Morgunblaðið - 20.09.1985, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. SEPTEMBER1985
Hugleiðing um 108. grein
almennra hegningar-
laga númer 19 frá 1940
— eftir Þorgeir
Þorgeirsson
„Hver sem hefur í frammi
skammaryrði, aðrar móðganir í
orðum eða athöfnum eða ærumeið-
andi aðdróttanir við opinberan
starfsmann þegar hann er að
gegna skyldustarfi sínu eða við
hann eða um hann út af því skal
sæta sektum, varðhaldi eða fang-
elsi allt að 3 árum. Aðdróttun, þótt
sönnuð sé, varðar sektum ef hún
er borin fram á ótilhlýðilegan
hátt.“
Þannig er orðanna hljóðan í
þeirri undarlegu lagagrein, letur-
breytingarnar eru vitaskuld frá
mér komnar.
Ef maður þannig segir til að
mynda: „Séra Jón biskup nauðgaði
henni ömmu minni bakvið grát-
urnar eftir messu á sunnudaginn
var“, þá má alveg búast við því að
biskupnum þætti að sér dróttað.
Sem vonlegt væri. Gæti maður
sannað með einhverjum hætti að
þetta hefði raunverulega gerst þá
fengi maður digra sekt og þungan
málskostnað. Væri maður að ljúga
þessu öllu saman; amma kanski
dáin fyrir mörgum árum og lands-
fræg meðan hún lifði fyrir að
leggjast sjálfviljug með hverjum
vígðum dóna. Þá stæði manni til
boða fæði og húsnæði á ríkisins
kostnað altað 36 mánuði. Þetta
finnst mér ekki vera nógu vinsam-
leg afstaða ríkisins til embættis-
manna sinna hversu eðlilegt sem
það kann að virðast að löggjafinn
hossi lygaranum á kostnað sann-
leikspostulans barnalega.
Eða skil ég kannski ekki lög-
fræði?
Hvað ef maður hefði nú sagt:
„Séra Jón biskup var henni ömmu
minni sálugu betri en enginn
þarna innanvið gráturnar eftir
messuna á sunnudaginn var. Verst
hún fær ekkert lengur útúr þessu,
hróið. En söm var hans gerðin".
Væri sú aðdróttun þá í tilhlýðilegu
formi og slyppi við sekt ef hún
væri sönn, fengi uppihald á ríkis-
ins kostnað ef hún væri lygi? Hver
veit? Það er margt álitamálið.
Nú vil ég taka það fram að dæmi
þetta er vitaskuld gripið alveg úr
lausu lofti eingöngu vegna þess að
hér er ríkiskirkja og til þess eins
að skerpa spurningarnar sem
vakna hjá mér við lestur þessarar
lagagreinar.
Enda var þetta bara formáli.
Um þarfanaut
hins opinbera
Einlægt vill það við brenna að
sérstök atvik þurfi til að beina
sljóum hug okkar að verðugum
viðfangsefnum. Enda skal ég fús-
lega játa að þessi skyndilegi áhugi
minn á lögfræði sprettur meðal
annars af því tilskrifi sem Þórður,
frændi minn, Björnsson var að
senda heim til mín á dögunum og
kallaði áksru fyrir ærumeiðandi
aðdróttanir, enda maðurinn sak-
sóknari að starfinu til.
Það væri rangt af mér að leyna
þessu samhengi, ekki síst þar sem
ég kemst nú ekki hjá því að
minnast á fyrri afrek hans á þessu
sviði. Hugrenningatengsl mín
(ósjálfráð) varðandi Spegilsmálið
fræga verða sem sé að fá að vera
kjarninn í þessum vangaveltum,
öðruvísi gæti ég hreint ekki tjáð
mig um þetta.
Fyrst þegar ég las ákæruskjalið
frá Þórði hélt ég náttúrlega að
maðurinn væri að reyna með þess-
um hætti að bæta fyrir tjónið sem
hann vann þjóðinni hér um árið
þegar honum tókst að sliga alveg
gjörsamlega eina gamanblað
landsmanna.
