Morgunblaðið - 11.07.1985, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. J0l1 1985
Minning:
Páll Kristjánsson
byggingameistari
Fæddur 27. mars 1889
Dáinn 3. júlí 1985
„Hann afi er dáinn!“ En hvað
þessi frétt kom mér á óvart. Það
greip mig skyndilega einkennilegt
tóm, eitthvert máttleysi í hnjálið-
ina. Hvað er þetta drengur, hugs-
aði ég. Hann afi var þó orðinn %
ára. Hann hafði að auki fundið til
brjóstverkja í fyrsta sinn fyrir
tveimur dögum. „Smáóþægindi,"
sagði hann. Hann gekk síðan upp
tröppurnar að húsi sínu, einn og
óstuddur sem ávallt áður. Þar í
herbergi sínu fékk hann skömmu
síðar andlát eins og hann hafði
best kosið sér.
Er ég lít yfir farinn veg finnst
mér sem afi hafi aldrei breyst
neitt mín 34 æviár. Hann var ætíð
afinn á Njálsgötunni. Þar komu
vinir og vandamenn iðulega að
honum í kjallara hússins og
ræddu við hann um heima og
geima innan um spýtur og verk-
færi sem tilheyrðu iðn hans. Og er
húsbyggingar, glugga- og hurða-
smíðar voru orðin of erfið verk
gömlum manni þá var tekið til við
rúllupylsupressur, kryddhillur eða
aðra smáhluti sem báru góðu
handbragði fagurt vitni. Hann var
sem stapinn i fjölskyldunni sem
ekkert virtist geta brotið. Og hver
man ekki eftir honum glöðum og
sprækum, hláturmildum, með
kvæði á vörum og gamanmál? Og
myndavélina skildi hann aldrei
við sig, þessa litlu Kodak Insta-
matic sem hann fékk í 80 ára af-
mælisgjöf. Var hún á lofti á öllum
mannamótum. Og óðara er filman
var búin var framkallað og kjöl-
faldað til að gefa viðkomandi góða
minningu. Og myndefnið var ekki
bara mannfólkið. Áttræður stökk
hann úr bíl sínum, handmáluðum
Opel, á Skólabrúnni og tók mynd
af andamömmu vagga yfir götuna
með unga sina. Mikið hló hann, þá
er hann sýndi fjölskyldunni þessa
ágætu mynd.
Þannig var hann afi. Hann var
af kynslóð þeirra íslendinga sem
hafa lifað tímana tvenna, allt frá
því að vera alinn upp við sjóróðra
og búskap í Stapadal í Arnarfirði t
lok síðustu aldar fram til velferð-
ar þessa dags. Tæp öld í lífi eins
manns! Hann talaði einnig oft og
mikið um hvað tímarnir væru
breyttir — hvað við mættum vera
ánægð. Og aldrei hafði hann haft
það betra — á ellilaunum frá rík-
inu! Og æviminningar sínar nefndi
hann síðan hnyttilega „Það er
gaman að vera gamall". Og nú sitt
síðasta ár var hann aldursforseti
þeirra í Múlabæ, þjónustustöð
Rauða kross íslands fyrir aldraða
og öryrkja, sem hann heimsótti
tvisvar sinnum í viku. Um Múlabæ
komst hann m.a. svo að orði í
kvæði sem hann orti nú í janúar
síðastliðnum.
Allir fá þar eitthvert starf að stunda,
sumir spila, aðrir mála og dunda.
Margar frúrnar fylla út dúka og falda
fagurt verk sem þekkt var fyrri alda.
í Múlabæ á miðhæð margt má skoða,
vélar margar, sem menn fá að troða.
Böð og snyrting, klipping, krull og kossar
kæti vekur oft er gleðin blossar.
Örlögin hafa nú hagað því svo
til að undanfarin tæplega fjögur
ár hef ég verið búsettur erlendis.
Ætla mætti að þá rofni tengsl við
svo gamlan mann. Það var öðru
nær. Þá settist sá gamli niður,
ýmist við sína 120 ára gömlu ritvél
eða handritaði löng og mikil bréf.
Þar hvatti hann mig til dáða og
efldi í mér þjóðræknina. Ekkert
land var fegurra en Island með
bláhvíta jökla og sæbarða strönd
og hvergi var betra að slá niður
búi sínu. Þá gat hann átt það til að
skjóta inn kvæðum eftir alda-
mótáskáídin góðu, því það voru
karlar að hans skapi. Og ef vel
stóð á hjá honum laumaði hann
inn eigin vísum.
