMBUS, PLAST BAUJULUKTIR ENDURSKINSHÓLKAR ENDURSKINSBORÐAR LÍNUBELGIR NETABELGIR BAUJUBELGIR ÖNGLAR — TAUMAR MÖRE- NETAHRINGIR NETAKEÐJA NETALÁSAR NETAKÓSSAR LÓÐADREKAR BAUJUFLÖGG NETAFLÖGG FISKKÖRFUR FISKGOGGAR FISKSTINGIR SALTSKÓFLUR ÍSSKÓFLUR FLATNINGSHNÍFAR FLÖKUNARHNÍFAR BEITUHNÍFAR KÚLUHNÍFAR SVEÐJUR VASAHNÍFAR STÁLBRÝNI HVERFISTEINAR í KASSA OG LAUSIR RAFMAGNS- HVERFISTEINAR SKRÚFSTYKKI ALLAR STÆRDIR MJÖG GOTT VERD ÚSfiG STJÖRNULYKLAR TOPPLYKLAR LYKLASETT TENGUR FJÖLBREYTT ÚRVAL VÍR- OG BOLTAKLIPPUR GREINAKLIPPUR SÍMI 28855 OpiA laugardaga 9—12 - eftir Friðjón Guðmundsson GREIN þessi birtist í blaðinu fyrir nokkru, en þá féll alllangur kafli niður úr henni. Er hún því birt hér aftur í heild. — Blaðið biðst velvirð- ingar á þessum mistökum. Undanfarin missiri hafa orðið mikil blaðaskrif og umræður um landbúnaðarmál, sem því miður hafa æði oft reynst allt of lítið málefnalegar. Þar hefur of mikið borið á þrálátum áróðri gegn bændastéttinni, mest þó frá suð- vesturhorni landsins, svo að segja má að sumt af því geti beinlínis flokkast undir atvinnuróg. Land- búnaðurinn hefur verið lítilsvirtur og bændur allt að því fótum troðn- ir. Það hefur verið talað um það sem þjóðfélagslega nauðsyn að „fækka bændum" um allt að því helming. Svo illa er jafnvel komið, að menn úr leiðbeiningaþjónustu bænda láti sér þetta um munn fara. Til eru líka menn sem telja að leyfa beri frjálsan innflutning á landbúnaðarvörum, en þá er ekki unnt að taka alvarlega, því það myndi þýða endalok landbún- aðar á íslandi við þær markað- saðstæður og viðskiptahætti, sem nú tíðkast í viðskiptalöndum okkar, þar sem landbúnaðarfram- leiðsla er lögvernduð með ýmsu móti. Menn setja upp einhliða reikn- ingsdæmi vegna svonefndra út- flutningsbóta, sem á að sýna skað- semi þeirra fyrir þjóðarhag, en gleyma gjarnan öðrum hliðum málsins: þjóðfélagslegri þýðingu landbúnaðarins og þeirri marg- vísiegu atvinnuuppbyggingu er tengist búvöruframleiðslunni, einnig þeirri sem er umfram inn- anlandsþarfir. Bændaforustan hefur reynst lin í vörn gegn þessum áróðri. Stétta- samband bænda virðist vera farið að bollaleggja um afnám útflutn- ingsbóta „í áföngum" eins og það er orðað. Hér sannast orðtakið: „dropinn holar steininn". Fólk til sveita er farið að tapa trú á sínu hlutverki sökum þess hversu störf þess eru vanmetin. Sem kunnugt er hefur útflutn- ingsbótaréttur landbúnaðarfram- leiðslu verið miðaður við 10% af heildarframleiðsluverði búvara síðan um 1960. Sú stærð var þá metin hæfileg í góðæri til að mæta samdrætti í harðæri, svo tryggt væri að innanlandsþörf væri ávallt fullnægt. Framleiðsla um- fram þetta hefur verið vandi bændanna sjálfra og verður, svo lengi sem reglur þessar gilda. Og ég veit ekki til að neinar óskir hafi komið fram um aukinn útflutn- ingsbótarétt. Það er talað um að með þessum útflutningsbótarétti hafi verið mörkuð röng landbún- aðarstefna, sem hafi skaðað þjóð- arhag. Þetta tel ég alrangt — þvert á móti tel ég að útflutn- ingsbæturnar hafi veitt landbún- aðinum mikilsverðan stuðning og átt drjúgan þátt í að tryggja bú- setu í sveitum og skapa atvinnu í þéttbýli á þessu 25 ára tímabili. Og það er sem betur fer langt í frá að ég sé einn um þá skoðun. Fram- leiðsla umfram þetta mark er svo allt annað mál. Þá má segja að komið sé að hinum margumrædda „offramleiðsluvanda". Það er einnig, röng ályktun að útflutn- ingsuppbætur á landbúnaðarvörur séu að öllu leyti tapað fé fyrir rík- issjóð. Það er annaðhvort mis- skilningur eða mistúlkun, en þó undarlegt sé, minnist ég þess ekki að hafa nokkru sinni séð þetta leiðrétt. Þrátt fyrir óhagstæð markaðsmál fæst þó gjaldeyrir fyrir útfluttar landbúnaðarvörur, sem er innlegg í þjóðarbúið og fyrir þann gjaldeyri er unnt að kaupa inn vörur, sem á eru lagðir tollar og innflutningsgjöld, og síð- ar söluskattur sem ríkissjóður hirðir. Útflutningsbæturnar sjálf- ar eru brúttóstærð, nettóstærðin er önnur og minni: Tap ríkissjóðs fer eftir því hversu utanlands- markaður er hagstæður og hvern- ig toll- og skattheimtu ríkissjóðs er háttað hverju sinni. Hér kemur margt til álita og margir aðilar við sögu: 1. Þjóðarbúið. 2. Ríkis- sjóður. 3. Bændur. 4. Vinnslu- stöðvar búvöruframleiðslu og sláturhús. 5. Iðnaðarfyrirtæki. 6. Milliliðir. 7. Flutningsaðilar, skipafélög, flugfélög. 8. Bankar, og ef til vill fleiri. Ætli það sé ekki óhætt að slá því föstu, að ef út- flutningsbætur yrðu afnumdar mundu allir ofangreindir aðilar tapa, nema ríkissjóður. Hann myndi að vísu hagnast, en hvergi nærri eins mikið og upphæð þeirra nemur. í 8. tölublaði Freys í sept. sl. er fróðleg grein um stöðu landbúnað- arins eftir Guðmund Stefánsson hjá Stéttarsambandi bænda. Þar koma fram ýmsar athyglisverðar staðreyndir. M.a. er birt tafla um útflutning á dilkakjöti í jan. 1984. Þó hér sé ekki um að ræða neitt algilt dæmi um stöðu mála er rétt að skoða það: Útflutningsverð- mæti cif. er kr. 51,26 á kg. Flutn- ingskostnaður er 10,55 á kg. Slát- ur- og heildsölukostnaður er kr. 30,55 á kg. Vaxta- og geymslugjald kr. 9,54 á kg. Stofnlánadeildar- gjald kr. 2,54 á kg. Samtalsfrá- dráttur frá söluverði erlendis kr. 53,18 á kg. Skilaverð til bænda verður því kr. 51,20 á kg + 53.18 á kg = + kr. 1,92 á kg. Grundvallar- verð til bænda í jan. 1984 var því sem næst kr. 96,00 á kg. Ríkissjóð- ur þarf því að greiða nálega kr. 98,00 með hverju kilói ef bændur eiga að fá fullt grundvallarverð. Ef útflutningsbótaþörf dilkakjöts 1984 hefði verið 3.000 tonn og rík- issjóður greitt fullt grundvallar- verð fyrir það magn samkvæmt ofangreindum forsendum virðist dæmið líta svona út: Dæmið skýrir sig sjálft. Gjald- eyristekjur verða tæpar 154 millj- ónir. Þær ættu að tryggja halla- lausan rekstur þjóðarbús gagn- vart útlöndum og trúlega talsvert umfram það. Milliliðir ýmsir fá til sín tæpar 160 milljónir, og bænd- ur 288 milljónir, samtals tæpar 448 milljónir. Til frádráttar tekj- um milliliða og bænda koma að sjálfsögðu ýmsir kostnaðarliðir við öflun teknanna. Og til frá- dráttar útflutningsbótum ríkis- sjóðs kr. 294 milljónum koma inn- flutningsgjöld, vörugjald og sölu- skattur af innflutningi fyrir gjald- eyristekjur ellegar bætt viðskipt- astaða gagnvart útlöndum. Tekjur af innflutningi er kannski erfitt að áætla, ef til vill mætti hugsa sér þar um 40% af gjald- eyristekjum eða ca. 64 milljónir. Greiðsla ríkissjóðs yrði þá endanl- ega 294 milljónir + 64 millj. = 230 milljónir. Það er athyglisvert, að milliliðirnir fá næstum allt sitt sjálfkrafa, bændurnir eru látnir mæta afgangi, og í umræðum eru svo uppbætur ríkisins taldar styrkur eða jafnvel ölmusa til bænda. Ættu allir að sjá hversu ranglát þessi túlkun er sakir þess að þær eru samkvæmt eðli máls- ins ekki síður að sínum hluta styrkur til milliliðanna og auk „Kjarni málsins er ein- mitt sá, að það er þjóð- félagsleg nauðsyn að halda uppi búskap í sveitum landsins þannig að byggð grisjist ekki úr því sem orðið er.