Morgunblaðið - 15.09.1985, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 1985
Blanche McCrary Boyd
ræðir hér viö kvikmyndaleikarann
og handritahöfundinn Sam
Shephard, sem margir telja
einmitt eitt besta núlifandi
leikritaskáld Bandaríkjanna
SHEPHARD
HINN SANNI FULLTRÚI
VESTURSINS
Sam Shepard var að útskýra
hvers vegna hann hefði ekki viljað
vera forsíðuefni vikuritsins News-
week. „Mér finnst það kjánalegt að
vera forsíðuefni. Þú þarft ekki að
leggja lykkju á leið þína til að allir
kynnist andliti þínu.“
Hann var klæddur Sam Shepard-
-einkennisbúningi sínum: upplituð-
um gallabuxum, slitnum stígvélum,
leðurbelti með stórri sylgju, og kúr-
ekaskyrtu. Kúrekahattur hans
hékk á stólbaki. Andlitið sem hann
kærir sig ekki um að kynna er
mjóslegið, há kinnbein og brún
augu, sem eru aðeins skásett. Hárið
er farið að þynnast í kollvikunum.
Þott hann teljist ekki beinlínis lag-
legur, er hrjúfur giæsileiki hans
hrífandi.
Frægð Jessicu, segir hann, fylgja
ærin vandamál. Þegar þau fara ak-
andi þvert yfir Bandaríkin, er
ágætt að vera í Mið-vesturríkjun-
um. Þar geta þau farið inn á án-
ingastaði flutningabíTstjóranna án
þess að vekja athygli. En strax og
þau eru komin til Colorado í nánd
við Denver, byrjar það. „Gengil-
beinurnar, fjárans eldhúsliðið,
koma til að fá eiginhandaráritanir
— svo við höldum okkur aðallega
við áningastaði flutningabílstjór-
anna í Nebraska og Kansas. Þar
líður okkur vel.“ Hann brosir svo
sést í brúna, brotna framtönn.
Á myndum er hann venjulega
þungur á brún og í kvikmyndum sér
sjaldan í tennur hans, en i um-
gengni er Sam Shepard hláturmild-
ur, þótt augu hans virðist eitthvað
kuldaleg.
Við vorum að snæða mexikansk-
ar flatkökur í Staab House, friðsæl-
um veitingasal í einu af betri hótel-
um Santa Fe, þar sem engri fram-
leiðslustúlku dytti í hug að ónáða
Sam eða Jessicu. Morgninum höfð-
um við aðallega varið við að tala
inn á hljóðband, og það kom mér á
óvart þegar hann þáði boð um að
koma út til hádegisverðar. Ástæðan
kom fljótlega í ljós. „Hún er hér
einhverstaðar. Hún á að vera hér í
veitingasalnum, því það er einnig
verið að taka viðtal við hana.“
Hann teygði úr hálsinum til að
sjá inn á smá upphækkun í salnum.
„Þarna er hún.“
Ég sneri mér við og kom auga á
Jessicu Lange, með hárið litað rautt
vegna sjónvarpsupptöku á Cat On A
Hot Tin Roof fyrir Showtime/PBS.
Hún var á kafi í samræðum. Hún
var með fjögurra ára dóttur sína,
Shuru, í kjöltunni. Sam stóð upp
veifandi og kallaði „Ungfrú Lange!
Ungfrú Lange!“
Það má vera að Sam Shepard sé
bezti núlifandi leikritahöfundur
Bandaríkjanna og aðsópsmikill
kvikmyndaleikari, en fyrst og
fremst tekur maður eftir því að
hann er ástfanginn. I samtölum er
hann sívitnandi í Jessicu Lange,
samband þeirra og áhrifa hennar á
líf hans.
Þau hittust árið 1981 við töku
myndarinnar Frances, og hefur
samband þeirra staðið síðan með
einstaka hléum. Fyrir einu ári
keyptu þau búgarð skammt frá
Santa Fe, og fluttu þau og Shura
þangað saman. Þau völdu Santa Fe
vegna þess að Sam er hrifinn af
auðninni, faðir hans bjó þarna, og
þetta er góður staður til að vera
með hesta. Hann og Jessica stunda
hestamennsku: Sam keppir í kúr-
ekaíþróttum, rodeo og hefur nýver-
ið snúið sér að póló; Jessica stundar
hindrunarstökk.
