Morgunblaðið - 23.06.1985, Blaðsíða 39

39
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ1985
„Saga mannsins verður alltaf
meira og meira kapphlaup milli
miðlunar og stórslysa. Full nýt-
ing á miðlunaraðferðum í allri
sinni fjölbreytni er lífsnauðsyn ef
á að tryggja að mannkynið verði
meira en saga — börnunum verði
tryggð framtíð." Klókur karl,
skáldjöfurinn H.G. Wells, Þótt
hann gæti að sjálfsögðu varla séð
fyrir þá tæknibyltingu sem orðið
hefur í aðferðum til að miðla
manna og þjóða í milli.
Fyrir 15—20 árum töldu þeir
sem báru velferð mannkyns fyrir
brjósti að eina leiðin til að koma
fræðslu til allra manna væri að
fá öllum aðgang að lestrarefni
með því að gera þeim fært að
nota sér það. Þá höfðu allar al-
þjóðlegar menningarstofnanir og
Sameinuðu þjóðirnar sett sér það
mark að kenna öllum mönnum að
lesa og skrifa. Gerðu áætlanir um
að ná því marki á nokkrum ára-
tugum. Trúðu því að það væri
hægt ef fé væri í það lagt. En
bilið milli læsra og ólæsra hefur
bara breikkað þrátt fyrir átakið.
Fólkinu fjölgar svo ört að ekki
hefur hafst við að kenna því að
lesa. Það sem verra er, þótt fá-
tækt fólk í þróunarlöndunum hafi
kannski lært að lesa þá hefur það
enga möguleika til að halda þeirri
kunnáttu við. Það þarf í kjölfarið
að eiga kost á því að fá lesefni,
geta keypt blöð eða bækur. Og
annað hlýtur að hafa forgang hjá
þeim sem ekki hafa i sig og á. Og
á þremur árum er átakið til að
læra horfið í basli dagsins. Mig
minnir að ég hafi séð einhvers
staðar að 85% af ólæsum í heim-
inum séu konur. Það eru konurn-
ar úti í þorpunum, sem yrkja
jörðina til að afla fæðu handa
fjölskyldunni, sækja vatn í
brunna margra kílómetra leið á
degi hverjum og við í annarri ferð
til að geta eldað. Komið hefur í
ljós að til að ná til þeirra með
fræðslu og leiðbeiningar til að
kenna þeim að bæta kjör sín og
sinna dugar ekki lesefni og ekki
fyrirlesarar, sem koma og lesa yf-
ir þeim þegar þær í lok dagsins
setjast örþreyttar niður.
En þá eru sem betur fer komin
ný hjálpartæki fyrir þær og aðra
ólæsa. Hvað er það t.d. sem
verkafólkið frá þróunarlöndunum
safnar fyrst til að kaupa sér er
það kemur til Evrópulandanna í
vinnu? Það er segulbandstæki!
Ekki til að skemmta sér við held-
ur til að senda til fjölskyldunnar
heima með spólu þar sem þeir
segja frá nýja landinu, högum
sínum og því sem þeir sjá. öll
fjölskyldan getur sest í kring um
tækið, amma gamla líka og börn-
in, hlustað og sent aftur fréttir og
frásagnir að heiman. Það er mik-
ill munur eða þurfa að fara til
skrifarans í þorpinu með bréf og
fá það lesið og annað skrifað fyrir
sig. Nú er einfaldlega orðið ljóst
að það gefst ekki tími til að kenna
öllum heimsins börnum að lesa.
Þau geta einfaldlega ekki beðið
með að fá upplýsingar og fræðslu
til að geta klárað sig og hjálpað
sér sjálf.
Og nú er myndmálið til hjálp-
ar. En tæknin er aðeins tæki.