Það var bjargföst sannfæring
afa að án þess að þekkja og hlúa
að sínum uppruna og ættararfi
væri maðurinn ekki þess verður að
lifa. Trúr þessari sannfæringu
sinni tók hann saman á tíræðis-
aldri ættartölu sína og vann úr
dagbókum föður síns, fjölfaldaði
og dreifði meðal ættingja. Einnig
skráði hann æviminningar sínar
og gaf út sjálfur. Þannig sáði hann
frækorni ættrækni í hugum okkar
sem yngri erum.
Þeir gerast nú fremur fáir hér á
landi sem ólust upp og muna lok
síðustu aldar. Því finnst mér nú
sem strengur bresti er líf heillar
aldar hverfur á vit feðranna. Eftir
sitjum við, fátækari en áður. Það
sefar þó hugann að hafa fengið að
njóta samvista við hann svo lengi
og fram til síðustu ævidaga og sjá
síðan af honum til hinna mörgu
vina sinna sem hann hlakkaði til
að hitta er kallið kæmi.
Blessuð sé minning hans.
Geir Gunnlaugsson
Aðfaranótt 3. júlí sl. lést á
heimili sínu, Njálsgötu 6, Reykja-
vík, Páll Kristjánsson, bygg-
ingameistari, tengdafaðir minn, á
97. aldursári, eftir langa og við-
burðarríka ævi. Honum féll aldrei
verk úr hendi frá barnsaldri til
æviloka. Lifði tvenna tíma ís-
lensku þjóðarinnar, einn af alda-
mótamönnunum, sem lyftu þjóð-
inni úr fátækt og ánauð til frelsis
og framfara með þrotlausri vinnu
og bjartsýni.
í æsku vann Páll við bú foreldra
sinna og innan við fermingu reri
hann til fiskjar með föður sínum á
árabáti og þótti vel liðtækur við
árina og líktist þar föður sínum,
en hann var annálaður krafta-
maður.
Snemma kom í ljós löngun Páls
til smíða, og var hann ekki gamall
þegar hann fór að smíða ýmsa
smáhluti fyrir æskuheimili sitt.
Eitt sinn smíðaði hann bókahillu
fyrir Odd Kristjánsson frænda
sinn, föðurbróður Guðmundar
Hagalíns. En mestan hluta ævinn-
ar vann Páll við húsbyggingar, oft
langan vinnudag, en hætti þeim að
mestu um áttrætt, en vann þá við
smíði á hurðum, gluggum og eld-
húsinnréttingum fyrir syni sína
þá Jón og Harald, en þeir eru báð-
ir byggingameistarar eins og faðir
þeirra. Seinna fór Páll að smíða
diskarekka og aðra muni er til-
heyrðu eldhúsum í gamla daga og
voru þessi munir mjög eftirsóttir
af fólki til minja um liðna tíð. Alla
þessa muni seldi Páll mjög ódýrt
og var ekki samstíga þeirri verð-
bólgu er nú tíðkast.
Páll var vel ritfær, skrifaði
æviminningar sínar á níræðisaldri
og fjölda bréfa til ættingja og vina
í Kanada og hér heima. Þrátt fyrir
háan aldur voru engin ellimörk á
hugsun Páls né tali. Hann las
dagblöðin daglega og fylgdist vel
með fréttum útvarps og sjónvarps.
Páll fæddist í Stapadal í Arn-
arfirði 27. mars 1889. Foreldrar
hans voru Símonia Pálsdóttir og
Kristján Kristjánsson, hrepp-
stjóri í Stapadal. Kristján í Stapa-
dal átti 20 börn, 15 með Símoníu
konu sinni og eftir andlát hennar
átti hann 5 börn með ráðskonu
sinni, svo afkomendur hans eru
orðnir býsna margir. Páll missti
móður sína árið 1901, þá 12 ára
gamall, og segir hann í æviminn-
ingum sínum að það hafi verið sér
erfitt ár.
Páll flutti alfarinn að heiman
1906 til ísafjarðar. Var fyrst til
sjós á hákarlaskipi, en réð sig svo
til smíðanáms hjá Kristjáni Hólm
Þórðarsyni, húsasmíðameistara,
en tók bóklegt nám I kvöldskóla
iðnaðarmanna. Á þessum árum
fengu nemar ekkert kaup og
þurftu sjálfir að greiða skólagjöld
til iðnskólans. Slíkt þætti erfitt
nú. Síðar kenndi Páll við iðnskóla
ísafjarðar húsateikningar o.fl., en
á þeim árum urðu húsameistarar
að gera allar teikningar sjálfir, þá
voru fáir eða engir arkitektar.
