Morgunblaðið - 21.12.1985, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR21. DESEMBER1985
Mataræði og menn-
ingarsamfélög
— eftir Margréti
Þorvaldsdóttur
Bændastétt landsins hefur á
síðustu árum verið mjög gagnrýnd
fyrir stefnu sína í landbúnaðar-
málum. Er það m.a. vegna fram-
leiðslu á of miklu og of feitu kjöti
sem neytendur hafa ekki verið of
ginnkeyptir fyrir. Bændur hafa
sennilega verið þar ranglega gagn-
rýndir, þeim ætti fremur að þakka.
Það er að koma betur og betur í
ljós að þessi „hagkvæmnisstefna"
bænda í fjárræktarmálum, er
smátt og smátt að gerbreyta mat-
argerð og matarvenjum lands-
manna, við erum að hverfa frá
hinum þungu kjötmáltíðum til
mun léttara og fjölbreyttara mat-
aræðis.
Ef til vill á verðlag kjöts ein-
hvern þátt í þróuninni. Það þótti
til skamms tima sjálfsagt að kaupa
heilt lambslæri eða lambshrygg í
sunnudagsmatinn. Eitt niðurgreitt
lambslæri í málsverð fyrir meðal-
stóra fjölskyldu kostar í dag um
1200 hundruð krónur. Það er nokk-
uð há upphæð, sérstaklega þegar
tekið er tillit til þess að V* af þyngd
lærisins er ekki nýtanlegur, er þar
átt við fitu og bein. Þetta samsvar-
ar því raunar að 400 krónum sé
hent beint í sorpfötuna. En fyrir
400 krónur má útbúa dýrinds
sunnudagsmáltíð með því að kaupa
beinlausa og fitulausa vöðva úr
læri eða hrygg. Með slíkum máltíð-
um er þá að sjálfsögðu borið fram
meira af grænmeti hráu og soðnu
en gert var með lambslærinu forð-
um, enda er framboð grænmetis
mun meira en áður var. Nú er
einnig meira framboð í matvöru-
verslunum af öðrum kjöttegundum
sem bæði eru beina- ogfituminni.
Annar þáttur er ekki veigaminni
í þessu sambandi, það er sú um-
ræða sem nú fer fram um bein
áhrif fæðu á heilsufar einstaklinga
og hafa á allra síðustu árum komið
fram athyglisverðar niðurstöður
rannsókna um það efni. '
Það er einnig mjög lærdómsríkt
að kynnast því hvernig litið hefur
verið á þessi tengsl t gegnum aldir
ogárþúsundir.
í „Néslé Reasearch News“ birtist
mjög áhugaverð grein eftir pró-
fessor Jean Mauron undir heitinu
„Myth and Fancies" sem þýða
mætti „Goðsagnir og getgátur".
Þar er greint frá því hvernig fæðan
hafði áhrif á hugann, það er skap-
gerð, andlegan og líkamlegan kraft
manna í samfélögum fyrri alda.
Þar segir m.a.: Frummaðurinn
borðaði gjarnan hjarta og annað
kjöt af sterkum baráttuglöðum
dýrum. Hann trúði því að á þann
hátt gæti hann öðlast kjark þeirra
og styrk. Einnig trúði hann því að
kjöt af veikburða dýrum gerði
hann sjálfan veikburða. Það er
varla tilviljun að áhrifamikil
menningarsamfélög náðu fyrst
áhrifum og þroska ákveðnum tíma
eftir að matarvenjur þegnanna
höfðu breyst, þ.e. frá mikilli kjöt-
neyslu til kornmetis- og græn-
metisneyslu.
Kjöt var matur veiðimannsins
og það átti einnig að færa her-
mönnum kraft og kjark. Aftur á
móti var kornmeti og grænmeti
matur almúgans en einnig presta,
hugsuða og skálda.
Cyrus konungur Persíu ritaði
Herodotusi eitt sinn: „Engin þjóð
sem ræktar safaríka ávexti elur
af sér góða hermenn. Þróttlitlar
þjóðir ala af sér kraftlausa rnenn."
Áhrif Aþenu á grísk og evrópsk
menningarsamfélög voru geysi-
lega mikil. Það er almennt álitið
að í Aþenu hafi á árunum 480—380
fyrir Krist verið eitt mesta menn-
ingarþjóðféiag sem-til hefur verið.
