Morgunblaðið - 20.09.1985, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. SEPTEMBER1985
15
Ráðningin
Draumar mínir eru flestir auð-
skýrðir og barnalegir. Eins er með
þennan. Frú Svaía Torlasíus er
lögmaður félags lögreglumanna og
stendur fyrir því að krefjast ákær-
unnar sem Þórður Björnsson hefur
nú loks látið tilleiðast að senda
mér. Athafnir frúarinnar í
draumnum eru varla einu sinni
táknrænar því einmitt þetta er
verksvið hennar í sambandi við
ákæruna: að rífa texta minn sund-
ur og setja hann saman á ný
þannig að út úr því orðasafni megi
lesa eitthvað sem ég aldrei hefði
þorað að skrifa, þ.e.a.s. þær skoð-
anir sem lögreglan telur að ég
muni hafa á störfum hennar.
Skoðanir sem eru vitaskuld sak-
næmar.
Þessa ályktun dreg ég m.a. af
því að mér stendur enginn beygur
af frúnni í draumnum. Enda hlið-
stæð tilvik algeng í draumum
mínum. Fólk sem vinnur bara sín
daglegu störf en hegðar sér á
engan hátt táknrænt eða furðan-
lega.
Það eina sem þyrfti kannski
skýringar við er nærvist Sigurjóns
lögreglustjóra í þessum draumi og
sá ruglandi kvíði sem hann veldur
dreymandanum. Það á sér þá skýr-
ingu að dreymandinn vissi að vel-
meinandi aðilar í stjórn ljóðahá-
tíðarinnar höfðu komist að sann-
leikanum varðandi ákæru Þórðar
og voru með hugmyndir um stuðn-
ingsyfirlýsingu í því máli. Ég var
á hinn bóginn hræddur um að slíkt
mundi valda deilum í stjórn hátíð-
arinnar þar sem Árni Sigurjóns-
son sat, en hann er einmitt sonur
lögreglustj órans.
Það eru nú einu sinni þessi atriði
sem gera hverslags stuðning við
innlent fólk svo örðugan. Kurteisi
verður að hafa í hávegum umfram
hvern mun. Þess vegna er líka
auðveldara að styðja fólk í öðrum
löndum.
Ótti minn reyndist svo ástæðu-
laus því ljóðaþingið sendi einungis
frá sér stuðningsyfirlýsingu vegna
Tarkovskíhjónanna og réttinda
þeirra til að munnhöggvast sjálf
við börnin sín eins og annað fólk
yfirleitt fær að gera. Sjálfsagt mál.
Og ljóðaþingið slapp altént við
það rifrildið sem orðið hefði ef
málefni íslensku lögreglunnar
hefði borið þar á góma. Hélt samt
góðu og manneskjulegu andliti
sínu hreinu eins og vera bar. Enda
skoðun mín sú að málfrelsi sé eðli
sínu samkvæmt svo einstaklings-
bundinn réttur að fyrir því verði
menn að berjast einir til persónu-
legs sigurs eða lúta í gras fyrir
nátttröllum ella. Ef sigur vinnst
geta félög og klúbbar, þing og há-
tíðar síðan skreytt sig með því að
senda stuðningsyfirlýsingar — eða
veðjað á kraft og mildi gleymsk-
unnaref illafer.
Enda fá málin yfirleitt að ganga
þannigfyrir sig.
Hlægilegt alvörumál
Margir halda að lög og laga-
greinar komi fólki lítið við og
tengist ekki daglegu lífi nema á
vinnustofum lögmanna. Hitt er
sanni nær að lagagreinar eru
daglega að hafa áhrif á skemmt-
analíf, listskilning, kvöldgöngur,
veðurfarsskyn, heimilislíf,
drauma, matarlyst, hugsjónir,
vináttu, félagsskap og lundarfar
manna eins og framangreind dæmi
sanna vonandi þeim sem nent hafa
að lesa. Enda ráða lagagreinar
menningarstigi þjóða fyrst þær
líka eru spegilmynd stjórnend-
anna.
