Morgunblaðið - 27.07.1985, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. JÚLÍ 1985
Veiðiþáttur
llmsjón: Guðmundur Guðjónsson
Islenskir „stórlaxar"
hafa lést með árunum
28 punda hængunnn sem bandarískur veiðimaður veiddi í Vitaðsgjafa
í Laxá í Þingeyjarsýslu um daginn leiðir hugann að stórlöxum á íslandi
fyrr og nú. Síðustu árin hafa stórlaxar í þess orðs fyllstu merkingu verið
heldur fáséðir. Tökum sem dæmi, að síðasta sumar var talað um „stór-
laxaár", en samt komu aðeins tveir 30 punda laxar á þurrt, einn dreginn
á stöng norður í Víðidalsá af Herði Helgasyni, hinn gómaður við ádrátt í
Stóru-Laxá í Hreppum. Þetta voru fyrstu 30 punda fiskarnir sem dregnir
hafa verið úr íslenskum ám í þó nokkur ár.
Það er af sem áður var. Hér
fyrr á árum voru slíkir fiskar
ekkert tiltökumál, þetta voru
stærstu laxarnir sem veiddust.
Nú horfa menn stórum augum á
20 punda lax, og stundum er einn
slíkur stærsti laxinn úr ám, þar
sem margir slíkir fiskar veidd-
ust áður fyrr. I Laxá í Aðaldal
eru stærstu laxarnir sumar
hvert 24—28 pund, sama sagan í
Soginu. 1981 veiddist 29,5 punda
lax í Vatnsdalá, annars gildir
það sama þar og sama er að
segja um helstu stórlaxaárnar.
Menn segja að þeir stóru seu enn
til og e.t.v. er það rétt, en færri
eru þeir, miklu færri. Og hvenær
veiðast þeir? 1 tilefni af stór-
laxaumræðum ætlum við að
reifa í stuttu máli tvennt. í
fyrsta lagi stærstu laxana sem
veiðst hafa hér á land og drögum
línuna við laxa stærri en 36
pund, því nokkrir slíkir fiskar
hafa verið landdregnir og allir
fyrir talsvert mörgum árum. í
öðru lagi „stórlaxa" a.m.k. 30
punda síðustu 10—12 árin. í
þeirri upptalningu kunna að
vera brotalamir og er fyrirfram
beðið velvirðingar á því, þó það
sé e.t.v. óþarfi.
Sá stærsti
Grímseyjarlaxinn frægi var
ekki stærsti lax, sem veiðst hef-
ur hér á landi, sá lax sem þá tign
ber er kenndur við Flóðatanga í
Borgarfirði og ku hafa veiðst í
lok síðustu aldar. Frá þeim laxi
er greint í bókum Björns J.
Blöndal. Þar kemur fram að
menn greinir nokkuð á um
hversu stór laxinn hafi í raun
verið, en tölurnar 60 pund, 64 og
70 pund eru allar nefndar. Er
leiðinlegt að þyngd laxins skuli
ekki vera kunn, en ljóst að hvort
sem hann var 60, 64 eða 70 pund,
þá var risalax þessi íslands
stærsti lax sem sögur fara af.
Óljósar sagnir eru til um 40
punda fiska, en næststærsti íax-
inn var hinn frægi Grímseyjar-
lax, sem festi hausinn í neti út af
Grímsey, og hlaut nafn sitt með
þeim óvirðulega hætti. Lax þessi
veiddist 8. apríl 1957 og vóg hann
49 pund blóðgaður, örugglega 50
pund með blóði og „tilbehör".
Þetta var hrygna, 132 senti-
metra löng, og hafði hún hrygnt
tvisvar.
Menn hafa löngum getið sér til
að risalax þessi hafi verið ættað-
ur úr Laxá í Þingeyjarsýslu og er
það eigi fráleitt. Nokkrar gamlar
sögur verða hér fram settar til
að styrkja þá tillögu. 1895 veidd-
ist 45 punda lax við ádrátt í Vit-
aðsgjafa í Laxá. 1929, á jóladag,
fundu menn dauðan lax í Laxá,
sem telst varla í frásögur fær-
andi, nema vegna þess að laxinn
var 13 sentimetrar á lengd og
vóg um 36 pund. Hefur verið
giskað á að nýrunninn hafi lax
þessi verið einhvers staðar milli
40 og 50 pund. 1941 fann Jón
Þorbergsson á Laxamýri dauðan
lax, hæng, á Kiðeyjarbroti. Þetta
var seint á þorra og laxinn
grindhoraður. Eigi að síður vóg
laxinn 33 pund. Má nærri geta
hversu þungur sá fiskur hefur
verið nýr. Annar dauður fiskur,
sem var dreginn upp úr Laxá,
Unga „kynslóóin": Sá stærsti úr Vatnsdalsá 1981, 29,5 punda hængur.