Þau hafa lokið við að leika saman
aðalhlutverkin í nýrri kvikmynd
sem nefnist Country, en þar er Jess-
ica einnig annar tveggja framleið-
enda. Sam og Jessica fara með
hlutverk Gilberts og Jewell Ivy,
rómantískra bændahjóna, sem voru
ástfangin hvort af öðru í fram-
haldsskóla, og fórnuðu meira að
segja hvoru öðru mey- og svein-
dómnum. Jewell erfði landið, Gil-
bert ræktaði það, þau eignuðust
þrjú fyrirmyndar börn, fóru alltaf
með bænir fyrir matinn, sóttu
kirkju á sunnudögum, og allt var
með miklum blóma þar til náttúru-
öflin og yfirvöldin í Bandaríkjun-
um tóku höndum saman um að
neyða Ivy og fjölskylduna og alla
nágranna þeirra til að stofna til
óviðráðanlegra skulda.
Samband Sams við Jessicu hefur
einnig sinn rómantíska blæ. Hann
lék í Country „fyrir hana“. Við vor-
um nýfarin að búa saman, og hún
hafði svo mikinn áhuga á þessu.
Maðurinn sem neitaði Newsweek
féllst á þetta viðtal vegna þess að
Jessica vildi koma fram kynningu á
myndinni. Hann er ekki sannfærð-
ur um að svona kynning hafi ein-
hverja þýðingu („Annaðhvort er
myndin góð eða hún er það ekki“)
en „ég geri það fyrir hana“. (Eftir
heimsókn mína féllst Sam á að láta
mynda sig með Jessicu fyrir tízku-
þátt í Vanity Fair, trúlega einnig
„fyrir hana“.)
Sem féll vel inn í hlutverk sitt í
Country. Hann ólst upp á búgarði í
Kaliforníu þar sem avókadórækt
var stunduð, var félagi í landbúnað-
arsamtökum ungmenna í mennta-
skóla, og þetta eina ár sem hann
var í háskóla lagði hann aðal-
áherzlu á landbúnaðarnám. Hann
vill helst ekki taka að sér hlutverk
sem honum finnst hann ekki falla
inn í, og allra sízt þegar Jessica á í
hlut. Næsta kvikmynd hennar verð-
ur um Patsý Cline. „Hún vildi fá
mig í eitt hlutverkið, einn þessara
náunga sem er svo ruglaðgr að
hann misþyrmir henni; hún er písl-
arvotturinn og allt það. Mér fannst
ég ekki geta gert þetta.“
William Witliff er höfundur
Country, og var einnig framleið-
andi í samvinnu við Jesssicu. Þegar
myndatakan hófst var Witliff auk
þessa leikstjórinn, en þegar mynda-
takan hafði staðið i hálfan mánuð
var hann leystur undan leikstjóra-
starfinu. „Jessica," segir Sam, „var
engan veginn ánægö með það sem
skrifað var í blöðin. Og þar með var
sá draumur búinn, skilurðu? Hún
ætti að vera leikstjóri. Hún hefur
mjög gott auga.“
Myndatakan var komin í ógöngur
og vinna stöðvuð á upptökustaðnum
í Waterloo í Iowa. Þá kom til sög-
unnar Richard Pearce, sem hafði
stjórnað Heartland, kvikmynd um
innflytjendur í Montana í byrjun
aldarinnar. „Stundum," sagði Sam
og varð grunsamlega líkur blaða-
fulltrúa í máli, „þegar allt er á öðr-
um endanum, og einhver birtist
sem lætur eins og hann viti hvað
hann sé að gera, er það einmitt það
sem vantar. Allt fer á fulla ferð.
Dick stóð sig frábærlega með því að
koma og bjarga málunum."
Shura hafði ráfað yfir að borðinu
okkar. Hún var eins og engill á svip
draumabarn með glóandi gullið
hár, með hreina og fallega andlíts-
drætti. Hún var í hvítum kjól og
hélt á hafmeyjarbrúðu, sem var
með sítt, grænt hár. Faðir Shuru er
Mikhail Baryshnikov. „Sæl Shura,"
sagði Sam blíðlega, „ertu búin að
borða hádegismat?"