Fljótlega eftir að Páll kom til
tsafjarðar stofnaði hann glímufé-
lag með nokkrum félögum sínum
og fengu þeir aðstöðu til æfinga í
leikfimisal barnaskólans. Þar
æfðu þeir glímu og leikfimi, en
höfðu sýningar í Samkomuhúsinu.
Eftir að Páll lauk námi í húsa-
smíðum hefur hann byggt og unn-
ið við fjölda húsa á Vestfjörðum
og hér syðra, má þar m.a. nefna
íbúðarhús, skóla og samkomuhús
svo og séð um byggingu ýmissa
stórhýsa t.d. Dvalarheimilis aldr-
aðra sjómanna, Hrafnistu.
Páll giftist 30. nóvember 1913,
Málfríði Sumarliðadóttur. Mál-
fríður fæddist 14. desember 1888
að Skjaldvarafossi á Barðaströnd,
en fluttist með foreldrum sínum
að Fossi í Arnarfirði og ólst þar
upp. Málfríður var góð kona, fríð
sýnum, hæglát, trygglynd og mikil
móðir og húsmóðir. Hún lést 15.
júní 1955.
Þá höfðu þau Páll búið saman í
43 ár. Málfríður og Páll eignuðust
7 börn, 3 dóu í æsku, einn drengur
og tvær dætur, en fjögur komust
til fullorðinsára. Gunnlaugur,
arkitekt, fæddur 25. mars 1918.
Gunnlaugur andaöist 14. júlí 1983
og var það mikið áfall öldruðum
föður að sjá á bak elsta syni sín-
um. Eftirlifandi kona Gunnlaugs
er Áslaug Zoega. Ása, fædd 28.
apríl 1920, gift Gústav Sigvalda-
syni, Jón, byggingameistari, fædd-
ur 2. águst 1924, kvæntur Guð-
björgu Guðmundsdóttur og Har-
aldur, byggingameistari, fæddur
24. apríl 1927, kvæntur Þórdísi
Sigurðardóttur.
Á ísafirði bjuggu þau Páll og
Málfríður í 34 ár, en fluttu til
Reykjavíkur með fjölskylduna ár-
ið 1939. Þau bjuggu fyrsta árið á
Tjarnargötu 49, en keyptu árið
eftir húsið nr. 6 við Njálsgötu og
þar hefur Páll átt heimili síðan.
Á ísafirði var Páll kosinn í bæj-
arstjórn fyrir Alþýðuflokkinn. Á
kreppuárunum beitti Páll sér fyrir
samvinnuútgerð togara, ásamt
fleirum til þess að bæta úr at-
vinnuástandinu í bænum og mun
þetta vera ein fyrsta tilraun um
samvinnurekstur í útgerð á ís-
landi og upphaf bæjarútgerðar á
ísafirði.
Páll lét sér mjög annt um bðrn
sin og tengdabörn og fylgdist með
högum þeirra. Þá var hann barna-
börnum sínum sérstaklega góður
afi, enda átti hann alla tið mjög
auðvelt með að blanda geði við
æskufólk, þó aldursmunur væri
allnokkur.
í dag kveðjum við Pál Krist-
jánsson, þennan aldna höfðingja,
föður, tengdaföður, afa, langafa og
langalangafa og þökkum honum
af alhug fyrir allt það sem hann
var okkur og mun geymast í minn-
ingunni um ókomin ár.
Gústav Sigvaldason
Páll Kristjánsson bygginga-
meistari frá Stapadal í Arnarfirði
er látinn 96 ára að aldri. Hann
hafði verið hraustur alla ævi og
hélt fullum sálarkröftum til sið-
ustu stundar.
Páll var gáfaður maður og full-
ur af fróðleik sem öllum var hollt
að vita, góður drengur, sem hataði
öll óheilindi, hræsni og dómgirni.
Páll Kristjánsson var gæddur
óvenju miklu starfsþreki og lfk-
amlegt atgerfi hrífandi, hann var
alvörumaður, en gat verið manna
glaðastur, tilsvör hans oft beitt
eða glettin.
Skapmaður en hafði góða stjórn
á þeim tilfinningum, hagsýnn,
sparsamur, óeigingjarn en flestum
fremri um rausn. Skilvís og reglu-
samur um allar fjárreiður.
Skapfesta Páls, frændrækni og
trygglyndi var eftirtektarvert.
