Morgunblaðið - 30.04.1985, Síða 50

50
MORGUNBLAÐID, ÞRIÐJUDAGUR 30. APRÍL 1985
Afmæliskveðja:
Hjörtur Sturlaugs-
son, Fagrahvammi
Ég á í fórum mínum afmælis-
dagabók sem ég hlaut hana í ferm-
ingargjöf fyrir 40 árum. Nú hin
síðari ár gríp ég hana stundum er
í hug minn koma minnisverðir
menn frá æskudögum mínum. Af
tilviljun greip ég til hennar fyrir
skömmu og sá þar nafn eins míns
mesta uppáhaldsfrænda og að
hann væri nú um þessar mundir
að fylla áttunda tuginn.
Þó segja megi að vík hafi verið
milli vina hvað okkur Hjört snert-
ir, allt frá því hann yfirgaf æsku-
stöðvar og flutti vestur að Isa-
fjarðardjúpi vorið 1933, fann ég
mig knúinn að senda honum
kveðju frá heimabyggðinni á þess-
um merku tímamótum í lífi hans
og vona fastlega að hann virði mér
það til vorkunnar er ég minni
hann á sumarkvöldin er hann var
á ferð hjá fólki sínu í Snartar-
tungu og kom yfir að Þórustöðum
og ræddi við jafnaldra sína og
frændur. Þá var nú stundum vak-
að svolítið frameftir og þó kannski
hafi verið haust eða vetur, verða
þau í huga mínum — eilíf sumar-
kvöld.
{ þessum formála er ég nú raun-
ar búinn að segja flest það sem
mig langaði að segja við hann,
enda vandi á höndum þar sem
samstarfsmenn hans og vinir í fé-
lagsmálavafstrinu á Vestfjörðum
hafa gert lífshlaupi hans merk
skil á öðrum tímamotum í lífi
hans. Vitna ég þar til mjög ágætr-
ar greinar Friðberts í Botni er
birtist í íslendingaþáttum Tímans
13. tbl. árið 1975. Einnig skrifar
mágur hans, Kristján á Brekku, í
sama rit fimm árum síðar, þó get-
ur ekki hjá því farið að um nokkr-
ar endurtekningar verði að ræða.
Hjörtur fæddist í Snartartungu
í Bitrufirði 7. april 1905. Foreldrar
hans voru Sturlaugur Einarsson
og Guðbjörg Jónsdóttir. Þau hófu
búskap þar vorið 1903, höfðu áður
búið á Þiðriksvöllum í Hróf-
bergshreppi um sjö ára skeið.
Börn þeirra er upp komust voru
átta, öll mikið atorku- og greind-
arfólk. Nú er aðeins á lífi ein syst-
ir auk Hjartar, Halldóra hús-
freyja að Hamarsholti í Gnúp-
verjahreppi. Látin eru, talin hér í
aldursröð: Þórey, lést ung, maður
hennar var Ólafur Jónsson tré-
smiður á Borðeyri, síðar á Þing-
eyri; Ásmundur bóndi í Snartar-
tungu; Hjörleifur bóndi á Kimba-
stöðum í Skagafirði; Einar
prófastur á Patreksfirði; Guðborg
og Jón er varð úti við fjársmölun í
miklu áhlaupsveðri aðeins 16 ára
að aldri þ. 7. des. 1925. Frá þeim
atburði segir Hjörtur í viðtals-
þætti í bókaflokki Þorsteins Matt-
híassonar, í dagsins önn, 5. bindi,
ásamt mörgu öðru úr viðburða-
ríkri ævi sinni.
Snartartunga var föðurleifð
Sturlaugs. Þar höfðu búið allan
sinn búskap foreldrar hans, Einar
Þórðarson og Guðrún Bjarnadótt-
ir, á árunum 1847—1893. Þau hjón
reyndust mjög kynsæl, komu upp
ellefu börnum. Fyrir þá sem
áhuga hafa fyrir slíku skulu þau
talin hér Elstur Ásmundur bóndi
á Mýrum við Hrútafjörð; Elíasbet
húsfreyja að Þórustöðum í Bitru;
Þórður bóndi í Hvítuhlíð, Belgsdal
í Saurbæ og víðar; Guðmundur
bóndi á Felli í Kollafirði, síðar í
Stórholti í Saurbæ; Einar bóndi
Gröf í Bitru; Guðrún eldri, flutti
til Vesturheims, kona Helga Jóns-
sonar frá Bræðra-Brekku og eiga
þau afkomendur þar; Herdís, bjó í
Geiradal, Guðrún yngri húsfreyja,
síðast á Vífilsmýrum í önundar-
firði; Zakarís bóndi á Einfæt-
ingsgili, síðast í Bolungarvík;
Sturlaugur bóndi í Snartartungu
og yngst Sigríður húsfreyja í Bæ í
Króksfirði, kona Ingimundar
Magnússonar hreppstjóra.