Gamla „kynsióðin**
49—50 punda lax.
af íslenskum stórlöxum. Grímseyjarlaxinn,
skartaði haus sem einn vóg 9
pund.
Sé næststærsti
En áfram með skrána: Næstur
er Eldeyjarlaxinn, sem svo hefur
verið nefndur vegna þess að
hann veiddist í þorskanet af
bátnum Goða frá Keflavík, 16.
maí 1975, úti af Eldeyjarboða.
Þetta var 42 pund hængur, veg-
inn á baðvog 20 klst. eftir að
hann var úr sjónum tekinn.
Hafði hann verið 3 ár í sjó og
aldrei til hrygningar gengið. Var
þessi á leið í Sogið eða Brúará?
Aðrir
Næsti lax með staðfesta vigt
veiddist á stöng, Kristinn
Sveinsson, húsgagnameistari,
veiddi laxinn, 38,5 punda
hrygnu, á spón við Iðu í Bisk-
upstungum, 13. júní 1946. Þessi
lax fór einnig seint á vigt, hálf-
um öðrum sólarhring eftir að
hann var veiddur.
7. september 1952 veiddi Víg-
lundur Guðmundsson, bifreiða-
stjóri, laxhæng, 37,5 punda í
vatnamótum Brúarár og Hvítár í
Árnessýslu. Hængurinn stóðst
ekki gervisíli Laxa-Lunda. Lax-
inn var grútleginn, hafði verið
þrjú ár í sjó og var í sinni fyrstu
hrygningarferð.
Næstur var Hrollaugseyjalax-
inn, sem flækti sig í net Stein-
unnar SF snemma árs 1979.
Þetta var 37 punda hængur. Lýk-
ur nú þessari upptalningu, en
þeirri næstu ýtt úr vör. í þeirri
upptalningu eiga tveir fyrr-
nefndra laxa sæti, Eldeyjarlax-
inn og Hrollaugseyjarlaxinn,
enda vorum við að tala um að
greina frá stærstu löxunum síð-
ustu 10—12 árin.
Sumarið 1974 veiddust 3 laxar,
30, 30 og 32 pund, í Laxá í Aðal-
dal og þá höfðu slíkir fiskar ekki
veiðst þar um nokkurra ára
skeið. Kolbeinn Jóhannsson end-
urskoðandi og Vigfús Jónsson,
bóndi á Laxamýri, veiddu 30
punda fiskana á Breiðunni og í
Miðfossi. Adam Jakobsson á
Húsavík veiddi 32 punda laxinn
á flugu á Laxhólma, en síðan
hafa ekki veiðst nema sárafáir
slíkir fiskar og talin meiri hátt-
ar tíðindi ef 30 punda lax hefur
sést kominn á árbakkann. 20—28
punda laxar hafa tekið við og
orðið að hinum raunverulegu
stórlöxum, en stærri fiskar virð-
ast heyra fortíðinni til að mestu.
Það næsta 30 punda laxi, sem
komið hefur síðan í fyrra, er að
tveir slíkir veiddust, var annar
29,5 punda hængur sem Banda-
ríkjamaður einn náði úr Vatns-
dalsá á flugu eftir harða orrustu.
30-pundaranna í fyrra var getið í
byrjun greinar, en þá veiddust
einnig allmargir 22—25 punda
laxar og tveir 28 punda, annarf
Vatnsdalsá og hinn í Grímsá.
Síðan að meðalþungi stórlaxa
fór að minnka hefur það einkum
verið Vatnsdalsá sem séð hefur
heildaraflanum fyrir stærstu
löxunum.
Ef við lítum á sumarið 1983 til
samanburðar við „stórlaxasum-
arið“ 1984, þá voru stærstu lax-
arnir 3 25 punda fiskar, einn úr
Vatnsdalsá, einn úr ölfusá og
einn úr Laxá 1 Aðaldal. Nokkrir
24 punda laxar veiddust, tveir í
Vatnsdalnum, einn í Grímsá, og
einn í Soginu. Svona er þetta
orðið nú til dags, enginn vafi er á
því, að meðalþungi fslenskra
stórlaxa hefur farið minnkandi.