Sumarið 1977 fór Páll Kristjáns-
son í heimsókn til Kanada; hann
þekkti mjög vel baráttu og sigur-
sögu Vestur-íslendinga. Páll var
gjörhugull ferðalangur og naut
þess einlæglega að heimsækja höf-
uðstöðvar fslendinga vestanhafs.
Páll var í hópi 15 systkina frá
Stapadal, auk 5 hálfsystkina sam-
feðra, en einn úr hópnum fór til
Kanada 1913, kvæntist þar Sigríði
Borgfjörð af Deildartunguætt.
Páll á i Kanada mikinn hóp
mannvænlegra frænda sem getið
hefir sér ágæts orðs og skipar
virðingar- og áhrifastöður á ýms-
um sviðum.
í Kanadaferðinni kom sér vel
fyrir Pál hin djúptæka ættfræði-
þekking hans. Það var öllum
Vestur-íslendingum sem hittu Pál
mikil nautn og stórkostlegur
ávinningur að eiga við hann sam-
ræður, munu flestir hafa farið svo
af hans fundi, að þeir fóru betri
menn út en þeir komu. Páll varð
vinsæll meðal Vestur-íslendinga í
þessari þriggja vikna ferð. Hann
naut þessarar ferðar og minntist
með mikilli ánægju. Eftir þessa
ferð jukust bréfaskriftir Páls vest-
ur, því margir leituðu til hans,
hann eignaðist marga vini vestra
sem báru virðingu fyrir ættfræði-
þekkingu hans og mátu hana mik-
ils.
Aðalkynning mín af Páli stafar
af þrennu, vinskapur móður minn-
ar, Mildríðar Falsdóttur, frá ísa-
fjarðarárum við konu hans, Mál-
fríði Sumarliðadóttur. Bróður-
dóttir móður minnar, Guðrún Re-
bekka Jakobsdóttir úr Kvíum i
Jökulfjörðum, húsfreyja á Bíldu-
dal í Arnarfirði, er gift systursyni
Páls, Kristni Friðþjófi Ásgeirs-
syni vélsmiðjueiganda og fyrrum
brúarsmið. Ottó bróðir Páls
kvæntist náinni frændkonu föður
míns, Vigfúsar Jóhannessonar
verkstjóra í Kveldúlfi, en Sigríður,
amma Sigríðar Mörthu, eiginkonu
Ottós, var frá Deildartungu í
Reykholtsdal, systir Jóns bónda á
Indriðastöðum í Skorradal afa
föður míns. Naut ég sannarlega í
ríkum mæli þessara tengsla við
hann frá æskudögum mínum til
hins síðasta, var ávallt gagnkvæm
ánægja að minnast þessara
tengsla er fundum bar saman.
Páll Kristjánsson var einn
þeirra manna sem öfluðu sér vitn-
eskju um lífið eftir dauðann á
fundum miðilsins Hafsteins
Björnssonar. Fékk þar sterkt sam-
band við sina nánustu, sem hann
síðan ræktaði sjálfur fyrir mátt
bænarinnar allar stundir síðan.
Páll Kristjánsson var einn þeirra
sem hafa gert heiminn fegurri.
Helgi Vigfússon
Fregnin um andlát afa míns,
Páls Kristjánssonar, þann 3. júlí
sl., kom mér svo sannarlega á
óvart, þrátt fyrir þá vissu að ævi-
árin hans voru þegar orðin 96 og
því færi senn að halla undan fæti.
Aðeins nokkrum dögum áður
dvaldi hann dagstund á heimili
mínu, hress og kátur að vanda og
grunaði þá engan í fjölskyldunni
að þetta yrði okkar síðasta sam-
verustund.
Afi minn átti því láni að fagna
að vera alla sína löngu ævi heilsu-
hraustur og afar glaðsinna og
geislaði af honum lífsgleðin, þann-
ig að hann átti afar auðvelt með
að umgangast fólk og koma öllum
í gott skap og fóru allir hressari af
hans fundi.
Hann var sannkallaður mann-
vinur, sem allir er honum kynnt-
ust löðuðust að.
Fyrstu hjúskaparár sín og jafn-
framt mín fyrstu æviár, bjuggu
foreldrar mínir í húsi afa á
Njálsgötu 6. Nutum við systkinin
því styrkrar handleiðslu afa
okkar, sem ætíð var tilbúinn að
leiðbeina okkur og hugga ef
eitthvað bjátaði á.
Ekki verður svo skilist við upp-
rifjun æskuáranna, að endur-
minningar um ömmu, Málfríði
Sumarliðadóttur, komi ekki upp i
hugann, en hún lést árið 1955.