Öll eiga þessi systkini afkom-
endur, sum mjög marga. Til gam-
ans skal þess getið að fyrir ári
síðan var haldið ættarmót þeirra
hjóna á Hótel Sögu. Undirbúning-
ur var lítill. Fjórar konur í
Reykjavík tóku sig til og drifu
þetta í gegn. Var það auglýst með
aðeins hálfs mánaðar fyrirvara í
blöðum. Þrátt fyrir svo skamman
undirbúning og óhentugan tíma
fyrir fólk utan þess svæðis mættu
þar á sjötta hundrað manns. Segir
það nokkra sögu þar sem vitað er
að fjölmargir sitja enn sem fast-
ast í sveitum, en það er ættar-
fylgja margra Snartartungu-
manna, sterk hneigð til landbún-
aðar. Þeir sem fróðastir eru telja
að afkomendur Einars og Guðrún-
ar muni vart færri en sjö til átta
hundruð að tölu og er athyglisvert
er þess er gætt að aðeins áttatíu
ár eru liðin frá láti þeirra.
Hjörtur gerðist þá heldur eng-
inn ættleri hvað búhneigðina
snerti og hefur nú staðið fyrir búi
í 55 ár og gerir enn þó nú hafi
verið dregið saman.
Eftir eins vetra nám í Hvítár-
bakkaskóla og tveggja vetra bú-
fræðinám á Hvanneyri, giftist
hann fyrri konu sinni, Arndísi
Jónasdóttur frá Borg í Reykhóla-
sveit. Hófu þau búskap í Snartar-
tungu vorið 1930 og bjuggu þar í
þríbýli næstu þrjú árin. Þar kom
þeim þótti of þröngt um sig þó
jörðin sé víðlend og gjöful enda
ræktun skammt á veg komin og
erfið í framkvæmd sökum tækja-
leysis á þeim árum. Jarðir lágu
hins vegar ekki á lausu í næstu
sýslum. Ég efast um að Jón Bald-
vin hefði þá farið af stað með að
reyna að eignast ísland.
Árið 1933 festu þau kaup á jörð-
inni Hanhóli í Bolungarvík og
fluttu vestur, 20. maí þá um vorið,
fólk, kýr, hesta og búshluti alla
með strandferðaskipi vestur fyrir
Horn, en féð var rekið vestur um
heiðar síðar um vorið og flutt á
báti frá Arngerðareyri út í Bol-
ungarvík.
Þetta veit ég voru Hirti þung
spor að yfirgefa frændfólk og
heimahaga en með kjarki og vilja-
festu vann þá þraut með sæmd.
Eftir tíu ára búskap er enn lagt
af stað og þá að Hafrafelli í Skut-
ulsfirði. Þar bjuggu þau aðeins
eitt ár, keyptu þá Fagrahvamm og
juku nú umsvifin.
En nú syrti í álinn. Þann 30. des.
1947 mætti Hirti sú þunga raun að
Arndís kona hans andaðist snögg-
lega, aðeins 44 ára að aldri. Þau
höfðu eignast fjögur börn, það
yngsta þá á áttunda ári. Þau eru:
Sverrir, f. 1931, kona Sólveig
Hjartarsen, búa í Noregi; Bern-
harð, f. 1932, var giftur Guðrúnu
Jensdóttur, nú skilin; Anna, f.
1935, maður hennar var Sigurður
Ásgeir Guðmundsson málara-
meistari á ísafirði. Hann lést i
desember síðastliðnum; Hjördís, f.
1939, maður hennar er Pétur Sig-
urðsson á ísafirði.
Hjörtur segir sjálfur að þessi
mótbyr hafi haft furðu lítil áhrif á
líf sitt, hafi margsinnis upplifað
þessa atburði í draumi og verið
tiltölulega vel undir þetta búinn,
en hann fór ungan að dreyma
skýrt ýmsa atburði er síðar komu
fram.
