Morgunblaðið - 05.11.1985, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. NÓVEMBER1985
31
Daniel arap Moi, forseti Kenýu.
Yomo Kenyatta, fyrsti forseti Kenýn.
„Með þessari grein
hefst nýr greinaflokkur
um Kenyu í A-Afríku.
Höfundurinn, Sr. Kjart-
an Jónsson, kristniboði
hefur búið þar og starfað
um nokkurra ára skeið.
var fremur veikburða. Samgöngu-
kerfið var mjög ófullkomið, ólæsi
afar útbreitt, fátækt og atvinnu-
leysi mikið. Það var því mikilvægt,
að hugarfarsbreyting yrði hjá
almenningi. Þess vegna kynnti
Kenyatta slagorðið „harambee"
daginn, sem landið fékk heima-
stjórn, 1. júní 1963. „Harambee"
þýðir „að draga saman í sömu átt“.
Á þann hátt hvatti hann þjóðina
til þess að standa saman að því
erfiða verkefni, sem blasti við, að
byggja upp nýtt þjóðfélag, sem
gæti staðið á eigin fótum. Þetta
slagorð féll í góðan jarðveg og er
notað allt fram á þennan dag og
hefur orðið aflvaki margra fram-
kvæmda.
Nyayo
Þegar núverandi forseti lands-
ins, Daniel arap Moi, tók við for-
setaembættinu árið 1978, bætti
hann við nýju slagorði „nyayo",
sem merkir „fótspor". Með þessu
vildi hann tjá, að hann hyggðist
feta í fótspor fyrirrennara síns og
að allir landsmenn ættu að fylgja
á eftir. ut frá þessu hefur sprottið
s.k. nyayo — heimspeki, sem bygg-
ir á afrískri menningararfleifð, en
er jafnframt opin fyrir jákvæðum
áhrifum hvaðanæva að. Eitt aðal-
inntak hennar er undirstrikun á
því, að landsmenn eru eins og ein
stór fjölskylda, þar sem hver ber
ábyrgð á náunga sínum.
Afrískur sósíalismi
Út frá þessu er afrískur sósíal-
ismi skilgreindur sem jafnaðar-
stefna, er miðar að bættu lífi allra
landsmanna, efnahagslega, félags-
lega og stjórnmálalega. f þessari
heimspki eru trúarbrögðin mikil-
væg, sérstaklega kristindómurinn,
vegna þess að þau vinna gegn illsk-
unni og niðurrrifsöflunum, efla
kærleika og gefa þegnunum sið-
ferðisgildi, sem auðga og fegra lífið
og vert er að lifa og deyja fyrir. Á
þessum forsendum er marxisma
og hvers konar kommúnisma hafn-
að, sem heldur því fram, að trúar-
brögðin séu ópíum fyrir fólkið og
að Guð sé dauður eða hreinn hug-
arburður. Guð er skaparinn og
honum ber virðing. Starf í anda
„harambee" og „nyayo" er því
samstarf við Guð, skaparann.
Almennum fundum lýkur varla
svo, að fundarstjórinn og/eða
ræðumenn hrópi ekki „harambee"
nokkrum sinnum og fundarmenn
svari allir fullum hálsi „nyayo"
Þetta skapar samstöðu á meðal
landsmanna og stuðlar að myndun
þjóðarvitundar.
Áframhaldandi farsæl fram-
þróun í landinu fer eftir því, hvort
leiðtogum framtíðarinnar tekst að
halda friði á milli þjóðflokka
landsins og halda sameiningar-
starfi liðinna leiðtoga áfram.
Ársskýrsla ríkisspítala 1983:
Tuttugu og eitt
þúsund sjúklingar
— Meðallegutími 22 dagar
Tæplega tuttugu og eitt þúsund
sjúklingar fengu þjónustu á legu-
deildum ríkisspítala irið 1983, sam-
kvæmt nýútkominni ársskýrsiu
þeirra fyrir það ár. Þar af vóru um
3.500 dagvistunarsjúklingar með
40.220 dagvistunardaga, en aðrir
vistunarsjúklingar vóru 17.150 með
379.000 legudaga. Meðallegutími var
22 dagar. Nýting rúma (1.070 talsins)
var97,4%.