Maður kemur i manns stað, var
ég að hugsa. Síðborin yfirbót er
skárri en forherðingin. Því ekki
neita ég því nú fremur en áður
hversu ósmekklegt mér þótti að
sjá hann riðlast á bláfátæku
gamanblaðinu f nafni hins níð-
þunga húmorleysis. Þá rifjaðist
strax upp fyrir mér atvik sem ég
einhvernveginn komst ekki hjá því
að sjá í barnæsku.
Og það var ekkert sérlega fallegt
atvik.
Rengluleg kvígupísl var leidd
undir sveitanautið, fullorðinn og
vafalaust ofalinn gamlan tudda
sem var hátt í tonn á þyngd. Það
hallaði niðraf hlaðvarpanum og
var illa sleipt í grasinu, enda glitr-
andi rigningaskúr nýgengin yfir.
Þegar nautflykkið fór á kvíguna
sligaðist þessi aumingi. Veimil-
títulegar framlappirnar runnu sín
til hvorrar hliðarinnar. Nautinu
skrikaði líka fótur í ákafanum, það
datt onyfir kvfguna sem böglaðist
á granirnar niðrí svörðinn.
Lá þarna bara og grét.
Fulltrúar ísiensks manndóms
við athöfnina, fólkið á bænum:
húsbændur, hjú, börn og gamal-
menni sátu útá fjósþekju ásamt
hundinum í kvöldsólinni og störðu
öldungis höggdofa á það sem gerð-
ist. Enginn kom dýrinu til hjálpar
í því nautið var talið mannýgt og
hafði ekki heldur fengið neina
fullnægingu af hetjudáð sinni eins
og gefur að skilja. Þess vegna kom
það i hlut manndómsfólksins á
þekjunni að slátra veslings fórnar-
dýrinu eftir þessar aðfarir.
Með eigin hendi.
Þannig hafði enginn svo sem
neina virðingu af þessu slysi
hversu fróðlegt sem það kann að
vera til skilnings á mannlegu
samfélagi og kúabúskap þess öll-
um.
Eins og ég sagði eru þetta full-
komlega ósjálfráð hugrenninga-
tengsl og fyrirgefast vonandi fyrst
engin mynd fylgir með frásögn-
inni. Fólkinu á þekjunni er hins-
vegar mjög erfitt að fyrirgefa. Ég
get það að minstakosti ekki. Og
skiptir þá engu máli þó ég sé þar
á meðal sjálfur.
Spegillinn hefur nú einu sinni
það eðli að maður speglast í hon-
um.
En vitaskuld er Þórður áfram
Björnsson og tuddinn bara naut
þó báðir væru raunar í opinberri
þjónustu lengst af sinna daga. Og
þeir eru tveir greinilega aðskildir
partar veruleikans svo lengi sem
mér er sjálfrátt með hugsun mína.
En sjálfræði hugans nær að vísu
bara stutt. Því miður.
Ivans þáttur
Malínovskís
Þarna um kvöldið eftir að ég
fékk ákærugrínið frá Þórði (og það
var raunar líka runnið upp fyrir
mér að honum var alveg helblá
alvara með þetta, manninum) fór
ég suður í Norræna hús að hlýða
þar á fyrsta upplestrarkvöldið á
fyrstu norrænu ljóðlistarhátíðinni
sem nú er einmitt nýlokið. Hátíðin
var hin mesta hugmyndaupp-
spretta auk þess sem ungir hljóð-
færaleikarar spiluðu þarna eins
og hver engillinn á fætur öðrum.