Höfðu þau afi bæði vakandi auga
með okkur barnabörnunum og
reyndu að hlynna að okkur á alla
lund, kenndu okkur bænir og góða
breytni. Síðar á lífsleiðinni fær
maður best skilið hversu erfitt er
að fullþakka slíkt atlæti í æsku.
Afi fylgdist alla tíð náið með
líðan síns fjölmenna skylduliðs.
Var t.d. nú í vor viðstaddur ferm-
ingu þriggja barnabarnabarna
sinna og nú fyrir skömmu skirn
síns fyrsta langalangafabarns og
hafði verulega ánægju af.
Hann var sérlega handlaginn og
fjölhæfur maður í hverju því er
hann tók sér fyrir hendur, og varð
aldrei of gamall til að fást við eitt-
hvað nýtt. Siðastliðið ár dvaldi
hann 2 daga i viku i Múlabæ sér til
upplyftingar og yndisauka. Lærði
hann þar að mála á gler ýmsar
gluggaskreytingar, sem nú prýða
glugga ættingja og vina. Ekki eru
mörg ár síðan afi dvaldi öllum
stundum á verkstæði sinu og
smíðaði hillur og ýmsa smáhluti,
sem hann notaði oftast til gjafa
sér og sinum til ómældrar ánægju.
Mörg fyrstu leikföng okkar
barnanna smíðaði afi með sínum
högu höndum, svo sem skíði, sleða,
dúkkurúm og bíla og ekki má
gleyma fimleikamönnunum sem
héngu i rá og léku hinar ýmsu list-
ir ef handfangi var snúið. Undum
við börnin löngum stundum að
leik þessara dýrmætu gulla.
Síðar nutu svo börn mín um-
hyggju langafa síns og vilja þau
bera fram einlægar þakkir fyrir
allar þær ljúfu og ógleymanlegu
stundir sem þau áttu saman. Dótt-
ir mín vill sérstaklega þakka
nærveru hans á 25 ára afmæli
sinu í apríl sl., en þar var hann
kátastur og ræðnastur allra og
hvers manns hugljúfi. Þá flyt ég
þakkir frá Erlingi fyrir þeirra
stuttu en góðu kynni og harmar
hann það eitt að sú kynni gátu
ekki orðið lengri.
Lífshlaup afa míns varð bæði
langt og fagurt og er hans sárt
saknað af öllum þeim er voru svo
lánsamir að kynnast þessum
mæta manni.
Guð blessi minningu hans.
Jónína Guðrún Gústavsdóttir
Einn með eldri borgurum
Reykjavíkur er látinn á 97. aldurs-
ári, Páll Kristjánsson, húsasmíða-
meistari, Njálsgötu 6.
Páll fæddist 27. mars 1889 í
Stapadal í Arnarfirði. Foreldrar
hans voru hjónin Símonía Páls-
dóttir og Kristján Kristjánsson,
hreppstjóri. Þar ólst hann upp i
hópi margra systkina sem öll urðu
atorkusamt dugnaðarfólk. Ingi-
gerður systir mín, sem gift var
einum bræðranna, Hirti Krist-
jánssyni, hafði um það mörg orð
hvað heimilið í Stapadal hefði ver-
ið sérsakt myndarheimili og talar
ávallt um það með mikilli aðdáun
og virðingu.
Páll fluttist til ísafjarðar árið
1905 og gerðist þar virtur bygg-
ingameistari. Tók hann snemma
virkan þátt I félagsmálum, sat
m.a. í bæjarstjóm fyrir Alþýðu-
flokkinn og þótti þar sem annars
staðar góður liðsmaður.
Páll kvæntist Málfriði Sumar-
liðadóttur þann 30. nóvember
1913, hinni ágætustu konu. Hún
fæddist 14. desember 1888 á
Skjaldvarafossi á Barðaströnd.
Börn þeirra sem upp komust eru:
Gunnlaugur, arkitekt, fæddur
1918, eiginkona Áslaug Zoega,
Ása, fædd 1920, eiginmaður Gúst-
af Sigvaldason, Jón, fæddur 1924,
eiginkona Guðbjörg Guðmunds-
dóttir, og Haraldur, fæddur 1927,
eiginkona hans er Þórdís Sigurð-
ardóttir. Þrjú börn misstu þau í
æsku, son og tvær dætur. Gunn-
laugur andaðist 14. júlí 1983 og
var það mikið áfall fyrir háaldrað-
an föður að sjá á bak elsta syni
sínum aðeins 65 ára að aldri.