Árið 1950 gengur Hjörtur í
hjónaband öðru sinni og þá með
Guðrúnu Guðmunsdóttur Einars-
sonar refaskyttu frá Brekku á
Ingjaldssandi. Guðrún var þá ný-
orðin ekkja og þriggja barna móð-
ir. Það segir Hjörtur að hafi verið
sér mikið heillaspor, konan af
miklu manndómsfólki komin, hlý,
trygglynd og mikil húsmóðir. Auð-
velt er okkur sem til þekkjum að
skilja hver áhrif slík samfylgd
hafði á bjartsýnismanninn, enda
er mér sagt að þá hafi mikið um-
bótatímabil i ræktun og bygging-
um hafist í Fagrahvammi. Þau
hjón eignuðust þrjú börn sem öll
lifa og búa í nágrenni við foreldra
sína, auk þess sem Hjörtur gekk
sonum Guðrúnar í föðurstað. Börn
þeirra eru: Arndís, f. 1950, maður
hennar Finnbogi Bernódusson í
Bolungarvík; Einar, f. 1953, bú-
fræðingur og smiður. Hefur nú
stundað nám í Samvinnuskólanum
á Bifröst tvo siðastliðna vetur og
tekur að ég best veit við Kf. á
Skagaströnd nú í vor að prófum
loknum. Kona hans er Elínóra
Rafnsdóttir frá Akureyri; yngst er
Guðbjörg, f. 1955, maður hennar
er Magnús Halldórsson úr Hnífs-
dal. Þau búa á ísafirði.
Ég hef áður getið þess að félags-
málastörfum Hjartar þar vestra
hafi verið gerð góð skil í blaða-
greinum, svo ég mun ekki tíunda
það hér. Þess í stað langar mig að
benda á hve snemma beygðist
krókurinn til þess er verða vildi
um það.
Hér heima var hann einn af öt-
ulustu forvígismönnum að stofnun
ungmennafélagsins og ritari þess
frá byrjun þar til hann flutti vest-
ur. Þá var margt af ungu fólki í
sveitinni.
Strandamenn voru á þeim árum
aðilar að Búnaðarsambandi Vest-
fjarða. Bitrungar sýndu Hirti
þann trúnað að senda hann aðeins
tvítugan að aldri sem fulltrúa sinn
á aðalfund þess á ísafirði. Þar
mun hann hafa átt sæti f.h. síns
félags flest ár síðan og í dag vera
sá maður er flesta fundi þess hef-
ur setið frá upphafi.
Samvinnuhreyfingunni gerðist
hann einnig snemma fylgispakur.
Ég hef í fórum mínum dagbækur
föður míns frá árunum 1928—30.
Þar kemur fram hvað þeir frænd-
ur brölluðu margt saman, ekki þá
alveg óvenjulegt að þeir fylgdu
hver öðrum eftir í fjárhúsunum
enda stutt milli bæjanna.
Á Óspakseyri hafði verið rekin
kaupmannsverslun frá árinu 1912.
Bændurnir voru orðnir háðir
henni, árferði oft erfitt og safnast
upp skuldir. Einmitt þarna þykir
mér líklegt að kaupmannsvaldinu
hafi verið brugguð nokkur laun-
ráð. Þeim tókst svo ásamt fleiri
ungum bændum að koma því í
kring að Verslunarfélag Hrútfirð-
inga á Borðeyri byggði lítið versl-
unarhús á óspakseyri strax vorið
1929. Þar var svo rekin verslun
allt þar til Kf. Bitrufjarðar var
stofnað 1942.
Hjörtur hafði verið með af-
brigðum frændrækinn maður og
haldið sambandi við fólk vítt um
land. Það er gaman að fá jólakort-
in frá honum. Kemst þar oft mikið
fyrir á litlu spjaldi. Hann er frá-
sagnarmaður eins og þeir gerast
bestir, spilandi af fjöri og stál-
minnugur, á mjög létt með að tjá
sig bæði í mæltu sem rituðu máli,
einnig kvæðamaður góður.
Ég hef því miður ekki átt þess
kost að njóta gestrisni þeirra
hjóna í Fagrahvammi, þrátt fyrir
mörg heimboð, en hef fyrir satt að
þar séu allar veitingar fram reidd-
ar með mikilli reisn á þjóðlega
vísu.
Kæri frændi minn. Um leið og
ég bið þig afsökunar á þessari síð-
búnu afmæliskveðju vil ég þakka
þér allar skemmtilegu samveru-
stundirnar á liðnum árum.
Ég held ég taki mér það bessa-
leyfi að flytja þér einnig kveðju
Strandafjallanna. Þau falda nú
hvítu ofan í mitti, böðuð sól.
Kannski eru þau að halda sér til i
tilefni fleiri atburða en páskanna.
Hver veit?
Bið svo þér og fjölskyldu þinni
blessunar guðs um ókomin ár.
