Morgunblaðið - 11.07.1985, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. JÚLÍ 1985
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. JÚLl 1985
29
flfargtmltfftfeifr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrlft-
argjald 360 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 30 kr. eintakiö.
Vaxandi
ofbeldi
Forystugrein Morgunblaðsins
síðastliðinn þriðjudag fjall-
ar um þann toll í meiðslum og
mannslífum, sem umferðin tek-
ur, bæði hér og erlendis. Þar er
sú staðreynd undirstrikuð, að
gagnkvæm tillitssemi öku-
manna og virðing fyrir umferð-
arreglum sé haldbezta fyrir-
byggjandi aðgerðin gegn um-
ferðarslysum og öllu því nei-
kvæða sem þeim fylgir.
Það er víðar en á vegum úti
sem misbrestur á tillitssemi í
mannlegum samskiptum leiðir
til hörmunga. Þegar litið er yfir
erlendar fréttir Morgunblaðsins
sl. þriðjudag, sama daginn og
forystugreinin um tillitssemi i
umferð birtist, blasir hvarvetna
við ofbeldi manna gegn mönn-
um. Þá er ekki einungis átt við
staðbundin stríð, sem víða geisa
í veröldinni og leiða hörmungar
yfir milljónir manna. Miklu
frekar beinast sjónir að ofbeldi,
sem gerir vart við sig á ólíkleg-
ustu stöðum og bitnar fyrst og
fremst á saklausu fólki, sem á
sér einkis ills von og hefur ekk-
ert til saka unnið.
Lítum lauslega á fáeinar
fréttir um þessi efni, sem blaðs-
að hafa við augum síðustu daga:
• Öflug sprengja springur í
símstöðvarbyggingu í Lúxem-
borg á dögunum, en Lúxemborg
er lítið land sem við höfum mik-
il samskipti við.
• Fréttir um sprengjur á ýms-
um stöðum í Evrópulöndum,
sem fólk fjölmennir á: verzlanir,
umferðarmiðstöðvar og sólar-
strendur, eru nánast daglegt
brauð.
• Fréttir um fluj?vélarrán og
hvers konar ofbeldi gagnvart
ferðafólki eru nánast fastur lið-
ur í fjölmiðlun samtímans.
• Fréttir um líkamsárásir og
nauðganir eru ófáar. Því miður
er íslenzkt samfélag ekki undan-
tekning í því efni.
• Stjómvöld í alræðisríkjum
beita almenning margs konar
fantabrögðum, m.a. fangelsun-
um og pyntingum, þó viðkom-
andi hafi ekkert til saka unnið
annað en að hafa sjálfstæðar
skoðanir á manniegum við-
fangsefnum. Það eru talandi
dæmi um stöðu mála á líðandi
stund, að þessa dagana er unnið
að styrkingu og stækkun Berlín-
armúrsins, sem heftir ferða-
frelsi fólks; og að her Sovétríkj-
anna í Afganistan ástundar að
koma sprengjum fyrir í barna-
leikföngum.
Hvers konar hryðjuverka-
starfsemi veður uppi víða um
veröld, stundum í nafni meintra
„hugsjóna" og „pólitískra
markmiða". Baráttuaðferðir
þessar verður hinsvegar að
flokka undir ótvíræð glæpaverk,
sem bitna fyrst og síðast á sára-
saklausu fólki.
Ronald Reagan Bandaríkja-
forseti hélt því fram á ársfundi
bandaríska lögmannafélagsins,
að íran, Kúba, Líbýa, Norður-
Kórea og Nicaragua myndi eins-
konar sambandsríki hryðju-
verkamanna, hvar þeir eigi grið-
land, hljóti þjálfun til ofbeldis-
verka og margs konar stuðning.
Auðvitað koma fleiri ríki við
sögu og er skemmst að minnast
réttarhalda yfir tilræðis-
mönnum Jóhannesar Páls páfa,
sem leiða sektarlíkur til A-Evr-
ópuríkja, einkum Búlgaríu og
Sovétríkjanna.
Þrátt fyrir allar framfarir
mannkyns á sviði menntunar,
þekkingar og vísinda stendur
það sízt nær friðsamlegri sam-
búð og tillitssemi í samskiptum
einstaklinga og þjóða en löngu
gengnar kynslóðir. Langt er þó
síðan að fram vóru settar sam-
skiptareglur á lífsgöngu manna,
sem fela í sér farsæld, ef fólk
gerir þær að leiðarljósi. Krist-
indómurinn, sem við játum í
orði en síður á borði, er máske
eini vegurinn, sem við getum
gengið, út úr hættum og hroða
samtímans.
