Morgunblaðið - 23.06.1985, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ 1986
Lungnaþemba
læðist
að þeim næmu
Vörn gegn henni er að fyrstu einkennum sé sinnt,
reykingum hætt og lœkningar leitað.
EFTIR THOMAS L. PETTY, LÆKNI.
Lungun eru samansafn geiróttra loftganga sem
kvíslast út frá barkanum, skiptast síðan í tvær aö-
algreinar, þá í fjórar, úr fjórum í átta o.s.frv. þar til
greinarnar að lokum eru orönar u.þ.b. 100 þús.
fíngerðar loftrásir, er allar enda að lokum í lítillí
blöðru þar sem andrúmsloftiö hreinsast, súrefni
fer út í blóðrásina og úrgangsefni er skilað til út-
öndunar.
Er hægt að útiloka þetta heilsutjón? Ég álít að svo sé, ef stuðst er við
vitneskju um orsakir lungnaþembu og hvernig sjúkdómurinn þróast. Könnum
nú vandamálið, lið fyrir lið, og berum við þá þekkingu er nú er fyrir hendi. Þá
má kannski komast að því hvaða möguleika þær milljónir manna, sem nú
þjást af þessum sjúkdómi, eða eiga eftir að fá hann, hafa.
Flestir hafa ein-
hverntíma orðið
vitni að því, að
vinnufélagi eða
jafnvel einhver úr
eigin fjölskyldu
standi á öndinni af
hósta eða mæði.
Slík lífsreynsla er ekkert ánægju-
leg, síst af öllu fyrir sjúklinginn
sjálfan, er oft endar í súraefnis-
gjöf þegar veikin er komin á hátt
stig, og aðstandendur slíkra sjúkl-
inga ganga oft í gegnum miklar
sálarkvalir vegna vanmáttar við
að hjálpa þeim. Jafnvel læknar
verða stundum að játa tilgangs-
leysi aðgerða til lækningar sjúk-
dómsins, vegna þess að flestir er
af honum þjást leita ekki ráða,
fyrr en sjúkdómurinn er kominn á
svo hátt stig að ekki verður aftur
snúið. Það er þó margt til ráða við
að létta slíkum sjúklingum barátt-
una, m.a. súrefnisgjöf. Nú orðið
eru til tæki er gera fólki kleift að
hafa þau með sér alls staðar.
Einnig er hægt að kenna endur-
hæfingu í öndun. Sorglegast er þó,
að sjúkdómurinn er látinn verða
svo alvarlegur, áður en grípa þarf
til þessara örþrifaráða. Lungna-
þemba er ekki bráðapest, sýkin er
búin að grafa um sig í 20—30 ár
áður en kemur að því að fólk fer
að verða mæðið og fatlast af völd-
um hans.
Það er því nauðsynlegt, að
kynna fólki líkindi þess, að það fái
þennan sjúkdóm, að bregðast við
fyrstu einkennum hans og grípa
til varnaraðgerða áður en ólækn-
andi skemmdir hafa verið unnar á
einu af mikilvægustu liffærum
líkamans: lungunum.
Hvað er það, sem er
líklegast til að valda
lungnaþembu?
Nú er það sannað, að tóbaks-
reykingar eru aðalskaðvaldurinn,
en sjúkdómserfðir og kyn viðkom-
andi virðast einnig eiga nokkurn
hlut að máli. Förum ýtarlegar í
smáatriðin:
1. Það er engin spurning, að
reykingar eru helsti skaðvaldur-
inn. Með reyknum fara aukaefni
er skaða hinar viðkvæmu loftrásir
niður í lungun og valda ertingi
bæði þar og í lungnablöðrunum, er
sjá um hreinsun loftsins er við
öndum að okkur. Nú skulum við
snúa okkur að útskýringum á
hlutverki lungnanna og mikilvægi
þess, að þau séu heilbrigð. Ef þið
lítið á myndirnar, er fylgja hér
með, sést að í lungunum eru ótal
loftrásir, er greinast út frá bark-
anum. Hann virðist í fljótu bragði
ekki ólíkur stofni trés, síðan
klofnar hann í tvær greinar, er
aftur klofna í fjórar og þannig
heldur það áfram, koll af kolli, þar
til greinarnar eru orðnar u.þ.b.
100 þúsund, en þær enda allar að
lokum í lungnablöðru. í þessum
örsmáu blöðrum fer hreinsun
loftsins fram, þar er súrefnið skil-
ið frá koltvísýrungnum, er síðan
er andað frá sér. Á einni myndinni
sést þverskurður af heilbrigðu
lunga og er yfirborð þess ekki
ósvipað fíngerðum blúnduvefnaði.