Kjartan Ólafsson
Ný sýning í vaxmyndasafninu
Kvikmyndir
Árni Þórarinsson
Regnboginn: The Bostonians * '/>
Bandari.sk. Árgerð 1984. Handrit:
Rugh Prawewr Jhabvala, eftir
skíldsögu Henry James. Leik-
stjóri: James Ivory. Aðalhlutverk:
Vanessa Redgrave, Christopher
Reeve, Madeleine Potter, Jessica
Tandy, Linda HunL
Ef svipast er um eftir jákvæð-
um lýsingarorðum yfir myndir
bandaríska leikstjórans James
Ivory og fastra samstarfsmanna
hans gegnum árin, Indverjans
Ismail Merchant, framleiðanda,
og Ruth Prawer Jhabvala, hand-
ritshöfundur, þá situr maður
fljótlega uppi með „virðingar-
verður" og „vitsmunalegur".
Þessi sérstæða þrenning hefur
um langa hríð gert svona bíó-
myndir, ólíklegar til vinsælda,
nánast einstrengingslega
„menningarlegar". Uppáhalds-
vettvangur þeirra hefur verið
Indland, þar sem þetta stríð hef-
ur fjallað um heldur feimnislega
árekstra — árekstra er reyndar
of sterkt orð, segjum heldur
snertingu, ólíkra þjóðmenninga
og hugmyndaheima, indverskra
og breskra. Mesta athygli þess-
ara „Indlandsmynda" vakti sú
nýjasta, Heat and Dust, sem
Regnboginn sýndi í fyrra. En
þetta viðfangsefni, samskipti
ólíkra menningarhefða, nær til
fleiri mynda þrenningarinnar,
þ.á m. þeirrar sem fyrst náði
einhverjum vinsældum utan
kúltúrklúbbanna. Það var The
Europeans, gerð 1979 og sýnd
hér sem mánudagsmynd í Há-
skólabíói ef ég man rétt. Hún
var byggð á skáldsögu eftir
Henry James um tvo Evrópubúa,
sem raska ró settlegrar yfir-
stéttar á Nýja Englandi fyrir
aldamótin.
The Bostonians er þannig til-
raun til að stiga öðru sinni I
vænginn við Henry gamla James
og enn er þemað hið sama: Utan-
aðkomandi hugmyndastraumar i
mannsmynd valda smá óróleika,
tilfinningatitringi hjá þeim sem
fyrir eru á sögustað, í þessu til-
felli Boston um aldamótin. Fjall-
myndarlegur en ósköp aft-
urhaldssamur Suðurríkjalög-
fræðingur, Christopher Reeve,
kemst upp á milli samanherptr-
ar miðaldra kvenréttindafrauku,
Vanessa Redgrave, og skjólstæð-
ings hennar, ungs og ósennilegs
.nælskusnillings, Madeleine
Potter. Þessi ungi hugmynda-
fræðingur upprísandi kvenrétt-
indahreyfingar virðist. reyndar
að einhverju leyti fá mælsku
sína að handan fyrir tilstilli föð-
ur síns, huglæknisins; a.m.k. er
engin skýring haldbetri á linnu-
litlum ræðuhöldum hennar í
myndinni um kúgun og „kvenna-
menningu" gegnum tíðina. Hinn
ungi aldamótafeministi fellur
loks fyrir suðurríkja-súper-
manninum og Redgrave, sem
myndin daðrar við að segja að sé
lesbísk án þess að segja það, tek-
ur við Málstaðnum óforvarandis.
Þar fór góð rauðsokka í hunds-
kjaft. Siðan um aldamót hafa
margir góðir hundskjaftar farið
öfuga leið.
Allt fer þetta vel og kurteis-
lega fram í mynd þremenning-
anna, svo vel reyndar og kurt-
eislega að The Bostonians er
álíka áhrifamikil dramatík og
snobbað, menningarlegt stáss-
stofusnakk. Að horfa á þessa
mynd er líkt því að vera í
tveggja klukkustunda löngu
hanastéli við opnum myndlistar-
sýningar, þar sem myndirnar
eru ókomnar og allir masa og
fjasa um óséða, óreynda hluti og
mæla hvern annan út i leiðinni.
Persónur og samskipti í Bostoni-
ans eru lífvana uppstillingar,
snyrtilegar og vel tilhafnar á yf-
irborðinu og undir þessu yfir-
borði drynur tómahljóðið.
Kannski á þetta einmitt að vera
svona. Það bætir þó ekki mynd-
ina hætis hót.
Leikur Vanessa Redgrave sem ólukkuleg kvenfrelsishetja er Ijósi punkt-
urinn í The Bostonians. Hér er hún t.d. með mælskusnillingnum sínum,
Madeleine Potter.