Þennan hátind grískrar menning-
ar verður ekki eingöngu hægt að
þakka næringu, kynstofni eða
veðurfari, en það verður samt ekki
komist hjá því að veita mataræði
þeirra nánari athygli.
Grikkir sem uppi voru á þessum
„klassísku" tímum voru mjög hóf-
samir menn. Þeir neyttu í hófi
hveitis, byggs, ólífa, ómettaðrar
flutt af honum.
Eitt verkanna, „Japönsk ljóð“,
í þýðingu Helga Hálfdanarsonar,
var sérstaklega samið fyrir tón-
leikaferð Hamrahlíðarkórsins til
Japans sumarið 1984. „Það var
alveg makalaus upplifun að taka
þátt í frumflutningi á verki eftir
íslenskt tónskáld við japönsk
ljóð, flutt af Islendingum í Jap-
an,“ sagði Þorgerður Ingólfs-
dóttir stjórnandi kórsins. „Ljóð-
in, sem eru japanskir húsgangar,
voru lesin upp áður en verkið var
flutt og var greinilegt að við
náðum beint til áheyrenda. Alveg
ógleymanleg stund.“ Verkið er
samið fyrir kór og einleiksgítar
og leikur Pétur Jónasson gítar-
leikari með kórnum á plötunni
eins og í Japansferðinni.
„Haustmyndir“ eru einnig
feiti, vins, einnig lítilsháttar af
kjöti og fiski, mjólkurmatar svo
og grænmetis og ávaxta af mörg-
um tegundum. Þeir voru aðallega
grænmetisætur en fæða þeirra var
mjög fjölbreytt.
Grikkir sögðu fyrir 2300 árum:
Við megum aldrei gleyma líkam-
anum er við þjálfum hugann, við
verðum að þjálfa líkamann allan
og þá með íþróttum og réttu mat-
aræði.
Hófsemi og fjölbreytt fæða virð-
ist hafa verið álitin forsenda
mikils andlegs þroska hjá menn-
ingarþjóðfélögum til forna bæði í
hinum vestræna og hinum aust-
ræna heimi.
í iðnvæddum nútímaþjóðfélög-
um tökum við eftir örum breyting-
um á matarvenjum, þ.e. frá korn-
meti sem grunnfæði til kjötmetis
sem er mjög ríkt af eggjahvítu.
Við tölum gjarnan um „kjöt og
annan mat“. Við höfum verið að
hverfa aftur til mataræðis forföð-
ur okkar, veiðimannsins, segir
ennfremur í greininni. Vera má
að við þurfum fremur að halda
krafti hins forna hermanns en
visku mannsins í hinu forna menn-
ingarþjóðfélagi, til þess að geta
lifað við hina miklu samkeppni og
eirðarleysi nútíma þjóðfélags.
Menn greinir reyndar á um hvað
sé hið æskilega fæði fyrir hvern
og einn. Taka má nýlegri dæmi um
tvo sögufræga þjóðarleiðtoga.
samdar fyrir kórinn og er eitt
þeirra nýju verka eftir Atla
Heimi, sem kórinn hefur frum-
flutt. Verkið er brúðkaupsgjöf til
Þorgerðar Ingólfsdóttur og Knut
0degárd, samið við ljóð eftir
Snorra Hjartarson úr bók hans,
„Hauströkkrið yfir mér“, en fyrir
hana fékk Snorri bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs.
Þriðja verk kórsins á plötunni
eru „Haustvísur til Máríu“ við
ljóð Einars Olafs Sveinssonar,
sem frumflutt var af Hamrahlíð-
arkórnum 1984 og tileinkar Atli
Heimir þeim Sveini Einarssyni
og Þóru Kristjánsdóttur lagið.
Þá eru á plötunni þættir úr tón-
verkinu „Dans dýrðarinnar", sem
samið var fyrir Musica Nova og
gítarleikarann Pétur Jónasson.
Margrét Þorvaldsdóttir
„Kjöt var matur veiði-
mannsins og það átti
einnig að færa hermönn-
um kraft og kjark. Aftur
á móti var kornmeti og
grænmeti matur almúg-
ans, en einnig presta,
hugsuða og skálda.“
Þetta voru miklir baráttumenn
þjóða sinna, sem þó beittu gagn-
stæðum baráttuaðferðum. Þeir
lifðu einnig við gjörólíkt mataræði,
það voru þeir Gandhi og Bismarck.
