Morgunblaðið - 08.12.1985, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. DESEMBER1985
Morgunblaðiö birtir hér kafla úr
minningum Huldu Á. Stefánsdóttur.
Bókin kemur út hjá Erni og Örlygi á
næstunni. Á bókarkápu segir: í fyrsta
bindi endurminninga sinna segir
Hulda Á. Stefánsdóttir frá ætt sinni
og uppruna, foreldrum sínum og
bernskudögum í Hörgárdal, en
breiddin í frásögn hennar tengir sögu
og samtíð og bregður Ijósi yfir liðinn
tíma, m.a. með gömlum bréfum og
óbirtum kveðskap.
Inæsta nágrenni Möðruvalla voru
nokkur býli, flest heldur lítil.
Þykir mér sennilegt, að þau hafi
löngum verið hjáleigur frá
Möðruvöllum.
Þegar ég var að alast þar upp,
kynntist ég ýmsu af því fólki,
sem þar bjó, aðallega þó jafn-
öldrum mínum. Nú skal stuttlega minnst
á þessi býli.
Spónsgerði. Þar var tvíbýli. Annars
vegar bjuggu þar Ólafur Sigurðsson og
kona hans, Steinunn Jónsdóttir ásamt fjór-
um börnum sínum. Sigríður, elsta barn
þeirra, var á aldur við Valtý bróður minn.
Hún varð eiginlega fyrsta vinkona mín.
Hún giftist Halldóri Olafssyni frá Pálm-
holti, og bjuggu þau lengi á Búiandi í
Arnarneshreppi. Tryggvi hét sonur þeirra
Spónsgerðishjóna. Ekki man ég betur en
hann hafi farið til Ameríku, mér er nær
að halda Suður-Ameríku. Þar ætla ég, að
hann hafi stundað sjómennsku og efnast
nokkuð; að minnsta kosti heyrði ég þess
getið, að eihver arfur eftir hann hefði
fallið í skaut frændfólki hans nyrðra. Þá
kom Jón, sem lengi bjó að Ytri-Bakka í
Arnarneshreppi. Dóttir hans mun gift
Eggert Steinsen verkfræðingi, sem er
sonur Steins Steinsens verkfræðings, sem
lengi var bæjarstjóri á Akureyri. Fjórða
barn Ólafs og Steinunnar var Viggó, sem
á ungum aldri fékk lömunarveiki svo heift-
arlega, að hann beið þess aldrei bætur, var
að mestu lamaður, en stundaði töluvert
nám, enda vel gefinn en svo illa farinn að
mér skilst, að hann hafi orðið að skrifa á
ritvél með fótunum.
Hins vegar bjuggu i Spónsgerði Jón
Kjartansson og Margrét Stefánsdóttir. Þau
áttu tvær dætur, Margréti, hina frábæru
saumakonu, og Jónínu, sem gift var Stefáni
Marzsyni, og bjuggu þau síðar í Spóns-
gerði. Jónína hafði áður verið gift Sveini
Jónssyni, bróður Kristínar listmálara,
mágkonu minnar, en hann fórst eftir stutt
hjónaband í ofviðri, sem gekk yfir árið
1900 og nefnt var „aldamótaveðrið". Þau
Jónína og Stefán áttu fjölda barna.
Ekki var búskapurinn mikill í Spóns-
gerði. Báðar fjölskyldurnar bjuggu í litlum
torfbæ, og bústofninn mátti víst varla
minni vara. Kýrnar voru ekki nema tvær.
Áttu þau ólafur eina og hálfa, en þau
Margrét og Jón hálfa. Hef ég aldrei heyrt
þess getið, að fjölskylda hafi átt hálfa kú
nema í Spónsgerði. Hjá Ólafi voru 30-40
ær og tvö hross, en hjá þeim Jóni voru
ærnar víst ekki fleiri en tólf og eitt hross.
Sá var þó munurinn, að ólafur lifði ein-
göngu á búskap, en hjá Jóni og Margréti
var búskapurinn aukaatriði. Margrét
stundaði sauma af mikilli elju og alúð, en
Jón var vefari og ferðaðist milli bæja á
vetrum í sambandi við þá atvinnu sína.