Starfsmenn ríkisspítala 1983
vóru rúmlega tvö þúsund talsins.
Læknar vóru 177 (8,5%), hjúkr-
unarfræðingar 431 (20,6%), ljós-
mæður 27 (1,3%), sjúkraliðar 260
(12,4%) og annað hjúkrunarfólk
84 (4%). Samtals starfandi við
hjúkrun og lækningar 980 (46,8%).
Tæknar og rannsóknarmenn
vóru 105 (5%), sálfræðingar, fé-
lagsráðgjafar og fóstrur 64 (3%),
ráðskonur, lyfjafræðingar 33
(1,6%), tæknimenn og verkfræð-
ingar 64 (3%), stjórnendur og
skrifstofufólk 161 (7,7%), starfs-
menn Sóknar og Einingar 458
(21,8%), vaktmenn og aðstoðarfólk
145(6,9%).
Rekstrarkostnaður 1983 nam
samtals 1.178 m.kr. Launakostnað-
ur var 62% þeirrar fjárhæðar,
önnur rekstrargjöld 34%, viðhald
2% og stofnkostnaður 2%.
Rúmlega helmingur sjúklinga
vóru Reykvíkingar, eða 51,8%,
fjórðungur af Reykjanesi, eða
25,1%, en tæpur fjórðungur kom
víðsvegar af landsbyggðinni. Um
60% þjóðarinnar búa I Reykjavík-
ur- og Reykjaneskjördæmum.
Rúmenfa:
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir Karl Blöndal
Sársjúkur leiðtogi og
pólitískur glundroði
Sagt er að Mikhail Gorbachev eigi sérdeilis auðvelt með að greina
vandamál í uppsiglingu. Ef það er satt hlýtur aðvörunarbjalla að
vera farin að hringja í huga hans vegna Rúmeníu. í þessu Austur-
Evrópuríki gefur að líta helstu skuggahliðar kommúnismans. Þar er
einnig að finna mann, sem álítur sjálfan sig samvisku marxismans og
hefur nú komið sér í erfiða klípu.
Þrálátur orðrómur er á kreiki
um að Nikolæ Ceausescu, forseti
Rúmeníu, sé alvarlega veikur. Sé
eitthvað hæft í því og líklegt að
þessi „elskaði sonur" Rúmena
eigi skammt eftir ólifað, er víst
að þjóðinni verður ekki mikil
eftirsjá að honum. Og vanheilsa
leiðtogans er ekki eina ástæðan
til þess að búast má við afdrifa-
ríkum atburðum í Rúmeníu. Sár-
sjúkir leiðtogar, er ríkja þar sem
einn flok.kur fer með völd, eiga
til að sitja við stjórnvölinn leng-
ur en góðu hófi gegnir. Hinn 67
ára gamli forseti hefur sýnt að
hann er ekki dauður úr öllum
æðum. I þessum mánuði fór hann
í opinberar ferðir til Kína, Norð-
ur-Kóreu og Búlgaríu. Aftur á
móti virðist efnahagur landsins
að hruni kominn, eða svo gott
sem. Ceausescu lýsti yfir neyðar-
ástandi í raforkumálum 17. októ-
ber og sendi herforingja til að
taka að sér stjórn stærstu orku-
vera landsins. Þessi yfirlýsing
ber ófremdarástandinu í þunga-
miðju rúmenskra efnahagsmála
glöggt vitni. Forsetinn lagði
starfsheiður sinn opinberlega að
veði og sagðist mundu koma
raforkumálum á réttan kjöl á
nýjaleik.