Það er nú meiri gróskan sem getur
verið á því sviði. Músík þeirra lyfti
andanum svo áhyggjulaust og létt
milli þess sem skáldin lásu. Á
Þorgeir Þorgeirsson
þessu fyrsta ljóðakvöldi las danska
stórskáldið Ivan Malínovskí frá-
bæran ljóðabálk (eða hluta úr
honum). Þetta er fúga um vindana,
þ.e.a.s. vindana sjálfa, þessa sem
geysast um himinhvolfin og leika
sér í hugum okkar þegar lognveður
sljóleikans ekki ráða þar rikjum
með fúlu ólofti sínu. í því ljóði var
margt gott að finna, meðal annars
haganlega innfelda tilvitnun i
senbúddísk spekiorð:
Það er falin framrétt hönd í hverj-
um einasta krepptum hnefa.
Standi hugur manns opinn uppá
gátt þegar hann mætir skáld-
skapnum fer einatt svo að ljóðinu
tekst að segja manni eitthvað sem
maður raunar alltaf vissi en skildi
bara ekki fyrr en þá. Þetta er
kallað stund sannleikans og kemur
öllum við í sjálfu sér. Enginn þá
undanskilinn, ekki heldur sak-
sóknari ríkisins. Þó aldrei nema
hann viti þetta kanski fyrir úr
starfi sínu. En hann var ekki þarna
á þessari samkomu né heldur á
hinum fimm sem haldnar voru á
næstu dögum. Hefur kannski bara
sent fulltrúa til eftirlits með text-
unum. Það er synd, því svoleiðis
menn hlusta illa.
Lögreglustjóri kom hinsvegar á
föstudagskvöldið.
I ferskum meðbyr
hugmyndanna
Vindarnir hans Malínovskís
hafa trúlega enn verið á ferli I
huga mér á heimleiðinni gegnum
Hljómskálagarðinn á mánudags-
kvöldið, undir miðnætti. Fyrr um
daginn hafði ég að vísu skynjað
ákærubréfið frá Þórði sem eins-
konar hnefa í andlitið. En:
Það er falin framrétt hönd í hverj-
um einasta krepptum hnefa.
Vitaskuld.
Mér sem aldrei hafa hlotnast
meir en 6 mánaða laun í einu frá
starfslaunasjóði ritverkafólks (þó
bækur mínar færi ríkissjóði
margra ára laun um hver jól, sem
betur fer), mér bjóðast nú með
auðveldum hætti 36 mánuðir uppá
kost og lósí hjá ríkinu, ef ég bara
makka rétt (því vitaskuld býðst
rithöfundi aldrei neitt verulega
gott nema hann makki rétt). Að
vísu lá þetta ekki nema eins og
grunur í dimmunni kringum mig,
en draumurinn sem mig svo
dreymdi um nóttina skýrði það
alltsaman miklu betur.
Eiginlega var ég ákveðinn að
makka rétt. Þá stundina.
Enda fylgdi þessu tilboði Þórðar,
og þeirra, langþráð viðfangsefni.
Arum saman hef ég verið að reyna
að komast inní fangelsi til að geta
skrifað um þau. Veröld fangelsis-
ins hefur mér einatt fundist með
einhverjum hætti líkari tilverunni
utan rimlanna en sú tilvera getur
nokkurntíma orðið sjálf. Hvernig
sem það má nú vera.
Ég mundi ekki þurfa annað en
taka við ágætlega byrjuðu verki
þeirra frú Torlasíusar og Þórðar
frænda míns, rífa fleiri atriði úr
samhengi sínu í greinunum mínum
tveim sem kært hafði verið útaf,
brengla öllu svolítið betur og
flækja allt brenglið þangað til
komin væri hrein morðhótun sem
vitaskuld mundi kalla á hámarks
„refsingu". Enda víst ætlast til
þess að ég taki einhvern þátt í
þessu sjálfur.
Og möguleikarnir fóru að opnast
þarna í hugarvindunum, breiddu
úr sér eins og víðerni undir vorsól-
arinnar skini: Svo tökum við orða-
bók Menningarsjóðs og beitum við
hana þessum sömu aðferðum.
