Morgunblaðið - 07.12.1985, Page 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUG ARDAGUR 7. DESEMBER1985
Blönduós:
Kirkjuafmælis minnst
Ný kirkja í byggingu
Kveikt á norska
trénu á sunnudaginn
Blönduósi, 5. desember.
ÞAÐ var sumarið 1981 sem fyrsta
skóflustungan að nýrri kirkju á
Blönduósi var tekin. Árin 1982 og
1983 var kjallari steyptur en í haust
var hafist handa við að steypa upp
burðarvegg og skrúðhús. Fullgerð á
hin nýja kirkja að rúma 300 manns
en auk þess verður í kirkjunni safn-
aðarheimili og skrifstofur sóknar-
prests og safnaðarstjórnar. Arkitekt
þessarar nýju kirkju er Maggi Jóns-
son en hann gaf jafnframt frum-
teikninguna.
Að 3ögn séra Árna Sigurðssonar
sóknarprests á Blönduósi gekkst
safnaðarstjórn fyrir skemmtun til
styrktar kirkjubyggingunni. Þar
komu fram séra Gunnar Björnsson
sellóleikari og frú Ágústa Ágústs-
dóttir sem söng einsöng við undir-
leik David Knowles. Var listafólk-
inu forkunnar vel tekið. Stuðmað-
urinn Valgeir Guðjónsson og
tískusýningarfólk undir stjórn
Kristínar Mogensen komu einnig
fram og hlutu óspart lof við-
staddra. Á vegum kirkjubygging-
arsjóðsins voru nú í vetur gefin út
jólakort hvar á er mynd af altaris-
töflu Blönduóskirkju. Myndin á
altaristöflunni er eftir Jóhannes
Kjarval og eru 30 ár síðan hún var
settupp í kirkjunni.
Sunnudaginn 8. desember kl. 14.
verður 90 ára afmæli Blönduós-
kirkju minnst í guðþjónustu í
kirkjunni. Séra Sigurður Guð-
mundsson vígslubiskup Hólastiftis
flytur prédikun en sóknarprestur
þjónar fyrir altari.
Aðventukvöld verður í Þingeyr-
arkirkju sunnudagskvöldið 8. des-
ember kl. 20.30. Þar munu koma
fram kirkjukór Þingeyrar- og
Undirfellssókna svo og unglinga-
kór sömu sókna undir stjórn Sig-
rúnar Grímsdóttur. Ennfremur
flytur Sverrir Friðriksson settur
sýslumaður hugvekju og Guðrún
Bjarnadóttir les jólasögu.
— Jón. Sig.
Á morgun, sunnudaginn 8. desemb-
er, verður kveikt á jólatrénu á Aust-
urvelli. Tréð er að venju gjöf Ósló-
borgarbúa til Reykvíkinga, en Ósló-
borg hefur nú í rúm 30 ár sýnt borg-
arbúum vinarhug með þessum
hætti.
Athöfnin hefst kl. 15.30 með leik
Lúðrasveitar Reykjavíkur, en ljós-
in á trénu verða tendruð kl. 16.00.
Sendiherra Noregs á íslandi, Niels
L. Dahl, mun afhenda tréð, en
Davíð Oddsson, borgarstjóri, veitir
trénu viðtöku fyrir hönd borgar-
búa. Athöfninni lýkur með því að
Dómkórinn syngur jólasálma.
Að því loknu hefst barna-
skemmtun á Austurvelli.
Hin nýja kirkja Blönduóssóknar er að rísa frá grunni. Mon?unbla»ift/J6n Sir.
Unnið að uppsetningu
trésins fyrr í vikunni.
HOLLUSTUBYLTINGIN Jón Óttar Ragnarsson
Blóðleysi og bætiefni
Ef undan eru skildir þeir sem
eru með blátt blóð í æðum —
eins og Karl og Díana til dæmis
— erum við meðaljónarnir með
þennan vökva rauðlitaðan.
Litarefnið kallast blóðrauði
(hemoglóbín) og inniheldur járn.
Eru hvorki meira né minna en 13
til 15 g af blóðrauða í 100 ml í
blóði heilbrigðs manns.
Hlutverk blóðrauðans þekkja
allir. Hann er burðarkerra fyrir
súrefni sem hann sækir í lung-
unum og flytur til vefja líkam-
ans, t.d. til hjartavöðvans.
Lélegt fæði getur valdið blóð-
leysi, þ.e. of litlura blóðrauða í
blóðinu. Þá fá frumurnar of lítið
súrefni og geta ekki framleitt
næga orku.
Blóðleysi er ótrúlega algengur
kvilli á Vesturlöndum, einkum
hjá konum á barneignaaldri.
Helstu- einkenni eru magnleysi,
stöðug þreyta og slen.
Tíu bætiefni
Það gefur augaleið að úr því
að blóðrauðinn inniheldur járn
verðum við að fá nægilegt járn
úr matnum. Járnskortur veldur
því blóðleysi.
Blóðleysi vegna járnskorts kall-
ast smákornótt vegna þess að
blóðkornum fækkar ekki aðeins,
heldur verða þau jafnframt
óeðlilega smá.
Alls getur skortur á a.m.k. 8
bætiefnum valdið smákornóttu
blóðleysi (sbr. töflu). Skortur á
fólasíni og B12-vítamíni veldur
hins vegar stórkornóttu blóðleysi.
Hvað er blóðleysi?
í líkama heilbrigðs manns eru
ura 4 grömm af járni. Um það bil
80% af því eru í blóðinu. Liggur
líkaminn á því eins og ormur á
gulli.