Margrét í Spónsgerði var stórmerkileg
kona og er mér ákaflega minnisstæð. Hún
hafði áður verið í vist á Skipalóni, þar sem
bjó hinn frægi smiður Þorsteinn Daníels-
son eða Danielsen eins og hann var venju-
lega kallaður, frægur húsa- og skipasmiður
á sinni tíð. Hún taldi sig hafa lært mikið
í vistinni hjá Danielsen. Hann hafði aðra
hætti á en almennt voru tíðkaðir í sam-
skiptum við vinnufólk. Þótt hann væri allra
manna kappsamastur við vinnu, hafði
hann ekki þann háttinn á, sem flestir
höfðu, að halda fólki til vinnu, meðan
nokkur kostur var, heldur setti hann vinnu-
konunum fyrir ákveðið verkefni á kvöldi.
Þegar þær höfðu skilað áskildum hespu-
fjölda að kvöldi, þrem hespum af þræði
eða fjórum af ívafi, áttu þær frí. Það gátu
þær notað að vild; þó var bannað að „spila
eða gantast". Hann hélt að þeim að nota
tímann til að læra eitthvað nytsamlegt,
t.d. dönsku. Þann kostinn valdi Margrét.
Hún hafði aðgang að dönskum blöðum og
bókum, svo og orðabók Konráðs Gíslason-
ar, sem Danielsen átti. Og henni tókst á
eigin spýtur að komast svo vel niður í
Hulda Á. Stefánsdóttir.
sér, var að reykja pípu. Eitt sinn gaf ég
henni smávegis af tóbaki og búnt af elspýt-
um. Sjaldan hef ég orðið vör við aðra eins
hrifningu og þakklætiskennd. Þó að búnt
af eldspýtum kostaði ekki nema 10 aura,
var slíkt talið hálfgerður munaður. Yfir-
leitt notaði fólk hlóðaeldinn til að kveikja
eld fremur en kaupa sér eldspýtur.
Eins og áður var minnst á stundaði
Margrét saumaskap, enda einstakur snill-
ingur í þeirri grein. Hún saumaði bæði
karlmannsföt, peysuföt og ekki síst vand-
aðri barnaföt. Ekki hafði hún lært neitt
til saumaskapar, svo að mér væri kunnugt,
en hún virtist hafa eins konar sjötta skiln-
ingarvitið á sviði saumaskaparins. Hún
fékk sent efni til saumanna með óljósum
skilaboðum um hæð og vaxtarlag þess, sem
í hlut átti. Stundum þekkti hún viðkomandi
eða kannaðist við hann, en í mörgum tilfell-
um var um að ræða fólk, sem hún hafði
aldrei séð. Skilaboðin voru iðulega eitthvað
á þessa leið: Meðalmaður á hæð, í þreknara
lagi; 12 ára telpa, í hærra lagi, en mjög
grönn, eða 9 ára drengur, lítill eftir aldri.
En það var almannarómur, að föt, sem
Margrét saumaði, færu fólki oftast mjög
vel. Þetta er og verður mér jafnan illskilj-
anlegt. Þá var hún orðlögð tóvinnukona.
Margrét eignaðist eina fyrstu saumavélina,
sem kom í sveitina, svo sem eðlilegt mátti
Spóngerðisfólk
dönsku, að hún gat lesið hana sér að fullu
gagni.
Annars staðar minnist ég á frú Hjalta-
lín, sem var nú sér á parti, svo að ekki sé
meira sagt. Hún fór aldrei á nokkurn bæ
í sveitinni án þess að vera boðin, nema í
Spónsgerði til að hitta Margréti. Það er
ekki löng leið þangað frá Möðruvöllum, en
að sjálfsögðu fór frúin ríðandi og hafði
með sér fylgdarmann. Hún taldi sig eiga
nokkra innstæðu hjá Margréti, því að hún
sendi henni dönsk blöð eins og til dæmis
„Familie Journal" og „Nordiske Mönst-
ertidende".