Mann alveg svimar af möguleikun-
um. 1257 blaðsíður úr að moða.
Við rífum orðin og röðum þeim
saman með hláturinn dillandi
langt niðrí koki þangað til úr verð-
ur guðlast og klám og þvílíkur texti
um Hið Opinbera og starfsmenn
þess að höfundur orðabókarinnar,
Árni Böðvarsson málfarsráðu-
nautur Ríkisútvarpsins, fær
minnst æfilangan dóm fyrir.
Þvílík aðstaða.
Ég sit á Litlahrauni á kostnað
ríkisins og skrifa um þennan heim
allra heima, hef minn eigin mál-
farsráðunaut, líka á kostnað ríkis-
ins.
Hvað sem ég ætti nú við hann
að gera.
Um það bil sem ég geng norður
Fríkirkjuveginn meðfram Tjörn-
inni (þarna um mánudagskvöldið)
fer heldur betur að færast æsingur
í hugarleikinn. Spurningar koma
fjúkandi ofanúr Morgunblaðshöll,
yfir þinghúsið, svífa löggiltar
suðurum Iðnó og smella í gang-
stéttinni við tærnar á mér:
Hvað heldurðu að Jóhann
Hjálmarsson, Helga Kress og
Kvennaráðstefnan á Jótlandi
segðu um þessar ráðagerðir? Þau
frú Torlasíus og Þórður frændi
yrðu strax að setjast niður og
stefna kvenrithöfundi útí þessa
sömu aðstöðu. Vilji þau lífi halda.
Hefði þjóðarbúið nein ráð á slíku
nú um stundir? Eru skuldir okkar
við útlönd kanski ekki nógu þung-
bærar? Og hvað þá með heiðurs-
launaskáld eins og hann Indriða
G? Mundi hann sætta sig við það
að kjör hans yrðu einhver neftób-
akstyrkur í samanburði við það
sem kellingum og anarkistum væri
boðið? Þyrfti ekki líka að senda
hann austur? Kanski mundi hann
þá setja þar upp einkaradíó og
einkasjónvarp á kostnað ríkisins.
Hver veit?
Og landið fer að rísa fyrir al-
vöru.
Mundi þetta kanski enda með
þvi að þjóðin öll sæti í fangelsum
sem risin væru þá í hverri sveit
svo þegnarnir gætu í ró og næði
stundað ritstörf á kostnað ríkis-
ins? íslenska ríkið orðið stærsta
menningarstofnun í heimi (eins og
í túristapésunum og Renesans-
bókinni hans Sigurðar A. Magnús-
sonar, eða hugum skáldanna frá
útlöndum sem gista hér ráðstefnur
og hátíðir).
Útópía saksóknarans var risin I
veldi sínu öllu.
Bakslagið kom ekki fyrr en í
draumnum um nóttina.
Draumurinn
Mér þótti ég standa við gluggann
í norðurstofunni á Bókhlöðustíg
6B (efri hæð) og horfa niðryfir
bæinn eins og svo oft hendir mig
bæði í draumi og vöku. Ekki var
neitt annarlegt ljós yfir svæðinu
framan af draumnum. Húsaskipan
í bænum eðlileg nema hvað turn-
klukkan á Dómkirkjunni er vísa-
laus, eins og margoft hendir i
draumi. Bærinn er vita hljóður
fyrstistað og mannlaus nema hvað
stæðileg kona gengur um svolítið
álút og skimar oni jörðina. Þá tek
ég eftir því að grunnurinn undir
miðbænum er úr prentúðum les-
málsdálkum, mikið stækkuðum,
letrið eins og dálítið upphleypt,
minnti fyrst í stað á svört katta-
hræ í reglulegum beinum röðum.