Þannig er það með 108. greinina
í hegningarlögunum okkar frá
1940. Það mundi geta hækkað
menningarstig þessarar þjóðar i
framtíðinni að nema þá grein úr
gildi, ekki síst ef með henni fykju
systur hennar sumar af sömu
hugarfarsrótum.
A námsárum mínum austan-
tjalds kringum 1960 lá eins og
dauð hönd yfir menningarlífi
tékka (og fleiri þjóða austur þar),
enda þótt merkjanleg væru ýmis
teikn um þá miklu leysingu sem
braust fram á árunum milli 63 og
68 þangað til Herrann í austri kom
og setti vísa söguklukkunnar aftur
í kyrrstöðu. Þá (og síðan oft) var
ég mikið að hugsa um hvað það
væri sem þjakaði allan kraft úr
menningarfólki landanna þarna,
vænu fólki, fullu af hæfileikum
með allan vilja til frjálsrar og
lifandi hugsunar. Niðurstaða mín
var sú að lögin sem þetta fólk varð
að hlíta á seinnihluta tuttugustu
aldar og dómstólarnir sem fram-
kvæmdu þau voru beinlínis í anda
sem önnur lönd Evrópu hættu
smámsaman að taka mark á eftir
1789. Vitaskuld hafði það tekið
þjóðríki Evrópu mislangan tíma
að venja sig á málfrelsi til að
mynda. En það var með einhverj-
um hætti afgreitt mál og tilheyrði
fortíðinni. Þurfti ekki lengur að
spyrja þeirrar spurningar. Enginn
má taka orð mín svo að framvinda
sé í þessu efni fremur en öðrum
nein gefin framför. Þvert á móti
hafði svokallaður nútími sem við
tók þegar spurningin um málfrels-
ið var leyst fært mönnum nýjar
flóknar hömlur í tjáningu sem
örðugt reyndist víða að skilgreina
hvað þá að leysa. Sannleikurinn
er sá að þessi nýju viðfangsefni
þau eru fyllilega nóg flestum í
daglegar áhyggjur þó búið sé að
leysa málefni gærdagsins. Það er
svipað með þetta og til dæmis
uppvaskið í eldhúsinu sem mönn-
um þykir ærið verkefni á hverjum
degi þó ekki hafi gieymst að vaska
upp í gær. En vitaskuld yrði málið
þá fyrst lamandi ef enginn hefði
nennt að vaska upp á heimilinu
síðan árið 1789. Úr þvílíku hús-
haldi væri aldrei að vænta stórra
afreka. Enn verra hlyti þó að vera
fyrir sálarjafnvægið þegar vaskað
hefði verið upp á hverjum degi í
hálfa öld en dularfullt ósýnilegt
lögmál hlæði skítnum jafnharðan
á diskana aftur. En þannig er
ástandið í nútímamenningu þjóða
sem gleymt hafa að tryggja sér
einstaklingsréttindi á meðar. þau
stóðu til boða.
Því hver hlutur hefur sinn tíma.
Austantjalds er vandamál lista-
fólks og menningarstarfsmanna
einkum þetta: öllu hefur verið
kippt afturfyrir aldamótin 1800
hvað varðar einstaklingsfrelsið.
öll ný vandamál nútímans hafa
líka helst yfir þetta fólk. Vanda-
mál sem ein og sér væru því ekki
ofviða, né væri það heldur ofviða
því útaf fyrir sig að berjast fyrir
einstaklingsréttindum eins og
málfrelsi til að mynda, ef tímar
einstaklingshyggjunnar sem vita-
skuld voru forsendan fyrir allri
slíkri baráttu væru ekki liðnir.
Beinfrosin kyrrstaðan í menning-
arlífi austantjaldsþjóðanna stafar
mikið til af því að verkefni átjándu
og nítjándu aldar verða andskoti
torleyst á þeirri tuttugustu og
skapa endanlega lömun og mátt-
leysi þegar óleyst vandamál tutt-
ugustu aldar bætast ofaná.