Gandhi neytti eingöngu græn-
metis og vildi sigra með friðsemd,
andstætt hinum herskáa og lyst-
uga Bismarck. Hvort hughrif
vegna fæðuvals hafa haft þar ein-
hver áhrif verður ekkert fullyrt
um, en það má velta því fyrir sér.
Félagar í Hamrahlíðarkórnum
eru 46 og gripu nokkrir þeirra
til hljóðfæranna þegar á þurfti
að haida við upptökuna. Hljóm-
platan var tekin upp hér á landi
og fór upptakan fram í Háteigs-
kirkju. Stjórnandi upptökunnar
Menn hafa gjarnan viljað trúa
því um aidirnar, að ýmsar fæðu-
tegundir kalli fram sérstök hug-
hrif. Einn af þeim var þekktur
breskur leikari, Edmond Kean.
Hann skipulagði mataræði sitt
eftir þeim leikhlutverkum sem
hann hafði með höndum. Hann
borðaði svínakjöt þegar hann fór
með hlutverk harðstjóra, hann
borðaði nautakjöt þegar hann fór
með hlutverk morðingja og kinda-
kjöt þegar hann fór með hlutverk
elskhuga!
Mataræði og matarvenjur okkar
eru að breytast og hefur sú breyt-
ing orðið hvað mest síðustu 5—10
árin. Mataræði almennings er
orðið mun fjölbreyttara en var.
Það hefur ekki orðið vegna skipu-
legs áróðurs, heldur hafa komið
til aðrir þættir eins og verðlag og
gæði hráefnisins. Kaupmenn hafa
komið á móts við óskir neytenda
t.d. með skurð á kjöti, svo nú þarf
mun minna magn af því til að út-
búa góða máltíð. En um leið hafa
yngri kynslóðirnar alist upp við
margskonar grænmeti hrátt og
soðið sem meðlæti.
Sé það rétt sem „sagan" segir
okkur, að með meiri neyslu á korn-
meti, grænmeti og ávöxtum en
kjöti, öðlist þjóðir æðri andlegan
þroska og meiri visku en þeir gerðu
sem miklar kjötætur, þá væri
okkur það beinlínis hollt að taka
mið að því. Það þýðir vitanlega
ekki að kjöt sé óhollt, það virðist
aðeins geta kallað fram önnur
hughrif. Þegar menn svo setjast
að krásunum, á þessum síðustu og
verstu tímum, meta þeir það að
sjálfsögðu, hver fyrir sig, hvað
þeim sjálfum og þjóðfélaginu sé
fyrir bestu.
Höíundur er húsmódir í Reykjarík
og fastur dálkahöfundur í Morgun-
hlaðinu.
var Bjarni Rúnar Bjarnason.
Pressun og fjölföldun fór fram í
Englandi undir stjórn Tryggva
Jóhannssonar. Plötuumslagið
prýðir málverk eftir Karl Kvar-
an.
Hamrahlíðarkórinn
gefur út hljómplötu
ÞRIÐJA hljómplata Hamrahlíðarkórsins, „Haustmyndir", er komin á
markaðinn. A plötunni eru eingöngu flutt verk eftir Atla Heimi Sveins-
son, sem samin hafa verið fyrir kórinn eða í tengslum við hann og frum-
MorgunblaAið/Július
Þorgerður Ingólfsdóttir stjórnandi Hamrahlíðarkórsins og Atli Heimir
Sveinsson tónskáld með nýju hljómplötuna.
Ljóðasafn Fjölva
Hinn nýi vettvangur fyrir ísienska nútíma
Ijóðlist í öllum sínum fjörlega margbreyti-
leika. Helsta lióðaútaáfa landsins.
Jónas Frtögeir Eliasson
vængbrotin orð
JAKOB JÓNSSON
<rá Hrauni
HEiÐRÍKJAN BLÁ
Nú er mikið talað um viðreisn íslenskrar ljóðlistar. Hún getur aðeins risið
upp og vaknað úr dái í fjöri og fjölbreytileika. Fimm nýjar bækur í Ljóða-
safni Fjölva einkennast af fjölbreytni, —bóheminn, —trúarskáldið, —aka-
demíska skáldið, —rómantíska skáldið, —erlendir straumar nútímastefnu
heil ljóðabók þýdd af einni fremstu skáldkonu íslands, Þóru Jónsdóttur.