Við þurfum í stuttu máli að
sýna tillitssemi og virða um-
ferðarreglur á lífsgöngu okkar
til að fyrirbyggja hættur, sem
hrannast hafa upp — og komið
hafa fæti milli stafs og hurðar á
þjóðarheimili okkar.
Skattar
og skólar
Bandalag kennarafélaga
sendir frá sér skondna ál-
yktun, sem birt er blaðsíðu 27 í
Morgunblaðinu í gær. Þar segir
m.a.:
„Stjórn BK varar eindregið
við þeirri stefnu sem þarna er
tekin upp og þeirri hugsun sem
á bak við liggur, að rétt sé að
skattleggja nemendur og for-
eldra sérstaklega til að greiða
hluta af eðlilegum skólakostn-
aði.“
Nú er það á flestra vitorði að
landsmenn allir, sem atvinnu-
tekjur hafa, þar á meðal nem-
endur og foreldrar, eru skatt-
lagðir sérstaklega til að standa
undir heildarkostnaði ríkissjóðs,
þar á meðal stofn- og rekstrar-
kostnaði skóla í landinu.
Það hlýtur að skipta foreldra
og kennara meginmáli hvern
veg megi bæta grunnskólakerf-
ið. Aðhald samanburðar, sem
fæst með hóflegri samkeppni,
getur ekki virkað nema til góðs,
ef það rýrir í engu almennan
rétt til náms.
Tjónið af njósn-
um Arne Treholts
Með írakska leyniþjónustumanninum Radhi A. Mohammed. Myndin var
tekin í Aþenu þann 19. október 1983, eftir að TrehoR hafði látið írakann
fi ýmis trúnaðarskjöl.
eftir Arne Olav
Brundtland
f dómnum sem kveðinn var upp
yfir Arne Treholt er vísað til mats
Fredriks Bull-Hansen hershöfð-
ingja, yfirmanns landvarna Norð-
manna, i því hvað það muni kosta
norska ríkið að bæta þann skaða,
sem hlotist hefur af njósnum Tre-
holts. Ljóst er að skaðinn verður
ekki bættur með fjirmunum einum
saman. f dómnum er aðeins vikið
stuttlega að mati Bull-Hansens, en
það hefur vakið athygli og umræður.
Upphæðin sem hershöfðinginn
nefndi jafngildir margra ára fram-
lögum til varnarmála. Margir frétt-
askýrendur hafa haldið fram að í
Ijósi þessa þurfi a.m.k. að þrefalda
núverandi framlag til varnarmála en
það nemur um 14 milljörðum
norskra króna (66 milljónum ísl.).
Fréttaskýrendur þessir álíta að
Bull-Hansen hafi skilað nákvæmu
yfirliti yfir fjárhagslegt tjón af
njósnum Treholts. Þetta er al-
rangt. Hershöfðinginn lét aðeins
uppi fræðilegt álit sitt. f dómnum
er lögð áhersla á að ekki sé unnt
að meta þann skaða til fulls sem
hlotist hefur af njósnum Treholts,
þótt fyrir liggi að hann sé mikill
og víðtækur.
Til einföldunar má skipta skað-
semi njósna Treholts í þrjá hluta.
í fyrsta lagi verður margt af þvi
sem Treholt lét Sovétmönnum í té
aldrei bætt. í öðru lagi er um að
ræða þann skaða sem hlýst af
beinum herfræðilegum upplýsing-
um, t.d. um hernaðarmannvirki. í
þriðja flokknum eru síðan upplýs-
ingar um hernaðaráætlanir og
önnur stjórnfræðileg og herfræð-
ileg atriði. Vitaskuld eru engin
glögg mörk milli þessara þriggja
flokka. Varnarmál Norðmanna
eru ein heild.
Vandinn snýst einnig um hvern-
ig bæta má stig af stigi þann
skaða sem njósnir Treholts ollu.
Eftir því sem Bull-Hansen segir
hefur þegar verið hafist handa og
á hann þá væntanlega við að allt
verið gert sem unnt er við núver-
andi aðstæður. Vænta má frekari
aðgerða þar sem fyrir liggur að
framlög til varnarmála verða auk-
in til þess að bæta þann skaða sem
á annað borð verður bættur. En
tími og peningar setja yfirstjórn
landvarna skorður. Þeir fjármunir
sem renna til breytinga og endur-
bóta verða alltént ekki notaðir
annars staðar.