Óstjórn og orkukreppa
Vandamálin, sem Rúmenar
eiga við að etja á sviði orkumála,
eru margþætt, en það sem mest-
um áhyggjum veldur nú er að
þegar er farið að bera á orku-
skorti og veturinn vart genginn
í garð. Fyrstu mánuðir þessa árs
voru óvenju kaldir. Þá kom upp
bensínskortur, götulýsing var
svo gott sem engin og hiti og
rafmagn til heimila var af skorn-
um skammti. ólíklegt er að
nokkur vilji upplifa slíkt ástand
ánýjaleik.
En hvernig stendur á því að
Rúmenar, einu umtalsverðu olíu-
og gasframleiðendur austan-
tjalds, utan Sovétmanna, standa
frammi fyrir þessum orkuvanda?
Ekki verður horft fram hjá því
að miklir þurrkar í sumar hafa
minnkað afköst vatnsorkuvera
til muna, en sömu sögu er að
segja af Búlgaríu og Ungverja-
landi. Og reyndin er sú að þurrk-
arnir hafa einungis gert illt
verra, því Rúmenar hafa átt við
orkuskort að stríða í nokkur ár.
Hinn raunverulegi vandi er fólg-
inn í skipulagsleysi.
Yfirmenn olíumála gerðu ekki
ráð fyrir að olíuframleiðslan
gæti minnkað og létu reisa olíu-
hreinsunarstöðvar, sem eru þess
umkomnar að hreinsa 30 milljón-
ir tonna á ári. Olíuframleiðslan
á síðasta ári var aðeins 11,5
milljónir tonna þannig að Rúm-
enar neyðast til að flytja inn
hráolíu til þess eins að starf-
rækja hreinsunarstöðvar sínar.
Rúmenar ráku olíuviðskipti sín
með halla þegar árið 1977. Ofan
á það bætist að Rúmenar kaupa
nærri alla innflutta olíu frá
Samtökum olíuútflutningsríkja
(OPEC), því þeir eiga ekki að-
gang að ódýrari olíu, sem Sovét-
menn selja öðrum aðiljum að
Efnahagsbandalagi Varsjár-
bandalagsríkja (COMECON).
Viðlíka skyssur voru gerðar í
kolamálum. Ráðgert var að 86
milljónir tonna af kolum yrðu
framleiddar á þessu ári. Sú tala
hefur verið lækkuð niður í 64
milljónir tonna. 1984 framleiddu
Rúmenar 44 milljónir tonna og
líkur benda til þess að kolafram-
leiðsla verði svipuð í ár.
Samanburður viö Pólland
Eftir áðurnefndar neyðarráð-
stafanir Ceausescus kunna menn
að spyrja hvort hér sé kominn
upp sama staða og í Póllandi.
En það væri of langt gengið að
halda fram að herstjórn væri við
völd í landinu, þótt herinn taki
við stjórn raforkuvera. Rúmenía
er því ekki annað Austur-
Evrópuríkið til að búa við her-
þær blikur, sem á Jofti eru í
Rúmeníu. í Ungverjalandi,
Tékkóslóvakíu og Póllandi var
pólitískt umrót bælt niður jafn-
harðan eða vandanum ýtt til
hliðar. Sovétmenn hafa leyft
Ceausescu ýmis hliðarstökk frá
flokkslínunni. Honum hefur til
að mynda leyfst að gefa út yfir-
lýsingar um utanríkismál, sem
ekki samræmast stefnu Kreml-
arbænda. En það er aðeins vegna
þess að Ceausescu hefur hingað
til ekki liðið neitt los i ríki sínu
og sérhvert frávik frá kommún-
ískum aga er forboðið í Rúmeníu.
Þetta fyrirkomulag gæti brostið
nú, er Ceausescu þarf að berjast
fyrir leiðtogastöðu sinni.