Þegar í Spónsgerði kom, sagði frúin
venjulega eitthvað á þessa leið: „Eg er svo
ógurlega þreytt, Margrét mín. Má ég ekki
leggjast í rúmið þitt? Þú ferð svo og hitar
kaffi og bakar pönnukökur. Svo segir þú
mér söguna úr blaðinu, sem ég lánaði þér
síðast."
Þessir leiðangrar í Spónsgerði voru oft-
ast farnir að kvöldi dags. Þá var orðið
dauft á hlóðunum, sem eldað var við. Nú
þurfti að taka upp eldinn og skara í glóðirn-
ar. Þetta tók langan tíma, og þess verður
að geta, að ekki var rýmri efnahagurinn
en svo í Spónsgerði, að oft var mjótt á
mununum að til væri efni í nokkrar pönnu-
kökur. En eftir dúk og disk voru veitingarn-
ar fram bornar, og nú hófst sú sagna-
skemmtun, sem um var beðið.
Margrét tók fram blaðið sér til minnis
og hóf síðan frásöguna, en það var alls
ekki þýðing, heldur endursögn söguþráðar-
Kafli úr
minningum
Huldu Á.
Stefánsdóttur
ins með feiknarlegum útúrdúrum, því að
Margrét hafði geysilegt ímyndunarafl og
hafði auk þess einstaklega góða frásagn-
argáfu. Þetta kunni frú Hjaltalín að meta.
Eg man eftir því, að hjá Margréti sá ég
nokkuð stór bindi af „Familie Journal"
sem hún hafði fengið hjá frú Hjaltalín. I
einu blaðinu var frásögn af einhverjum
merkisatburði í konungsfjölskyldunni, með
fjölda mynda, meðal annars voru þar spor-
öskjulagaðar myndir af Kristjáni konungi
9. og Lovísu drottningu og blómsveigar
utan um. Þegar Margrét tók að útskýra
þessar myndir, færðist hún öll í aukana
og var sem bergnumin. Það var nú frásögn
í lagi.
Mjög snyrtilegt var í kringum Margréti,
þótt ekki væri íburðurinn. Á hluta af stofu-
gólfinu var hvítur gólfdúkur, munstraður,
alltaf tandurhreinn. Þá var óvíða sá siður-
inn að hafa blóm í glugga, en alltaf var
eitthvert blóm í gluggaborunni hennar; ef
ekki annað, þá baunablóm.
Eini munaðurinn, sem Margrét leyfði
teljast. Þetta var heldur lítilfjörlegur grip-
ur á okkar mælikvarða, en mikill fengur
þótti Margréti að eignast hann.
Jón, maður Margrétar, lét ákaflega lítið
á sér bera, fannst mér hann alltaf standa
í skugga hennar, enda var hún þannig, að
það hefði þurft meira en meðalmann til
að skyggja á hana. Ekki minnist ég að
hafa séð hann inni í stofunni. Þegar hann
var heima, var hann víst mest á loftinu.
Margrét var há og grönn og bar sig vel.
Hún var móeygð, og brá oft fyrir sérstökum
glapma í augum hennar. Bráðgreind var
hún eins og ég hef áður getið og slíkur
snillingur í höndunum, að ekki hef ég þekkt
annan meiri, nama ef vera skyldi Margréti
dóttur hennar.
Þá á ég við Margréti yngri. Fáar mann-
eskj ur hafa tengst mér meira en hún. Þegar
á ungum aldri réðst hún í vist til foreldra
minna, sem þá voru nýflutt að Möðruvöll-
um. Þar var hún stofustúlka sem kallað
var og annaðist margháttaðan saumaskap
og hirðingu fatnaðar, saumaði í rauninni
allt, sem sauma þurfti á heimilisfólkið.