Landvarnir
Norðmanna
Almenningur hefur takmarkaða
innsýn í Treholt-málið því hluti
réttarhaldanna fór fram fyrir
luktum dyrum. En það má ímynda
sér að Treholt hafi látið í té mik-
ilvægar upplýsingar um hernað-
armannvirki svo sem vígi stór-
skotaliðsins á strandlengjunni og
stjórnstöðvar hersins. Hugsanleg-
ir óvinir búa þegar yfir einhverj-
um slíkum upplýsingum, en þær
eru aldrei alveg óyggjandi. Nýjar
og ítarlegri upplýsingar myndu
gera þeim kleift að gera þessi
mannvirki óvirk mun fyrr en ella
ef átök brytust út. Hluta þess
tjóns sem slíkar upplýsingar valda
má bæta en ef upplýsingarnar eru
svo víðtækar að nauðsynlegt reyn-
ist að flytja mannvirkin úr stað
nemur kostnaðurinn fljótt mörg-
um milljörðum króna.
Annar vandi blasir við ef hugað
er að upplýsingum sem Treholt
kann að hafa gefið um innra starf
landvarna Norðmanna og stjórn-
fræðilegar og herfræðilegar áætl-
anir. Ef meta á skaðsemi slíkra
upplýsinga verður að taka tillit til
sálrænna þátta og lögmála mann-
legra samskipta. Líklegt er að sov-
éska leyniþjónustan, KGB, haldi
skrá yfir helstu leiðtoga Norð-
manna og að sífellt sé unnið að
frekari gagnasöfnun um þá. Upp-
lýsingar sem Treholt lét í té, gætu
hafa staðfest álit KGB á einhverj-
um tilteknum stjórnmálamanni
eða breytt því. Það er erfitt að
f réttarsalnum skömmu áður en dómur var kveðinn upp.
gera sér grein fyrir hversu fær
Treholt var um að leggja mat á
norska stjórnmálamenn og hern-
aðarsérfræðinga. Dómar hans
gætu bæði hafa verið út í bláinn
eða hnitmiðaðir. Lykilatriði við
mótun stefnu Norðmanna í örygg-
ismálum er ákvörðunin um það
hvenær réttlætanlegt sé fyrir leið-
toga þjóðarinnar að óska eftir
hjálp bandamanna sinna ef til
ófriðar dregur. Upplýsingar frá
Treholt gætu hafa auðveldað liðs-
mönnum KGB að glöggva sig á
þessu atriði. Á hitt er að benda, að
leiðtogar Norðmanna geta tæp-
lega sagt nákvæmlega fyrir um
við hvaða aðstæður þeir telja slíka
hjálp nauðsynlega. Það dregur þó
ekki úr ábyrgð Treholts.
Bull-Hansen, hershöfðingi, hef-
ur óskað eftir því að ekki fari fram
opinberar umræður um tjónið sem
hlotist hefur af njósnum Treholts.
Þær geti komið KGB til góða.
KGB átti frumkvæðið
Ég ætla að leyfa mér að benda á
eitt atriði, sem sýnir ljóslega, að
KGB stóð að baki njósnunum og
að leyniþjónustan fékk þær upp-
lýsingar sem hún var á höttunum
eftir. I dómnum kemur fram að
frumkvæðið var alltaf hjá Sovét-
mönnum. Sönnunargögn gefa til
kynna að útsendarar KGB hafi
alltaf sett sig í samband við Tre-
holt að fyrra bragði. Ekkert kom
fram sem sannað gat fullyrðingar
Treholts um að hann hafi tekið við
upplýsingum frá Sovétmönnum og
komið þeim á framfæri. Ef svo
hefði verið hefðu orð hans um að
hann hafi með óhefðbundnum
hætti stuðlað að friði á milli land-
anna ekki fallið dauö og ómerk.
Norðmenn nutu ekki góðs af sam-
skiptum Treholts við Sovétmenn
og það er hæpið að.hann hafi feng-
ið nokkrar markverðar upplýs-
ingar frá þeim. Þrátt fyrir að Tre-
holt haldi öðru fram, virðist sem
hann hafi þegið verulegar fjár-
upphæðir fyrir þær upplýsingar,
sem hann lét útsendurum KGB í
té.