Þess vegna er menningarlíf
þjóðanna austan járntjalds eins
og hægfara heilablæðing samfé-
lagsins og lögreglan orðin forystu-
afl andlegra mála í þessum löndum..
Framfaramaðurinn verður í þess-
um kringumstæðum líka að hlægi-
Iegu fífli því hann er stöðugt að
fást við að leysa vandamál síðan
fyrir 1789. Stöðugt að skrapa kol-
harða drulluna af leirtaui gær-
dagsins. Stöðugt að berjast fyrir
verðmætum sem þurfa helst að
vera til á lager áður en velferð
nútimafólks kemur einu sinni til
tals.
Þannig verður lífspursmál að
brandara, vítahringurinn að sjón-
deildarhring, kyrrstaðan að lög-
máli, brosið að grettu, framtíðin
að martröð og lögreglustöðin að
kirkju.
Ástandið að hlægilegu alvöru-
máli.
Einkennilegasta reynsla æfi
minnar var er og verður heimkom-
an að austan árið 1962 (og tímabil-
ið síðan að nokkru leyti, því aldrei
hættir ljós þessarar undrunar að
skína yfir þá fáu og fátæklegu
atburði sem fyrir augun ber hér á
þessari stasjón „skrínlagðrar
heimsku og skrautklæddrar smán-
ar“ eins og Steinn sálugi orðaði
það). Sá sem heim er kominn
austanum járntjald eftir að hafa
virt fyrir sér ástandið þar með
sæmilega opnum augum nokkur ár
veit nefnilega ekki nema farmið-
inn hafi verið falsaður. Heimferðin
aldrei farin. Hér er allt með svo
líkum hætti og þar, ef frá er talin
hárgreiðsla ungdómsins um tíma,
að furðu sætir og meira en það.
Enginn þorir að tala upphátt nema
vera búinn að kaupa sér tryggingu
og þeir sem hafa keypt sér trygg-
ingu ræða uppfrá því lltið annað
en málefni viðkomandi trygging-
arfélags. Þögnin um mikilsverð-
ustu málefni samtímans situr í
hásæti eins og sturluð tröllkona
og lítur hvast á þegna sína hvenær
sem einhver ræskir sig opinber-
lega. Málefni dagsins ferðast af-
skræmd í hvíslingum frá eyra til
eyra gegnum drykkjuselskapi,
saumaklúbba, klíkubræðrafundi
og kaffistofur.
Segi einhver meiningu sína opin-
berlega er einfaldlega beðið eftir
því að það renni af honum.
Og það er stöðugt að renna af
íslendingum.
En ég var að tala um hundruð-
ustu og áttundu greinina og hafði
birt hana orðrétt við upphaf þess-
ara skrifa. Til hvers höfum við
Þjóðminjasafn ef þvílíkum laga-
greinum er ekki komið þar fyrir,
annað hvort bókstaflega eða með
því að dómskerfið hætti að ansa
kvabbi útaf svonalagaðri tíma-
skekkju? Góð var svona grein til
verndar fámenni forréttindastétt
kóngsins böðla og dómara sem
ástunduðu ranglæti í nafni kóngs-
ins og þoldu enga umræðu í dags-
ljósi. Hvað eiga tugþúsundir skrif-
stofumanna, símaþjóna, kennara,
gangavarða, bílstjóra, sendisveina,
ritara, hjúkrunarfólks, lækna,
Nidurlag greinarinnar er
í bls. 35.
VEGNA HAGSTÆÐRA SAMNINGA VIÐ FRAMLEIÐENDUR
STÓRKOSTLEG .
VERÐLÆKKUN HJA
NISSAN MICRA
ákr. 317.000.-
Aöeins þessi eina sending. Tökum flesta notaöa bíla upp í nýja.
Muniö okkar landsfrægu kjör. Bílasýning laugardag og sunnudag kl. 14—17.
JT
II
INGVAR HELGASON HF
Sýningarsalurinn/Rauðagerði, simi 33560.