“ þess að langmestu leyti afleiðing sjúklegs efnahagslífs, sem ekki er sök bænda. Dæmið sem hér hefur verið skoðað, og tekið er af handa- hófi, er ekki hagstætt, en hver get- ur staðhæft að ekki sé unnt að hagræða sölumálum landbúnaðar- ins og færa til betri vegar fyrir þjóðarbú og ríki: Með hagræðingu og lækkun á milliliðakostnaði, lækkuðum flutningskostnaði, nið- urfellingu sjóðagjalda af útflutt- um landbúnaðarvörum, aukinni og bættri úrvinnslu á þeim, með öflugri markaðsleit og betri sölu- mennsku. Úti í heimi sveltur fólk í tugmiljónatali. Er ekki réttara að kaupa búvörur af bændum fyrir söfnunarfé líknarstofnana til hjálpar bágstöddum heimshlutum heldur en að húðskamma þá fyrir að framleiða of mikinn mat. Og ætti ekki rikið að kaupa af þeim eitthvað af umframframleiðslu, með einhverjum afslætti, til hjálpar hungruðum heimi? Guðmundur Stefánsson hjá Stéttarsambandi bænda segir m.a. í áðurnefndri grein: „Það er ljóst að stefna stjórnvalda er að draga úr niðurgreiðslum og kröfum um afnám útflutningsbóta verða sí- fellt háværari. Það er lfka ljóst að þetta mun, ef af verður, hafa mjög alvarlegar afleiðingar í för með sér fyrir bændastéttina og fyrir byggðina." ÞetU er laukrétt og sannarlega orð í tíma töluð. Kjarni málsins er einmitt sá, að það er þjóð- félagsleg nauðsyn að halda uppi bú- skap í sveitum landsins þannig að byggð grisjist ekki úr því sem orðið er, eða a.m.k. sem allra minnst. Ef hefðbundin búvöruframleiðsla verður einskorðuð við innanlands- markað, leiðir það óhjákvæmilega til grisjunar byggðar i sveitum, erfiðleika í rekstri vinnslustöðva búvöru og samdráttar í atvinnu i þéttbýli. Helmingsfækkun bænda myndi hafa geigvænlegar afleið- ingar, verulega eyðingu byggðar í sveitum, stöðvun á sumum vinnslustöðvum og atvinnumissi i þéttbýli, sem erfitt er að meta fyrirfram. Við þá sem eru að tala um ranga landbúnaðarstefnu vil ég segja þetta: Viðnám gegn fólksflótta úr sveitum er í grundvallaratriðum rétt landbúnaðarstefna og andóf gegn henni er engum til góðs. Hinsvegar verður því ekki neitað að ýmis mistök hafa átt sér stað i landbúnaði sem öðrum mál- um, enda getur það ekki talist óeðlilegt. En þau mistök eru mörg- um sinnum smærri í sniðum en Ld. þau sem hafa átt sér stað í sjávarút- vegi, þar sem hrikalegar fjárfest- ingar og botnlaus skuldasöfnun eru að sigla öllu í strand. Fram á áttunda áratuginn höfðu ráðunautar bænda uppi mikinn áróður fyrir stækkun búa. Margumtalaður „offframleiðslu- vandi“ er að nokkru leyti afleiðing þessa áróðurs. Segja má að þetta séu mistök, skortur á framsýni. Að minu áliti hafa líka orðið mis- tök í stjórnun á framleiðslu. Það væri Ld. hyggilegra að nota hið svo- nefnda kjarnfóðurgjald til að byggja upp innlenda kjarnfóðurframleiðslu heldur en að stunda einskonar hrá- skinnsleik með það eins og nú er gerL Ég kann heldur ekki við þá tilhögun að bjóða mönnum borgun fyrir það að draga úr eða hætta framleiðslu, kaupa upp búmark eða borga mönnum fyrir að slátra kálfum. Mér finnst svona ráðstafan- ir bara