Fyrir bragðið tapast afar lítið
járn úr líkamanum nema við
blæðingar. Konur á barneigna-
aldri tapa því sínu járni nærri
því helmingi hraðar en karlmenn-
irnir.
Aðeins um8% af járninu í
matnum nýtist að meðaltali. Er
það flutt frá iðrum í vefi (þ. á m.
í beinmerg) með sérstöku burðar-
efni, svokölluðu transferríni.
í beinmergnum er járnið notað
til að smíða blóðrauða handa
rauðu blóðkornunum. Blóðkornin
eru síðan send út í hringrás blóð-
straumsins.
Ævi rauðu blóðkornanna er
stutt, aðeins um 120 dagar, en
eftir það sía lifrin og miltað þau
úr blóðinu. Hirða þau aðeins jár-
nið og senda það aftur til bein-
mergsins.
Einkenni blóðleysis eru ávallt
svipuð hver sem orsökin er: stöð-
ug þreyta, syfja og slen, skert
vinnuafköst, höfuðverkir, fölvi á
húð og hjartsláttur.
Járnskortur
Járnskortur í líkamanum er
algengasta orsök blóðleysis og á
hann yfirleitt rætur að rekja til
blæðinga, m.a. vegna tíða, barn-
eigna, slysa og skurðaðgerða.
Járnskortur er algengur í börn-
um, hjá unglingsstúlkum sem eru
að byrja tíðir og konum á með-
göngutíma og með barn á brjósti,
einkum við endurteknar barn-
eignir.
Af þessari ástæðu er RDS af
járni nær helmingi hærri fyrir
konur (18 mg) en karla (10 mg).
Er torsótt að fá fullan kvenna-
skammt úr fæði eingöngu.
En löngu áður en járnskortur
veldur blóðleysi koma fram önn-
ur einkenni, þ.á.m. hækkun í
transferríni og einkenni frá tauga-
kerfi og heila, þ. á m. óværð í
börnum.
Fólasínskortur
Fólasin er eitt B-vítamínanna
og hefur því svipuð áhrif á tauga-
kerfi, tungu og húð og önnur
vítamín úr þessum flokki (sjá
fyrri grein um taugavítamin).
En aðaleinkenni fólasínskorts,
sem ekki verður rakið til annarra
B-vítamína (nema e.t.v. B12-
vítamíns), er blóðleysi sem ekki
læknast með járngjöf.
Talið er að fólasínskortur sé
mjög algengur á Vesturlöndum.
Finnst fólasín-blóðleysi einkum
í börnum og i konum á meðgöngu-
Hvaöa bætiefnaskortur veldur blóðleysi?
Bætiefni Hlutverk Tejfund
Járn hluti hemoglóbíns smákornótt
Fólasín myndar ný blóðkorn stórkornótt
B12-vítamín heldur fólasíni virku stórkornótt
B6-vítamín myndun hemoglóbíns smákornótt
E-vítamín heilbrigði blóðkornshimnu smákornótt
C-vítamín nýting járns í meltingarvegi smákornótt
A-vítamín myndun rauðra blóðkorna smákornótt
kopar flutningur járns i beinmerg smákornótt
kóbalt hluti B12-vítamíns stórkornótt
mangan eðlileg járnefnaskipti smákornótt
molybden eðlileg járnefnaskipti smákornótt
Ertu blóðlaus?
tíma, en þá aukast þarfirnar
mjög.
Auk þess gildir um fólasín eins
og járn að einkenni sjást frá
taugakerfi og heila (minnistap,
rugl og vægt þunglyndi) löngu
áður en blóðleysis verður vart.
B12-skortur
Skortur á B12-vítamíni í heil-
brigðum, öfugt við fólasín- og
járnskort, er afar fátíður nema
hjá grænmetisætum sem hvorki
neyta mjólkur né eggja.
B12-vítamínskortur getur átt
sér ýmsar orsakir, þ. á m. erfða-
galla (þá vantar burðarefni í
magavökvann), myndun sérstakra
mótefna og magaskurð.
Sem betur fer er alvarlegur
B12-vítamínskortur mjög sjald-
séður, en hann veldur banvænu
blóðleysi með mænurýrnun og
fleiri hörmulegum einkennum.
Þar sem fólasín eyðir einkenn-
um B12-vítamínskorts í blóði, en
ekki taugakerfi, er magn fólasíns
í vítamínpillum takmarkað við
RDS, þ.e. 0,4 mg.
Mataræði og blóðleysi
Besta leiðin til að forðast blóð-
leysi er að borða fæði sem inni-
heldur nægilega mikið magn af
öllum bætiefnum í töflunni hér á
síðunni.
Blóðrauði (hemoglóbín) og ná-
skylt efni, vökvarauði (myoglób-
ín), sem er í kjöti og fiski, nýtist
3 til 6 sinnum betur en annað
járn í matvælum.
Bestu járngjafarnir eru því
blóðmör, innmatur, kjöt (því
dekkra því betra) og fiskur.
Aðrar járnuppsprettur eru dökkt
grænmeti, t.d. spínat og grænar
baunir.
Bestu fólasíngjafarnir er einnig
innmatur, en einnig dökkt græn-
meti og laufgrænmeti, kál, app-
elsínur, en einnig mjólk og heilt
korn.
B12-vítamín kemur hins vegar
úr öllum dýraafurðum. Heilbrigt
fólk sem ekki er hreinar græn-
metisætur þarf því alls ekki að
óttast skort.