Morgunblaðið - 21.12.1985, Blaðsíða 62

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. DESEMBER1985
62

Hjáseta, í blóra við
stefnu íslendinga
— eftir Vigfús
Geirdal
Fimmtudaginn 12. desember sl.
sat ísland hjá i atkvæðagreiðslu
allherjarþings Sameinuðu þjóð-
anna um tillögu Sviþjóðar o.fl.
þjóða þess efnis að risaveldin lýsi
yfir „annað hvort samtímis með
einhliða yfirlýsingum eða sameig-
inlegri yfirlýsingu, tafarlausri
frystingu kjarnavopna . . .“ Þetta
var gert þrátt fyrir að þingmenn
hefðu vakið athygli á því að hjá-
seta væri f andstöðu við ályktun
Alþingis frá 23. maí sl. um stefnu
íslendinga í afvopnunarmálum.
Að öðru leyti er óþarft að rekja
frekar það grátbroslega sjónarspil
sem átti sér stað um þetta mál.
En hvers vegna sat íslands hjá
eitt Norðurlanda? Og hvað þýðir
hjásetan?
„Rök“ Geirs
Geir Hallgrímsson utanríkisráð-
herra réttlætti afstöðu sina til
tillögu Svíþjóðar með því að hún
gengi ekki nógu langt miðað við
ályktun Alþingis að því leyti að (1)
hún tekur ekki til allra kjarnorku-
veldanna, (2) hún gerir ekki ráð
fyrir reglubundinni fækkun
kjarnavopna og (3) hún tryggir
ekki nægilega traust alþjóðlegt
eftirlit. Engin þessara raka stand-
ast við nánari skoðun.
í frystingartillögu Svíþjóðar er
skýrt tekið fram að hér er um að
ræða „fyrsta skref i átt til alls-
herjaráætlunar um afvopnun".
Samkvæmt henni yrði allsherjar-
bann við tilraunum með fram-
leiðslu á og uppsetningu kjarna-
vopna „hjá viðeigandi eftirlits-
ráðstöfunum og reglum, svo sem
þeim er þegar hefur orðið sam-
komulag um í SALT I og SALT II
samningunum, svo og þeim sem
grundvallarsamstaða hefur náðst
um í undirbúningsviðræðum þri-
hliðasamninganna um allsherjar-
bann við tilraunum sem haldnar
eru í Genf.“
Geir telur þetta ekki nægilega
traust eftirlit en hann hefur alveg
brugðist þeirri skyldu að skýra
hvað í þessum eftirlitsráðstöfun-
um felst.
meginþorra
þjóóarinnar
daglega!
Auglýsinga-
síminn er22480
„Því miður bar Alþingi
ekki gæfu til að fá utan-
ríkisráðherra ofan af
því að sitja hjá við at-
kvæðagreiðslu allsherj-
arþingsins um frystingu
kjarnorkuvígbúnaðar.“
Tæknilega tiltæk ráð
í SALT samningunum hafa
Bandaríkin og Sovétrikin orðið
ásátt um að ráðstafanir til eftirlits
með framkvæmd þessara sáttmála
skuli ráðast af „national technical
rneans", tæknilega tiltækum ráð-
um þjóðanna. Með þessu er átt við
njósnahnetti, könnunarflugvélar,
fjarskiptanjósnastöðvar á sjó og
landi, ratsjárstöðvar og annan
eftirlitsbúnað sem risaveldin ráða
ein yfir. Geir Hallgrímsson getur
einfaldlega ekki bent á traustara
eftirlit.
Þríhliðasamningarnir
Með þríhliðasamningunum um
allsherjarbann við tilraunum með
kjarnavopn er átt við samkomulag
sem náðist í grundvallaratriðum
milli Bretlands, Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna og birt var í sameig-
inlegri skýrslu þessara ríkja 30.
júlí 1980. Svíþjóð hefur síðan lagt
innihald þessarar skýrslu fram í
tillöguformi fyrir afvopnunar-
nefnd Sameinuðu þjóöanna sem
40 þjóðir eiga aðild að.