Eins og valtari hefði klesst dýrin
oní götur, fortóf og tún. Fljótlega
sé ég þó að þetta er svona stórt
letur og fer að geta lesið setningu
og setningu þar sem hús eða bílar
hylja ekki letrið. Sé þá undir eins
að textinn er úr greininni „Hugum
nú að“ sem birst hafði í Morgun-
blaðinu 7. desember 1983 og Þórður
Sak einmitt hefur stefnt mér fyrir
dóm útaf.
Konan er nú farin að bisa við
það að rífa orð og setningarhluta
uppúr götunni og þá sé ég að þetta
er frú Svala Torlasíus, lögmaður,
búin í silkikjól í fánalitunum með
koparnegld leðurbönd um úlnlið-
ina. Þetta gerir hana svo sterklega
að það örlar blátt áfram ekki fyrir
þessari hríslandi tilfinningu sem
maður oftast fær ef maður sér
kvenmann í draumi. Enda fer
henni nú að takast að rífa laus
einstök orð, jafnvel heila setning-
arhluta, sem hún rogast með inná
Menntaskólatúnið. Hún er líka
með stúdentshúfu á höfðinu. f
hvert sinn sem henni tekst að slíta
orð uppúr götunni verður kolsvart
gap eftir, en meðan hún rogast
burt með orðið skýtur upp fjarska
stúrnu lögregluþjónshöfði í gjót-
unni, volandi og tárfellandi. Af
þessu verður smámsaman ámát-
legur harmagrátskór eftir því sem
gjótunum fjölgar. Sumir vola í
bassa, aðrir í tenór eða jafnvel
falsettu. óhugnaðurinn vex og ég
tek líka eftir því að setningahlut-
arnir breytast í skítahrúgur þegar
frúin leggur þá frá sér niðrá
Menntaskólatúnið. Styttan hans
Ásmundar er flogin burt, stefnir
í norður með vængjaslætti og það
glampar á hana hátt yfir Esjunni.
Frú Torlasíus hamast og skíta-
hrúgunum fjölgar.
Þá tek ég eftir því að Sigurjón
Sigurðsson lögreglustjóri er við
hlið mér þar sem Sensorinn ein-
lægt stendur í draumum manns (ef
hann þá bara er ekki röddin tóm).
Sigurjón er fjarska þungbúinn,
ógrátandi þó og stiltur. Segir:
— Konan vinnur afar fórnfúst
og sóðalegt starf.
Ég horfi á Sigurjón lengi vel í
draumnum áður en ég svara. Hann
er í fjarskalega smörtum einkenn-
isbúningi, svörtum, með kaskeyti
og merki Eimskipafélagsins á
borða um handlegginn, rautt í
svörtum hring en merki Sláturfé-
lags Suðurlands á kraganum, svart
á rauðum grunni. Fríður og tigin-
mannlegur með hörkudrætti um
munnvikin.
— Enginn veit betur en ég
hverju hún fórnar, heyri ég sjálfan
migsegja.
— Þó aldrei nema hún geti
þvegið hendur sínar á eftir, segir
þá Sensorinn.
— Uppúr hlandi nautsins, segi
ég og veit ekki alveg hvað ég á
við. Lít þá um leið út um gluggann
aftur. Það er komin nótt, samt
ekki búið að kveikja götuljósin.
Tunglið ofanvið Esjuna um það bil
þar sem styttan hans Ásmundar
hvarf áður sjónum mínum. Aldrei
hef ég séð tunglið eins grafalvar-
legt. Það hefur svip af Þórði Sak,
herpingur um munnvikin.
Svona hefur tunglið verið á átj-
ándu öldinni, hugsa ég í draumn-
um.
Það er draugaleg silfurskíma
yfir bænum. Grátkór lögreglu-
hausanna fjarska ámátlegur í
þessu ljósi og skugginn af frúnni
ber sig um göturnar í leit að fleiri
orðum.
Þá vaknaði ég með prestakraga
um hálsinn og parruk á höfðinu.
Það var á þriðjudagsmorguninn.