Þetta mál sýnir ljóslega hversu
hættulegt það er að gefa KGB
höggstað á sér. Þeir sem starfs
síns vegna hafa samskipti við Sov-
étmenn ættu að vera á varðbergi.
Liðsmenn KGB eru ekki Ahöttun-
um eftir gagnkvæmum skiptum á
upplýsingum.
Þetta minnir mig á samtal mitt
við sovéskan stjórnarerindreka
fyrir nokkrum árum á matsölu-
stað í Osló. Við kvöddumst með
þessum orðum:
Hann: Getum við ekki hist af og
til svo þú getir sagt mér frá norsk-
um stjórnmálum?
Ég: Jú, gjarnan, en þá vil ég að
þú segir mér frá sovéskum stjórn-
málum.
Hann: Það er óþarfi. Þú getur
lesið um þau í Pravda.
Ég. Allt í lagi. Þá finnst mér að
þú eigir að lesa um norsk stjórn-
mál í Aftenposten.
Hann: Nei, ég hef áhuga á þínum
skoðunum, ekki skrifum Aften-
posten.
Ég: Einmitt. Ég hef áhuga á að
heyra skoðanir þínar, þar sem ég
er fræðimaður og fylgist með
stjórnmálum.
Hann undrandi: Þurfa menn
nauðsynlega að hafa eigin skoðan-
ir?
Ég hitti hann aldrei aftur en
tæpu ári síðar las ég í blaði, að
honum hefði verið vísað úr landi.
Arne Olar Brundtland er aérfræó-
ingur í öryggis- og afropnunarmál-
um hjá norsku utanríkismálastofn-
uninni. Hann er ritstjóri tímarits-
ins Internasjonal Politikk.
Hópreið um Strandir
HANN er til margra hluta nytsamur Djúpbáturinn okkar Fagranesið,
svo sem hann nú í tveim ferðum sínum hér um Djúp flutti 43 hesta frá
ísafirði og Bolungarvík inní Bsi á Snæfjallaströnd, — og gerist ekki á
hverjum degi að slíkur gæðingahópur ferðist hér um Djúpið. En Bolvík-
ingum hefur aldrei verið fisjað saman, og eru í fleiru til forustu fallnir
en flaka og frysta fisk til gjaldeyrisöflunar þjóð sinni til handa, og
stóðu þar til forustu í tilbreytni hversdagsins, að stofna til hópreiðar um
strandir norður.
Hljóðar sú ferðaáætlun um leið-
ina hér út alla Snæfjallaströnd yf-
ir Snæfjallaheiði til Grunnavíkur.
— Þaðan svo sem leið liggur yfir
Staðarheiði fyrir Jökulfirði um
Hrafnfjörð og Skorarheiði, —
Furufjörð og Reykjarfjörð að
Dröngum og Trékyllisvík. Þaðan
Naustavíkurskörð til Reykjar-
fjarðar syðri, þar sem við þeim
þar munu taka, ef forfallalaust
verður, hjónin Magnús Jakobsson
og Bjarnveig Samúelsdóttir, — en
þau áttu upptökin að ferð þessari
og eiga í hópnum 2 reiðhesta sína
— en sem að afleiðingum slyss
gátu ekki orðið þeim samferða frá
byrjun, en ráðgera þess í stað að
keyra á bíl svo langt sem komist
verður, en leggja síðan land undir
fót að leiðarenda í Reykjarfjörð.
En Magnús er borinn og barn-
fæddur í Reykjarfirði og ól þar
aldur sinn til fullorðinsára, en
Bjarnveig frá Dröngum ættuð.
En því næst skal áfram halda
yfir Trékyllisheiði til Steingríms-
fjarðar, yfir Steingrímsfjarðar-
heiði til Mjóafjarðar í Djúpi, en
aldeilis ekki þar að leiðarlokum
komið, — því svo er áætlað að
fram skuli sigla uppúr Mjóafirði
yfir Glámu ofaní alla leið Dýra-
fjörð, þar sem loks skal taka þátt í
hestamannamóti á Söndum í
Dýrafirði þar sem skeiðvöllur
hestamannafélagsins Storms, —
félags vestfirskra hestamanna,
bíður þar gæðinga þeirra feikn-
legu áhugagarpa hinna vestfirsku
sjávarþorpa, sem innleitt hafa þá
fjölskrúðugu tilbreytni í tilveru
hversdagsins, að hafa sér til ynd-
isauka þarfasta þjóninn, — og
ferðast um allar þær óbyggðu
eyðilendur, sem nú um hásumar
skarta sínu fegursta sumarskrúði
um alla dali og hlíðar.