Hin myndin sýnir afturámóti
lungnavef, þar sem þemba hefur
skemmt viðkvæman vefinn, erting
og bólga valda því að allur sveigj-
anleiki er horfinn úr vefnum og
auðskiljanlegt að erfitt sé að fylla
eða tæma lungun af lofti.
Af einhverjum orsökum
virðist lungnaþemba vera
ættgeng hjá sumum
Það eru því meiri líkur á að sé
einhver náinn ættingi haldinn
sjúkdómnum, sé maður I meiri
m

4
f.mi
-«| f

'W*
Þessi Ijósmynd er tekin af heilbrigðum lungnavef
og virðist hann ekki ólíkur fíngeröum blúnduvefn-
aði. Hór sést þverskurður lungnablaðranna, þar
sem andrúmsloftið hreinsast. Væru blöðrur lung-
ans aHsr flattar út, myndu þær þekja
marga hektara.
Þegar lungnaþemba er farin aö herja á lungaö,
springa og þenjast þessar viðkvæmu loftblöðrur og
stór holrúm veröa í fíngeröum hreinsivefnum.
hættu en ella við að veikjast, eink-
um ef þú reykir eða ert í menguðu
andrúmslofti. Vegna þess er litið á
lungnaþembu sem mögulega af-
leiðingu af reykingum, sé fólk I
áhættuhóp, ekki endilega að það
sé óumflýjanleg staðreynd að allir
reykingamenn muni fá þennan
sjúkdóm.
Körlum viröist hættara við að
fá lungnaþembu en konum
Staðreyndin er þó líklega sú, að
það er vegna þess að karlmenn
reykja meira. Kvenfólkið er óðum
að ná þeim í könnunum, vegna
þess að þær eru farnar að reykja á
svipaðan hátt og þeir.
sem nefnd er „spirometer", það
þýðir einfaldlega: öndunarmælir.
því miður eru ekki margir læknar
með slík tæki á stofum sínum, en
þeir vísa sjúklingi þá til réttra að-
ila, er geta framkvæmt slíka at-
hugun.
_______Spurningalisti:_______
1. Reykir þú?
2. Hefur einhver ættingi þinn
lungnaþembu?
3. Ber meira á mæði hjá þér en
náunganum sem er að gera ná-
kvæmlega það sama og þú?
4. Hóstarðu?
5. Þegar þú hóstar, kemur þá
gult eða grænt slím úr lungunum?
Aldurinn segir til sín
Lungun virðast ekki eldast síður
en önnur líffæri okkar. Þau tapa
sveigjanleika með árunum, líkt og
húðin. Þessi þróun er þó hæg og
veldur sjaldan lungnaþembu, ef
annað kemur ekki til, svosem erfð-
ir eða reykingar. Manneskjur er
ná hundrað ára aldri, hafa enn
nóga krafta og þrek í lungum sín-
um til að draga andann.
Hættuvaldarnir eru þó margir,
t.d. loftmengun og mengunarefni
er fylgja vissum atvinnurekstri. í
samanburði við reykingar, er þó
skaðsemi slíkra efna lítilfjörleg,
nema fyrir einstaklinga sem eru
sérstaklega viðkvæmir fyrir ryki
eða reyk í andrúmsloftinu eða
haldnir einhverskonar ofnæmi.
Hér eftirfarandi er listi sem
hver einstaklingur er beðinn að
svara. Sé svarið jákvætt við ein-
hverri spurningunni, skaltu leita
læknis og fá rannsókn fram-
kvæmda á lungum þínum.
Slík frumrannsókn er einföld,
framkvæmd með tæki eða mæli
_______Öndunarmæling___________
Framkvæmd hennar er afar ein-
föld og felst í því að blásið er í
munnstykki, eftir að klemma hef-
ur verið sett á nefið, þannig að allt
loft úr lungunum fer i gegnum
munninn og til mælisins. Á mæl-
inum getur læknirinn síðan séð,
hvort þrek lungnanna er eðlilegt
eða skert. Eftir slíka mælingu
kemur annar spurningalisti:
1. Er öndunarhæfni mín skert?
2. Sé svo, er þá unnt að efla
hana með lyfjameðferð, eða verð
ég að hætta að reykja?
3. Er heilsu lungnanna stöðugt
að hraka, og hve hratt versnar
ástandið?
4. Sé allt ofantalið til staðar,
hvað á ég til bragðs að taka?
Þetta eru aðalspurningarnar.
Virðist öndunarhæfnin ekki skert
við mælingu, þýðir það að lítill eða
enginn skaði er skeður enn, þó þú
reykir eða lungnasjúkdómar séu
algengir í ætt þinni.
Nú er rétta tækifærið til að
hætta að reykja, ekki aðeins til að