Morgunblaðið - 08.12.1985, Blaðsíða 56

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. DESEMBER1985
Læknishjónin Sigurður Magnússon og Esther Helga Magnússon (G.Jens-
en).
Læknishjónin á Patreksfirði ásmt börnum sínum. Synirnir (f.v.) Haraldur,
Magnús og Sverrir, og dæturnar (f.v.) Esther Helga og Lára.
SigurAur Magnússon var
starfandi læknir á Ólafs-
firði þegar nýskipaður
landlæknir, Vilmundur
Jónsson, sótti hann heim
sumarið 1932, en áður
hafði Sigurður gegnt hér-
aðslæknisembætti á Þing-
eyri og Patreksfirði í þrjá
áratugi. Þeim stéttarbræðr-
um varð skrafdrjúgt, enda
var Sigurður viðræðugóður
í besta lagi og sagði hinum
nýja oddvita læknastéttar-
innar margt frá námi sínu
í Læknaskólanum á árun-
um 1887-1891, læknis-
reynslu og starfskjörum
lækna fyrir og eftir alda-
mótin síðustu. Lét Vil-
mundur þess þá þegar get-
ið „að fróðleikur sá ætti
skilið að skrásetjast“. Síð-
ar tók hann þann þráð upp
aftur og með þeim árangri
að haustið 1939 hafði Sig-
urður lokið minningum
sínum. Kitaði Vilmundur
þá þegar fyrir þeim for-
mála. Þar segir m.a. á
þessa leið:
Er hér ritaður þáttur
í menningarsögu
vora, sem mér er
ekki kunnugt um,
að áður hafi verið
færður í letur, og
af þeim manni, að ég ætla ekki
annan núlifandi manna til þess
kjörnari. Nefni ég þar einkum til
frásöguna um læknisnámið og
undirbúning lækna undir lífsstarf-
ið, áður en hófst hin nýja öld
læknismenntarinnar hér á landi,
svo og starfsskilyrði lækna á þeim
tímum, að ógleymdum erfiðleikum
þeim að vera uppfræddur af einni
þekkingaröld til að starfa á ann-
arri. Ætla ég höfundinn valinn
fulltrúa þeirra tímaskiptamanna.
Auk þessa og annars menning-
arsögulegs fróðleiks, sem í bókina
má sækja, hefur hún að geyma
skemmtilega mynd af höfundin-
um, hégómalausum, undir niðri
skákímnum, ekki sízt á eigin
kostnað, óklökkum gagnvart ann-
arra dómum, manna ólíklegustum
til að leggjast lágt til að elta vin-
sældir almennings, sem læknar
hafa öðrum fremur ærin tækifæri
til — en allt eru þetta eiginleikar,
sem læknar á öllum öldum þurfa
á að halda, ef vel eiga að reynast,
en suma okkar kann að vanta, þó
að kallaðri þykjumst til læknis-
starfa en Sigurður Magnússon
lætur í veðri vaka, að hann hafi
verið."
Sigurður Magnússon andaðist
ári síðar en hann lauk ritun minn-
inganna án þess að ráðin hefði
verið útgáfa verksins. Aðstand-
endum hans þótti þegar til kom
orka tvímælis að þær væru gefnar
út að svo stöddu, enda þótt Vil-
mundur Jónsson hvetti mjög til
úgáfunnar allmörg næstu árin.
Sigurður er mjög hispurslaus og
hreinskilinn í öllum frásögnum
sínum og var jafnvel íhugað ali-
mörgum árum síðar að prenta
minningarnar með ýmsum úrfell-
ingum. Af því varð þó ekki sem
betur fór. Þær birtast nú algerlega
óstyttar og eins og höfundurinn
gekk frá þeim fyrir 46 árum. —
Utgáfuna annaðist Hannes Pét-
ursson skáld með góðum stuðningi
Benedikts Tómassonar læknis.
Kaflinn sem hér birtist segir
frá því þegar Sigurður kemur til
starfa á Þingeyri, ungur og alger-
lega óreyndur læknir:
Eg get heldur ekki sagt, að Dýr-
firðingar tækju vel á móti mér,
varla laust við að þeir áliti, að ég
hefði rekið Odd í burtu frá emb-
ættinu, en honum var, samkvæmt
ósk nokkurra mikilsmetinna
manna, vikið frá vegna drykkju-
skapar. Það leit næstum út sem
almenningur hefði enn meiri trú á
læknisdómum hans, þegar hann
var fullur en ófullur. Hann var
bráðgáfaður maður og vel að sér
í sinni mennt og ég tel víst, að
héraðsbúar hafi ekki verið hrifnir
af að fá annan eins þöngulhaus
af lækni sem mig í hans stað.
Hann kunni áreiðanlega að tala
við sjúklinga sína, en það er mikils
virði. Skurðlæknir held ég hann
hafi alls ekki verið.
En þótt almenningur hefði horn
í síðu minni, voru eins og venju-
lega, undantekningar, fáar en góð-
ar. Fólkið á Mýrum reyndist okkur
ágætt, svo og yfirmaðurinn á
hvalveiðastöðinni í Framnesi
(Höfða), Berg að nafni, og fjöl-
skylda hans. Af ágætishjónunum
á Söndum, séra Kristni Daníels-
syni og frú, höfðum við enn engin
kynni. Um haustið fengum við
húsnæði á hvalveiðastöðinni, tvö
allgóð herbergi og eldhús og vorum
þar til næsta vors, að læknisbú-
staðurinn, sem var eign Grams-
verslunar, losnaði.