Langárfurðan:
Á vatnsmiðlunin
sök á hægri
göngu laxins?
Það hefur vakið athygli veiðimanna í sumar, að gífuleg laxagengd
hefur verið í Langá á Mýrum og er þar á ferðinni einn gleðilegasti
veiðibatinn af mörgum í sumar, svo slæmt var ástandið þar orðið. Hins
vegar vekur það ekki síður athygli, að laxinn er afar tregur að ganga upp
ána, hann liggur í torfum á neðstu svæðunum, í löndum Langárfoss og
Ánabrekku. Það hefur glæðst nokkuð á miðsvæðunum, en ekki í sam-
ræmi við stærðina á laxavöðunni. Á fjallinu veiðist sáralítið enn sem
komið er og þar fara menn til veiða dag hvern með þá von í brjósti, að
eitthvað af göngunni miklu hafi tel
ána.
En það hefur ekki gerst þegar
þetta er ritað um miðja vikuna.
Á meðan laxastiginn í Skugga-
fossi er stíflaður af laxi, er hend-
ing ef menn sjá einn eða tvo
laumast í stiganum í Sveðju-
fossi. Nú hlýtur að koma að því
að laxinn gangi fram ána, en
óhjákvæmilega hafa menn velt
vöngum yfir því hvers vegna
hann gangi svona hægt fram eft-
ir. Ein skýring virðist eiga meira
fylgi að fagna en flestar aðrar og
skal reifuð hér.
Skýringin tengist hinu mikla
vatni, en lítið vatn í ánni er í
sig upp um nottina og gengið
sjálfu sér ekki einhlít skýring,
a.m.k. ef eitthvað er að marka
þau rök sem hér fylgja. Þannig
er nefnilega mál með vexti að á i
Langavatni er vatnsmiðlunar-
stífla sem þjónar bæði Langá og
einnig Gljúfurá, sem rennur frá
Langá og áleiðis niður í Norðurá.
Lítill snjór og úrkomulítið
sumar hafa gert það aö verkum,
að Langá hefur verið vatnslítil,
án þess þó að fara niður í grjót
eins og kallað er, eins og kunn-
ugir segja hana hafa gert iðu-
lega í svipaðri tíð hér á árum
áður. Vatnsmagnið hefur verið
Lax þreyttur í Langá frammi í dal. Þarna hefur lítið lífsmark sést enn sem komið er þrátt fyrir geysilegar
laxagöngur og mikla veiði á neðstu svæðum árinnar.
jafnt og þar stendur hnífurinn í
kúnni. Mikill lax hefur rennt sér
upp úr Sjávarfossi og farið upp
fyrir stigann í Skuggafossi, en
verið tregur til að vaða upp ána.
Meðan laxaveisla er haldin á
neðri svæðunum, verða menn lít-
ið varir er ofar dregur.
Þetta skal útskýrt með rann-
sóknum og athugunum sem
gerðar hafa verið í Bretlandi á
síðustu árum. Það hefur löngum
verið vitað að það er í eðli laxins
að ganga rösklega þegar vatns-
magnið hækkar í ánum vegna
úrkomu, en í Bretlandi eru víða
komin uppistöðulón vegna virkj-
ana, eða stíflur. Reynslan sýnir
að meðalrennsli vatns verður til
þess að lax gengur ekki upp i
þessi lón nema að vatnsmagnið
aukist. Athuganir hafa beinlínis
sannað þetta, áhugamenn og
sérfræðingar hafa fylgst með
löxum sem dormuðu í jöfnu
vatninu jafnvel vikum saman, en
svo var allt farið af stað innan
fárra klukkustunda eftir að
vatni hafði verið hleypt á. Sýnist
sem vandamálið í Langá sé hið
sama og hér um ræðir. Langá er
svo auðvitað á íslandi og það
þýðir í raun að hann getur ekki
hangið þurr til eilífðarnóns. Það
kemur að því að það rignir ær-
lega og þá má búast við því að
laxinn grípi til ugganna. En
verði einhver bið á því, væri
e.t.v. hugsanlegt að veiðifélag
Langár gæti hjálpað eilítið til
með því að nota vatnsmiðlunina.