Hún kinkaði kolli og klifraði upp
í kjöltu hans. Hann slökkti í sígar-
ettunni, og ræddi við Shuru um
hesta. Ætlaði hún að koma á póló-
völlinn eftir hádegiö? Hann er með
stórar hrjúfar hendur sem hann
beitir mjúklega, eins og áezt á þvf
hvernig hann tekur á venjulegum
hlutum — kaffibollanum sínum og
Old Gold-sfgarettunum, sem hann
er alltaf að kveikja í.
Shura hafði fljótlega fengið nóg
og sneri aftur til móður sinnar.
Sam virtist eitthvað utan við sig.
Eftir að hafa gert ráðstafanir til að
við hittumst morguninn eftir, af-
sakaði hann sig, gekk yfir að borði
Jessicu, kyssti hana, og rendi fingr-
unum um hár hennar.
Ég forðast venjulega frægt fólk
af því ég er svo auðblekkt. En mig
langaði til að hitta Sam Shepard.
Leikrit hans eru stórkostlega upp-
byggð, fábrotin, réttsýn, og full af
frumlegu málfari; sögur hans og
ljóð eru vel frambærileg; og eins og
margir aðrir hef ég séð í honum
ímynd yfirvegunarinnar.
Hann bjó í eitt ár með rokk-
skáldkonunni Patti Smith, lék á
trommur með hljómsveitinni Holy
Modal Rouders á sjöunda áratugn-
um, og fór í sýningarferð með Bob
Dylan víða um land með Rolling
Thunder Revue. Sam kom fyrst
fram sem leikari í kvikmynd Dyl-
ans Renaldo and Clara. Hann getur
drukkið stíft, snarað naut, og komið
þér til að vikna með skrifum sínum.
I samanburði við karlmannlega
framkomu hans sýnist Norman
Mailer aðeins maður, sem reynir að
sýnast.
Atburðarásin á sköpunarferli
Sams Shephard er líkust skáldsögu.
Þegar hann var nítján ára var
fyrsta leikrit hans, Cowboys, svið-
sett í New York. Síðan þá hefur
hann unnið ein Pulitzer-verðlaun
og tíu Obie-verðlaun (fyrir leikrit
sviðsett utan Broadway), og samið
fjörutíu leikrit. Tvær sögu- og
Ijóðabækur hafa birzt eftir hann,
Hawk Moon og Motel Chronicles, og
verið er að gefa út tvær pappírskilj-
ur með úrvali leikrita hans. Hann
skrifaði kvikmyndahandritið að
Paris Texas, mynd Wim Wenders
sem var kjörin bezta kvikmyndin á
kvikmyndahátíðinni í Cannes i
fyrra, og hefur leikið í sjö kvik-
myndum, þeirra á meðal í Days of
Heaven, Resurrection, Raggedy
Man og í The Right Stuff. Fyrir leik
sinn The Right Stuff var hann til-
nefndur til Oskarsverðlauna sem
leikari í aukahlutverki.
Sam tekst að láta þetta sýnast
hreina tilviljun, óhjákvæmilega af-
leiðingu hæfileika og heilinda, en
ekki framagirni. Hann segist ekki
meta verðlaunin ýkja mikils, og
áhugi hans á leikhúsinu er tak-
markaður. Árið 1971 sagði hann:
„Ég vil ekki vera leikritahöfundur,
ég vil vera rokk og roll-stjarna ...
Ég hóf að semja leikrit af því ég
hafði ekkert annað að gera.“
Ástæðan fyrir því að hann er nú að
skrifa enn eitt leikrit er sú að „ég
virðist ekki geta hætt. Ég vildi geta
losnað við þetta í eitt skipti fyrir
öll. Ég vonast til að geta skrifað
eitthvað markvert, skilur þú,
kveðjuverk og að ég þurfi ekki að
halda áfram, eða ég geti breytt til,
yfir í eitthvað annað, eins og
skáldsögur." Hann leí í ljós enn
meiri efasemdir varðandi kvik-
myndaleikinn, er er engu að síður
að leika í nýrri mynd með Richard
Brooks um fjárhættuspilara. Og
sagt er að John Huston ætli að gera
bófamynd, svo ef til vill...