Hún var sannkallaður listamaður í sinni
grein. Þegar við fluttumst til Akureyrar,
fluttist hún með okkur, átti heimili í skól-
anum og starfaði hjá okkur við heimilis-
störf sem fyrr. Saumaði hún áfram allt,
sem fjölskyldan þarfnaðist, þótt þá væru
færriíheimili.
Halldóra Bjarnadóttir gekkst á sínum
tíma fyrir saumanámskeiðum á Akureyri,
og fékk hún Margréti til að kenna þar, en
Leikfélag Reykjavíkur:
Frumsýnir „Sex í sama rúmi“
milli jóla og nýárs
ÁÐUR EN Leikfélag Reykjavíkur
ræðst til atlögu við „Svartfugl"
Gunnars Gunnarssonar, sem fer í
æfingu um áramót, ætlar það að slá
á léttari strengi og frumsýnir milli
jóla og nýárs breskan farsa „Sex í
sama rúmi“ eftir Ray Cooney og
John Chapman í þýðingu Karls
Guömundssonar leikara.
Leikmynd og búninga gerir Jón
Þórisson og leikstjóri er Jón Sigur-
björnsson en Jón hefur leikstýrt
mörgum af vinsælustu leiksýning-
um Leikfélagsins á undanförnum
árum, m.a. „Fló á skinni“, „Skjald-
hömrum", „Þið munið hann Jör-
und“, „Rommí" og „Hassinu henn-
ar ömmu“.
í fréttatilkynningu frá Leik-
félagi Reykjavíkursegirm.a:
„Leikritið er dæmigerður mis-
skilningsfarsi. Aðalpersónurnar
eru tvenn hjón og reka eigin-
mennirnir jafnframt saman
barnabókaútgáfu, sem gengur
fremur illa þar til fræg skáldkona
býður þeim útgáfurétt á vinsæl-
ustu Sarnabókaröð samtímans.
Annar eiginmannanna er fjöllynd-
ur mjög í ástarmálum og eiginkona
hans ákveður að svara í sömu
mynt. Erfiðleikarnir hefjast þegar
allir vilja fá sömu íbúðina til af-
nota til stefnumóts og ástarleikja
og því miður: allir í einu.
Eins og vera ber í farsa, hittir
fólk að sjálfsögðu ætíð þá persónu,
sem það síst má rekast á uns svo
er komið að allir eru farnir að villa
á sér heimildir og vandræðin virð-
ast óleysanleg.
Höfundarnir tveir, Cooney og
Chapman, þykja í hópi þestu
gamanleikjahöfunda samtímans.
Þeir hafa skrifað marga gaman-
leiki, bæði saman og sitt í hvoru
lagi en flestir eiga það sammerkt
að hafa náð vinsældum. Iæikrit
þeirra hafa verið sýnd víða um
heim og sums staðar árum saman
í sömu leikhúsunum. Báðir eru
þeir leikarar að mennt.
Níu leikarar fara með hlutverk
í leiknum: Hjónin tvenn leika
Valgerður Dan og Þorsteinn Gunn-
arsson, Kjartan Ragnarsson og
Hanna María Karlsdóttir. Kjartan
Bjargmundsson leikur fjöllyndan
innanhússarkítekt og Margrét ól-
afsdóttir fer með hlutverk barna-
bókahöfundarins siðvanda. Lilja
Þórisdóttir leikur vinnustúlku frá
meginlandinu og fólk sem til er í
framhjáhald leika þau Sigurður
Karlsson og Rósa Þórsdóttir. Þetta
er fyrsta þlutverk Rósu hjá leik-
félaginu að loknu námi en hún
lauk prófi frá Leiklistarskóla ís-
lands í vor. Hún lék í fyrravetur
hlutverk Helenu í „Draumi á Jóns-
messunótt" í sameiginlegri sýn-
ingu Leikfélags Reykjavíkur og
Nemendaleikhússins.
Frumsýning á „Sex í sama rúrni"
verður laugardagskvöldið 28. des-
ember. önnur sýnmg verður
sunnudagskvöldið 29. desember og
síðan verður leikritið sýnt sam-
hliða söngleiknum „Land míns
föður" eftir áramót.