Innihaldið og skilaboðin sem bor-
in eru frá manni til manns er það
sem máli skiptir. Þótt þetta fólk
kunni ekki að lesa og sé of þreytt
til að meðtaka leiðbeiningar í
fyrirlestrum, þá hefur það augu
og það er gaman að setjast niður
á þorpstorgið og horfa á mynd og
spjalla saman um hana og ræða
það sem þar kemur fram. Það er
aðferð til að læra um meðferð
barna með hina tíðu niðurgangs-
sýki, um mataræði, meðferð ung-
barna, um aðferðir til spara eldi-
viðinn o.s.frv. Það er einmitt til
að koma þessari nýju samskipta-
aðferð til þeirra gegn um mynd-
málið sem íslenskar konur eru að
safna fé. Þær vilja taka þátt í
aðgerð alþjóðasamtakanna WIF
sem vinna í 20 löndum, aðallega
að því að þjálfa konur í þessum
löndum til að búa til á myndbönd
fræðsluefni og til að sýna það á
torgum í þorpunum og ræða það.
Einnig til að útvega þessi hand-
knúnu upptökutæki og einföldu
sýningartæki, sem þær ráða við.
Geimarnir eru hlaðnir með sól-
arskífu um leið og tækin eru not-
uð. Sólarorkuna hafa þeir allir.
Þetta er hjálp til sjálfshjálpar.
Og íslensku konurnar eyða ekki
neinu í söfnunina sjálfa, hafa
bara opnað gíróreikning 6-21730 í
útbúi Samvinnubankans við Suð-
urlandsbraut, í von um að konur
hafi í tilefni kvennaáratugar
Sameinuðu þjóðanna framtak til
að leggja þar inn og safna á fund-
um sínum og í félögum.
Það er fróðlegt að kynnast því
hvernig þessi tækni opnar nýjar
leiðir. Það er búið að reyna hana
á nokkrum stöðum með stórkost-
legum árangri. Til dæmis hefur
komið hjálp frá Kanada til að
koma slíku af stað í Nepal, þar
sem hjúkrunarkonur sem fara út
í þorpin hafa fengið þjálfun í að
sýna slíkar myndir. f bréfi þaðan
segir að yfir 200 manns hafi þeg-
ar séð fyrstu myndina um með-
ferð barna með þessa hættulegu
niðurgangssýki (diarrhoea): „Við
létum gera könnun til að komast
að raun um hvort fólkið í af-
skekktum sveitaþorpum læri
raunverulega af myndbandasýn-
ingunum. Árangurinn er alveg
undraverður. Fólk sem aldrei fyrr
hafði heyrt um ORS eða Sarbott-
am peto (létt fæða handa börn-
um, sem mjög er mælt með ef þau
fá þennan sjúkdóm) höfðu snar-
lega lært að búa hvort tveggja til.
Engin af konunum hafði nokkru
sinni séð myndband eða mynd-
bandstæki og þó lærðu þær það
sem þeim var flutt á örskammri
stundu. Ein konan sagði: „Þegar
sonarsonur minn fékk diarrhoea
og ég bar hann til spítalans í
Kanti, sagði hjúkrunarkonan mér
þetta sama sem ég sá hjá ykkur,
en ég var svo hrædd að ég gat
ekki lært það. Þið kennduð okkur
hér heima, sitjandi þar sem okk-
ur leið vel á torginu og þar gat ég
skilið þetta ... Hve margir kom-
ast líka til spítalans?" Margar
konurnar þökkuðu með tárin í
augunum, því nú vissu þær hvað
þær gætu gert þegar börnin væru
að deyja af niðurgangi."
Sömu aðstæður eru í flestum
löndum Asíu og Afríku. Sjálf sá
ég myndband sem nokkrar konur
í Shri Lanka hafa gert, en þar var
önnur tilraun gerð með þessa
boðveitu. Hún var mjög einföld
og fjallaði um það hve nauðsyn-
legt væri að halda vatninu
hreinu. Byrjar á því að ungur
drengur fær magapínu, fær sér
vatn að drekka, um kvöldið er
hann borinn til læknisins sem
gefur honum meðal og hann skol-
ar því niður rrjeð vatni úr al-
menningsbrunninum. Barnið
verður veikara og deyr og eftir
jarðarförina fer hjúkrunarkonan
yfir það sem gerst hafði með
móðurinni. Spyr hvort það gæti
ekki verið að vatnið sé mengað.