Berg hvalveiðaforstjóri réð mig
fyrir ákveðið árgjald, 200 krónur,
sem lækni fyrir stöðina og heimil-
ið; mun það hafa verið eitthvað
nálægt 100 manns á sumrum, að
meðtöldum skipshöfnum hval-
veiðiskipanna, og hefur þetta sjálf-
sagt mátt heita góð borgun á þeim
dögum, enda hafði fyrirrennari
minn aðeins 100 krónur um árið.
Stundum höfðu þau Berg og
fjölskylda hans veturvist í Fram-
nesi, og svo var haustið og veturinn
1894, en frúin, sem þá var 42 ára,
var vanfær að sjötta barni og voru
þá liðin 11 ár frá síðustu fæðingu,
svo að nokkur uggur var í fjöl-
skyldunni, þar sem hún ekki
treysti ljóðmóðurinni og traustið
á lækninum langt frá því að vera
óyggjandi. Þegar að fæðingu kom,
var ég hjá þeim í vikutíma og varð,
á endanum, að taka barnið með
töng, því fátt var um meðul þá til
þess að herða á hríðum. Þetta gekk
nú allt slysalítið, kona og barn
lifðu og Berg rétti mér 100 krónur
fyrir hjálpina og minnist eg ekki
að hafa fengið læknisverk betur
borgað annað sinn.
í fyrstu snjóum um veturinn,
sem eg var í Framnesi, er eg sóttur
til Flateyjar í Önundarfirði. Úr
þeirri ferð, sem var mín fyrsta
vetrarferð á Vestfjörðum, man eg
það, að bætt hafði á fönnina meðan
eg stóð við í Önundarfirði, svo að
talsverður þæfingur var kominn,
en eg var óvanur öllum göngum
og þá ekki síst fjallgöngum í snjó-
ófærð og auk þess mæðinn mjög,
því svo mátti heita, að eg hefði
ekki nema annað lungað til að
anda með. Mér sóttist heimferðin
mjög örðuglega, sérstaklega yfir
Gemlufallsheiði, sem var ófærðar-
kista. Þegar eg var kominn upp
fyrstu — og lengstu — brekkuna,
lagðist eg niður í fönnina og fannst
sælt að mega sofna, en fylgdar-
maður harðbannaði og lét mig
engan frið hafa. Þegar eg svo loks
kom heim eftir óralangan tíma,
að mér fannst, varð mér fyrst fyrir
að leggjast aftur á bak á gólfið og
steinsofna í snjóugum fötunum.
Eftir þessa ferð leist mér ekki á
blikuna, að eiga að þjóna embætti
í þessu fjallalandi og eiga fyrir
hendi margar slíkar ferðir, ef ein-
hverjir vildu nota hjálp mína; það
var næsta óskemmtileg tilhugsun.
En öllu má venjast og einnig illu.
Eg þurfti ótal ferðir að fara yfir
fjöllin þau 30 ár, er eg var á Vest-
fjörðum, allar götur milli ísafjarð-
ardjúps og Breiðafjarðar, alltaf
gangandi á vetrum, jafnvel stund-
um á sumrum líka, því vegir voru
víða vondir og fremur lítið um
nýtilega hesta, og skal eg segja
eitt dæmi þess, hvernig hestar
gátu verið.
Eg var á heimleið úr Önundar-
firði, gangandi eins og oftast, en
færð var sæmileg; mér var þá
boðinn hestur á bæ einum í
Bjarnadal, 1 og tók eg því boði
feginsamlega. Ekki fékk eg klárinn
til þess að fara nema fót fyrir fót
upp undir heiði, þó eg notaði svip-
una óspart. Upp brekku, eða neðan
brekku, eins og Vestfirðingar
segja, varð eg að fá fylgdarmann-
inn til þess að reka á eftir. Þannig
gekk það nokkurn spöl, en þá fór
klárnum að leiðast það og gerði
verkfall, hvernig sem hann var
laminn. Var þá eftir síðasta ráðið,
sem sé, að fylgdarmaður teymdi
undir mér; var það að vísu ekki
neitt sérstaklega höfðinglegt
ferðalag, en eg varð þarna að lúta
æðra afli, ef eg vildi hvíla fætur
mína. Eftir litla stund gerir samt
klárinn algert verkfall, svo eg varð
að fara af baki, fylgdarmaður að
teyma, en eg að reka á eftir. Síðar
frétti eg, að klárinn hafi verið sá
besti heim á leið, með fylgdar-
manninn á bakinu.
í marsmánuði þennan fyrsta
vetur, í Framnesi, ól kona mín
fyrsta barn okkar, sem í skírninni
hlaut nafnið Laura eftir móður-
föður sínum, en hún er nú læknis-
kona í Ringsted á Sjálandi.
Eins og eg áður drap á, hafði
eg mjög lítið að starfa sem iæknir,
af því að Oddur sat á Þingeyri.
Einn góðan veðurdag, mig
minnir í febrúarmánuði, koma
tveir menn róandi í ákafa á flat-
bytnu (doríu) handan frá Þingeyri;
erindi þeirra er að biðja mig koma
til sængurkonu vestur í Arnar-
fjarðardölum, en það var í héraði
Davíðs Scheving, sem þá sat á
Brjánslæk.
„Þið hafið náttúrlega átt að
sækja Odd,“ segi eg.
„Já, en hann getur ekki kornið,"
Skemmtiferð í Ólafsfirði við Patreksfjörð. Sigurður læknir er annar frá hægri á myndinni.