kák og lágkúra. Þegar beita þarf framleiðslustjórnun virðist kvótakerfí og búmark eina raun- hæfa leiðin og því þarf að fylgja eftir með festu. Verður þá ekki hjá því komist að setja bremsu á stærri búin og þá líklega einnig tóm- stundabúskap, ef stemma á stigu við frekari grisjun byggðar. En þrátt fyrir ýmislegt sem bet- ur mætti fara í framleiðslu- stjórnun og hjá bændunum sjálf- um, er það misskilningur eða blátt áfram rangtúlkun, að landbúnað- urinn sé að ógna efnahagskerfi landsins. Það eru óarðbærar fjár- festingar landsmanna af ýmsu tagi, ábyrgðarleysi í meðferð fjármuna, alskyns óráðsfa I opinberum rekstri og rekstri ýmissa fyrirtækja, alskon- ar spákaupmennska, þrýstihópakerf- ið og I stuttu máli sagt allt of al- mennur dans í kringum gullkálfínn, sem er að kollvarpa efnahagskerf- inu. Það er farið að syrta alvarlega í álinn, þegar fyrirsvarsmenn þrýstihópa eru farnir að hæla sér af því að þeir geti með samtaka- mætti sínum „látið hrikta í stoð- um þjóðfélagsins". Sú hugsun sækir að manni, að fjárhagslegt sjálfstæði þjóðarinnar sé komið á fremsta hlunn, og að hluti hennar sé allt að því tilbúinn að fórna þvi fyrir stundarhag. íslendingum hefur aldrei gengið verr að stjóma sínum fjármálum en einmitt nú þegar tækni og tölv- ur blómstra. Það vaða uppi als- kyns sjálfsköpuð vandamál, sem fólki finnst nær óyfirstíganleg, en eru það auðvitað ekki ef það á annað borð vill takast á við vandann. En ég held að það væri mjög óréttlátt að saka bænda- stéttina um frekju í kapphlaupinu um lífsgæðin. f aðalatriðum hefur landbúnaðarstefnan verið nokkuð rétt fram að þessu. En það þarf að fara fram málefnaleg umræða um þessi mál, sem kemur í veg fyrir að áróður stjórnmálamanna og fjöl- miðla vinni tjón og drepi kjark úr bændum meir en orðið er. Bænda- stéttin og forystumenn hennar þurfa alvarlega að gæta þess að ánetjast ekki áróðursvélum andstæðra afla. Til þess að skýra stöðu mála, stöðva óréttlátan áróður og eyða misskilningi þarf að gera eftir því sem unnt er, athugun á þjóðhags- legu og þjóðfélagslegu gildi land- búnaðarins með því m.a. að kanna eftirtalin atriði: í fyrsta lagi hversu miklum fjármunum land- búnaðurinn og þjónustugreinar hans skila, þar með talinn iðnaður tengdur honum.í öðru lagi hve margt fólk hefur atvinnu sína af landbúnaði og atvinnurekstri tengdum honum.í þriðja lagi hvernig viðskiptastöðu þessara greina er háttað gagnvart útlönd- um. í fjórða lagi hversu mikið út- flutningsbæturnar kosta ríkið nettó og hvernig útflutningur landbúnaðarvöru kemur út þjóð- hagslega.í fímmta lagti hverjar af- leiðingar takmörkun búvörufram- leiðslu við innanlandsmarkað hefði á búsetu og atvinnulíf í sveitum, og á rekstur vinnslu- stöðva búvöru og atvinnulíf í þéttbýli. Magn: Vert á t Cjaldeyr Til mill. TU AIU til iast: liAa banda: millil. og bjpfida: Útfl. dilkakj. 3000 t 51.260 153.780 þ Flutn.kostn. 3000 t 10.550 31.650 þ Slátrun o.fl. 3000 t 30.550 91.650 þ Vaxtakostn. 3000 t 9.540 28.620 þ Stofnlánad.gj. 3000 t 2.540 7.620 þ Alls 153.780 þ 159.540 þ + mism. á skr. og millil. kostn. + 5.760 þ Til ráðstöfunar Útflb. til millil. 153.780 þ 3000 t á 1.960 5.760 þ 159.540 þ Útfl.b. til bænda 3000 t á 96.000 288.240 þ 288.240 þ Samt. 153.780 þ 159.540 þ 288.240 þ 447.780 þ
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.