Ceausescu virðist staðráðinn í
að halda völdum í landinu innan
fjölskyldu sinnar. Kona hans,
Elena, er næstráðandi í landinu
og ekki laust við að hún sé illa
þokkuð af Rúmenum, þrátt fyrir
að áróðursvél Ceausescus leggi
sig í líma við að hlaða á Elenu
Nikolæ Ceausescu, forseti Rúmeníu.
stjórn, alténd ekki enn sem
komið er. Þó er víst að aftur-
haldssamar aðgerðir ásamt
miklum niðurskurði til að vinna
bug á skuldum landsins hafa leitt
til þess að skortur á neysluvörum
er að minnsta kosti jafn mikill
og í Póllandi. Rúmenar hríð-
skjálfa enn við tilhugsunina um
síðasta vetur: frostkuldi í íbúðum
og myrkvuð stræti og meira að
segja pólskir ferðalangar í
Rúmeníu gátu vart beðið eftir
að komast aftur heim til sín. En
Rúmenar eru að því leyti ólíkir
Pólverjum, að uppreisnarandinn
er þeim ekki í blóð borinn.
Áf og til hefur þó komið til
mótmæla. Námamenn í Jiul-dal
lögðu niður vinnu 1977 og hermt
var að gerð hefði verið tilraun
til byltingar 1983. En þessi atvik
einskorðuðust við fámenna hópa.
Litla samstöðu Rúmena gegn
stjórnvöldum má annars vegar
rekja til þess að öryggislögreglan
er með nefið ofan í öllu og hins
vegar til þess hversu auðteymd
kirkjan er, ekki síst í samanburði
við kaþólsku kirkjuna í Póllandi.
Þrátt fyrir þetta þykir sýnt að
Ceausescu hefur talið þann kost
vænstan að grípa í taumana í
orkumálum frekar en að taka
pólitískum afleiðingum af öðrum
köldum vetri. Þegar Ceausescu
lýsti yfir neyðarástandinu sagði
hann að nauðsynlegt væri að efla
öryggisviðbúnað í orkuverum
landsins og ýjar þar með að því
að hann óttist skemmdarverk. f
raun og veru játaði forsetinn
vanmátt sinn, þegar hann ætlaði
að sýna mátt sinn.
Er óhjákvæmilegt að sósíal-
ismi gangi í erfðir?
Gorbachev er ekki sáttur við
lofi. Yngsti sonur forsetans,
Nicu, er ámóta fýsilegur eftir-
maður Ceausescus og Elena. Það
þykir ekki góð pólitík í Moskvu
að völd gangi í erfðir í kommún-
istaríki og verra þegar ein fjöl-
skylda stundar innbyrðis valda-
baráttu. Hætt er við að góðir
marxistar roðni meira nú, en
yfir sérvisku Ceausescus í utan-
ríkismálum. En það verður ekki
auðvelt að koma í veg fyrir að
slíkt gerist, þar sem Elena
stjórnar stöðuveitingum innan
flokksins og aðrir félagar í klíku
Ceausescus gegna áhrifamiklum
embættum, bseði í hernum og
innanríkisráðuneytinu.
Sovétmenn binda helstu vonir
sínar við nokkra háttsetta and-
stæðinga Ceausescus og fylgi-
nauta hans. Þeir hafa látið lítið
á sér kræla til þessa, sem engan
skyldi undra. En þar á meðal eru
herforingjar, sem síður en svo
eru ánægðir með gang mála í
Rúmeníu. Gorbachev gæti greint
þessum mönnum frá því að ný
stjórn, sem hlynnt væri Sovét-
mönnum og helgaði sig endur-
bótum í efnahagsmálum, hlyti
rausnarleg fjárframlög og stuðn-
ing frá Sovétríkjunum. Gorba-
chev hefur reyndar ekki af ótak-
mörkuðum sjóðum að taka, en
hann gæti talið áhættuna þess
virði að taka hana. Ástandið í
Rúmeníu um þessar mundir er
ógnvænlegt dæmi um helstu
veikleika marxismans: of mikið
vald í höndum fárra og glundroð-
ann, sem af því hlýst í efnahags-
málum. Ef Gorbachev leikur
hugur á að vekja hrifningu Vest-
ur-Evrópubúa, hefur hann ekki
efni á jafn lélegum auglýsingum
og Rúmeníu á málstað sínum.
Heimild: Tbe Economist