En faðirinn verður fjúkandi reið-
ur, sýnir henni tært og „hreint'
vatnið og hún fær hann til að
ganga með sér upp eftir læknum,
þar sem kýr eru að skíta í lækinn
og börn að spræna í hann. í
stuttu máli eftir miklar deilur í
þorpinu tekur fólkið sig saman til
að heinsa vatnið og grafa fyrir
lokuðu vatnsbóli. Þegar þessi
mynd var fyrst sýnd, var segul-
band haft í gangi við þorpsgötuna
og unnið af því inn í myndina
svör við því sem fólkið velti fyrir
sér. Og myndin er áhugaverð „
saga, sem allir geta skilið.
Sama er um annað myndband,
sem unnið hefur verið í Kenya
þar sem fólki er kennt að útbúa
sér sólskífu til orkuöflunar, svo
það geti dælt upp vatni. Þar er
maður á þurri jörð, sem fer að
rækta á þann hátt og er kominn
með bananarækt og fleira til sölu.
Hann segir þar að hann sé á móti
því að taka við olíudælum frá
þróunarhjálpinni. Það kostar
meira en ég ræð við og svo bilar
dælan eða traktorinn til að vinna
jörðina og þá verð ég að koma til
ykkar, hvíta fólksins aftur og
biðja um að gefa mér varahluti
og ég get ekkert gert annað en að
koma til ykkar aftur og aftur.
Hvað á þá að gera? Kenna okkur
að búa til okkar eigin sólskífur og
nota þær, segir hann, gefa okkur
kannski i eitt skipti það sem til
þarf og þá getum við farið að
framleiða mat sjálf til að sjá
fyrir okkur. Myndirnar verða
þannig unnar af fólkinu sjálfu og
út frá þeirra sjónarmiði. Sama
myndin er sýnd þorp úr þorpi. Og
eftir að kynning og umræða um
þessa aðferð verður á kvennaráð-
stefnunni í Nairobi í sumar, þá er
búist við að tæknin breiðist út til
allra landa í Austur-Afríku.
Þessi nýja aðferð til samskipta
og miðlunar í heiminum er hag-
kvæm og mun áreiðanlega valda
straumhvörfum.
Fjrirlestur
í Árnagarði
DR. JANES Oresnik, prófessor í
germanskri samanburðarmál-
fræði við háskólann í Ljubljana,
flytur opinberan fyrirlestur í boði
heimspekideildar Háskóla íslands
þriðjudaginn 2. júlí 1985 kl. 17.15 í
stofu 423 í Árnagarði.
Fyrirlesturinn nefnist „Some
New Thoughts on Modern Ice-
landic Vowel Quantity" og verður
fluttur á ensku.
Fágað
ÚTUT
BYRK. Síðumúla 37, Reykjavík
Slippfélagíð, Mýrargötu 2. ReyKiavík.
Dröfn. Strandgðtu 75, Hafnadirði
Hiti sf, Drdupmsgötu 2, Akureyri.
JÁ. Bvggingavðrur,
Baldursgótu 14. Kefiavík,

____LUglýsinga-
síminn er22480
KJÚKLINGA-
BITAR
AKUREYRI
NÝTT Á
NORÐURLANDI
C!
D
Nýr kjuklingastaður
Gerðu þér ferð í CROWN CHICKEN, Skipagötu 12, Akureyri.
Þar fást ljúffengir kjúklingabitar og meðlæti, t.d. franskar kartöflur,
sósur, salöt, öl og gosdrykkir.
VELKOMIN!
Nú drekka allir
Skipagötu 12
jSími: 21464