Efasemdir hans um stöðu sina
sem listamanns virðast engin upp-
gerð. Eins og Strindberg, sem hann
dáir, er Sam á reiki i tilfinninga-
legum ógöngum, og hann reynir að
leysa vanda sinn í persónunum sem
hann skapar. í leikriti sínu True
West dró hann upp mjög snjalla
mynd til að kanna andstæðurnar í
því að vera kúreki og rithöfundur.
Tveir bræður — annar grófur,
drykkfelldur þjófur, hinn hófsamur
handritahöfundur fyrir kúreka-
myndir — eiga í hörkulegri inn-
byrðis samkeppni, sýna að þeir eiga
margt sameiginlegt, og reyna að
drepa hvor annan í lokin. Leikritið
gefur enga lausn á vandanum.
I Motel Chronicles lýsir Sam
andstæðunum í eðli sínu í fallegum
kafla um kné látinnar frænku
sinnar. Hann talar þar frá sjónar-
hóli ungs drengs:
Hnén á henni rugluðu mig allt-
af... Ég lagðist að hnjám hennar
... Hvernig þau hvítnuðu yfir bein-
ið þegar ég krosslagði fæturna og
gráu silkisokkarnir þrengdu að
hnjánum. Fæturnir á henni voru
hinsvegar fráhrindandi. Litlu húð-
fellingarnar sem kreistust upp úr
skóm hennar ... Það var þessi
þversögn milli fótanna og hnjánna
sem fékk mig til að skilja þversagn-
irnar í sjálfum mér.
Hlutverkin sem hann fer með í
kvikmyndum endurspegla hans eig-
in hörkutól-með-hjarta-persónu.
„Kvikmyndir veita þér þann munað
að fá að vera nokkurn veginn þú
sjálfur fyrir framan tökuvélarnar.“
í The Right Stuff fór hann með
hlutverk Chuck Yeagers, reynslu-
flugmannsins kunna, og honum
tókst að lýsa án orða þrá Yeagers
og þeim vonbrigðum sem hann hlýt-
ur að hafa orðið fyrir þegar hann
var settur út úr geimferðatilraun-
unum.
Það var sérlega athyglisvert að
Sam skyldi taka að sér hlutverk
Yeagers, því með einni undantekn-
ingu hefur Sam neitað að stíga upp
í flugvél síðan árið 1967. „Mér er
hreinlega illa við ... þetta er svo
ópersónulegt, að klifra upp í svona
vélbúnað þar sem þú hefur ekki
hugmynd um hver ..." Hann hélt
útskýringum sínum áfram, forðað-
ist að nefna orðið „hræðsla", en
lagði áherzlu á hve gaman hann
hefði af ökuferðum. Eina flugferðin
sem hann hefur farið nýlega var
með Yeager sjálfum. „Við fórum í
loftið í þessu litla kríli, sem hann
hafði dregið með krók út úr flug-
skýlinu."
Sam hefur ekki mikið álit á sjálf-
um sér sem leikara. „Ég kemst upp
með þetta. Þetta er nánast tóm
blekking.” Stundum virðist hann
hálf vandræðalegur í kvikmyndum
— „Það er vandræðalegt að vera að
leika“ — en hann hefur mjög
sterkan persónuleika. I hópsenum
beinast allra augu að honum.
Eins og flestar stórstjörnur hef-
ur hann neitað mörgum hlutverk-
um. Varðandi Urban Cowboy segir
hann: „Þeir fleygðu í mig grein úr
Esquire um Gilley og sögðu: „Við
ætlum að gera kvikmynd um
þetta.“ Þeir voru að tala um að ég
léki hlutverkið, og mér fannst það
ekki hæfa mér. Hvern langar til að
ríða vélvæddu nauti? Ég hef setið
alvöru naut og þau eru engin leik-
föng. Ég fékk ekki séð hvernig þetta
gæti orðið skemmtileg mynd.“
Hann dáist að starfi Jessicu, og í
Country reyndi hann að taka sjálf-
an sig alvarlega. „Jessica er alveg
óhrædd við tilfinningar sfnar. Hún
er ekkert hrædd við að fara inn á
svið sem öðrum mundi flökra við.
Ég hef ekki þetta hugrekki sem
leikari. Ég get hert upp hugann
sem rithöfundur, en þetta er öðru-
vísi fyrir leikara. Hvort unnt er að
öðlast kjarkinn með aukinni æfingu
veit ég ekki.“
Hann gerir mikið úr mismunin-