En síðast sem vitað er, fór
reiðflokkur manna frá Djúpi yfir
Glámu árið 1892 á 1000 ára af-
mælishátíð byggðar við Dýrafjörð,
en var fjölfarin leið á söguöld, og
mun því vera farið að fyrnast
götuslóðin frá þeirri tíð, sem þó
með smávörðubrotum vísaði hina
réttu leið.
Ferðastjóri í ferð þessari er
hinn landskunni leiðsögumaður
um strandir allar norður hér: Gísli
Hjartarson, — minnugur um stað-
hætti a'la og sögu stranda, enda
þar við komið sögu um margra ára
skeið, og margþjálfaður í öllum
vanda sem að höndum bera kann á
þessari svo fáförnu leið. Klæddur
er hann skykkju rauðri um lendar
niður, útsaumaða skrautstöfum á
baki sér orðið: Fararstjórí, en litur
skykkjunnar skal vera hið alþjóð-
lega sameiningartákn þeirra;
þjáðu manna í þúsund löndum
sem þekkja skortsins glímutök.
Hér í ferð er 14 manna hópur
Bolvíkinga og ísfirðinga, og þar af
fimm konur, og geri aðrir betur,
— fjölhæfir ferðagarpar á traust-
um jóum sínum. Má þar ekki sist-
Allt tilbúið til að leggja upp í ævintýraferðina.
Hestarnir um borð f Fagranesi og bíða þess að verða hffðir á land á SnæfjaUaströnd. Morgunbiaðið/Jens (Kaidalðm
Einn hestanna hífður frá borði f land.
an nefna Rögnvald Ingólfsson úr
Bolungarvík, kunnan og mikilhæf-
an hestamann, enda starfrækt
námskeið í reiðmennsku fyrir kon-
ur, börn og unglinga með hinum
ágætasta árangri, — og einn mik-
ilhæfasta frumherja í starfsemi
hestamennsku f sjávarþorpunum
hér við Djúp.
Ekki hefur dropi úr lofti komið
hér síðan hið mikla hvítasunnu-
hret stytti upp. Gróður þó með
mikilli sterkjuangan, en vantar
vætu til góðrar túnsprettu, og vor-
ið milt og ekki í langan tíma ann-
að eins komið að allri veður sæld.
Veturinn sá mildasti um áratugi.
Um 60 nemendur voru í Reykja-
nesskóla hér i Djúpi nú i vetur.
Var honum slitið 10. maí eftár far-
sæla námsönn á vetrinum. Hefur
aðsókn að skólanum aukist mikið
siðustu árin. Er þar skólastjóri
Skarphéðinn ólafsson, ungur og
ágætis drengur, og einnig bættist í
kennarahópinn þar hinn mæti
klerkur okkar séra Baldur Vil-
helmsson i Vatnsfirði, sem einkar
laginn er að umgangast ungdóm-
inn með kærleiksríku hugarþeli.
Mikið umfang hefur verið i upp- **
byggingu íslaxstöðvarinnar á
Nauteyri vor og sumar. Stöðvar-
stjórinn Benedikt Eggertsson og
fólk hans nýflutt í nýja íbúð í húsi
íslax. Var hann áður bóndi í Hafn-
ardal, en hætti þeim búskap í vor,
og tileinkar sér nú laxabúskapinn
í ríkum mæli, en nýr bóndi að
Hafnardal kom i vor, ungur maður
og kona hans ásamt 2 ungum son-
um, margslunginn í allri þeirri
list, sem að búskap lítur; Reynir
Stefánsson frá Bæjum.
Þá skal að lokum talið, að óttast
er um að riðuveiki hafi stungið sér
niður á einum bæ í Mjóafirði, þótt
ekki sé það mál sannað að fullu
marki. Mun því varinn þar á hafð-
ur, að ekki risti sá leiði kvilli útfrá
sér og mun í athugun jafnvel að
farga þar fénu á bæ þessum að
hausti með góðu samkomulagi og
velvilja þeirra sem þar um hafa að
segja. Jens í Kaldalóni