Þessi samningsdrög gera ráð
fyrir (1) sams konar eftirlits-
aðferðum og SALT samningarnir,
(2) alþjóðlegu samstarfi um jarð-
skjálftamælingar og mælingar á
geislavirkni í andrúmslofti og (3)
rétti hvers aðildarríkis til að krefj-
ast upplýsinga frá öllum öðrum
aðildarríkjum ef grunur leikur á
að tilraun hafi verið gerð með
kjarnorkusprengju. Ef viðkomandi
riki veitir ekki heimild til skoðun-
ar skal það færa skýr rök fyrir
ástæðum þess.
í drögunum er ennfremur gert
ráð fyrir að þrír prótókollar fylgi
samkomulaginu. I þeim fyrsta er
fjallað um alþjóðlegar ráðstafanir
til að auðvelda eftirlit, m.a. staðl-
aðar jarðskjálftamælistöðvar í
einstökum löngum og alþjóðlegar
upplýsingamiðstöðvar. 2. prótókoll
fjallar um alþjóðlegt eftirlit á
vettvangi og 3. prótókoll gerir
grein fyrir starfsreglum þeirra
alþjóðlegu stofnana sem settar
verða á laggirnar um leið og
samkomulagið tekur gildi, svo sem
samráðsnefndar, sérfræðilegrar
tækninefndar og aðalskrifstofu.
Hugmyndin er að þetta sam-
komulag tæki gildi um leið og
a.m.k. 20 þjóðir staðfestu það,
þeirra á meðal Bretland, Banda-
ríkin og Sovétríkin. Frakkland og
Kína hafa hingað til neitað að vera
með en bæði þessi ríki hafa lýst
því yfir að Bandaríkin og Sovétrík-
in eigi að hafa frumkvæði í að
stöðva tilraunir, þróun og fram-
leiðslu kjarnavopna. Þau segjast
tilbúin að gerast aðilar að alls-
herjarbanni þegar bilið milli
vopnaforða risaveldanna og þeirra
hefur minnkað verulega (Kína
talarum50% fækkun).
Það er í ljósi þessa sem menn
verða að skoða ályktunartillögu
Svíþjóðar og Mexíkó um frystingu
kjarnavopna en þær eru í fyrstu
miðaðar við fimm ára tímabil
„með fyrirvara um framlengingu
eftir að kjarnorkuvopnaríki gerist
þátttakendur í slíkri frystingu."
Ekki nægilega traust eftirlit,
segir Geir, Rússar geta auðveld-
lega farið á bak við svona sam-
komulag og vígvæðst á laun.
Ekki hægt að
vígvæðast á laun
Noel Gayler, fyrrum fjögurra
stjörnu aðmíráll í bandariska sjó-
hernum, var á árunum 1969—1972
forstjóri öryggisstofnunar Banda-
ríkjanna, NSA (National Security
Agency), leynilegustu og umfangs-
mestu njósnastofnunar veraldar,
og síðan æðsti yfirmaður alls her-
afla Bandaríkjanna á Kyrrahafs-
svæðinu til ársins 1976. Hann er
einn fjölmargra bandarískra her-
foringja sem hafa fullyrt að lok-
inni herþjónustu að notagildi
kjarnavopna ( hernaði sé minna
en ekki neitt. Gayler segir að
hvorugt risaveldanna geti náð
umtalsverðum yfirburðum:
Ég held við verðum að viður-
kenna að það sem við þurfum
að vita eru í rauninni ekki
lögfræðileg frávik samninga,
heldur frávik sem skipta sköp-
um. Samkvæmt víðtækri
reynslu minni að málefnum
eftirlits með vopnabúnaði og
viðhorfum fleira fólks sem
einnig hefur gegnt æðstu trún-
aðarstörfum, þá held ég að við
getum fullyrt með mikilli vissu
að sérhver tilraun til að auka
hernaðarmátt á laun, svo að
um munar, myndi örugglega
komast upp. Það er ekki víst
að við komum auga á öll minni-
háttar brot. Við getum verið
viss um að snúist þau um túlk-
un eða séu tæknilegs eðlis, þá
munum við ævinlega hafa rök
á reiðum höndum. En við getum
einnig verið viss um að ef brot-
in eru svo alvarleg að um
munar, þá sjáum við þau.
(N. Gayler; A Commander-in-
ChieFs Perspective on Nuclear
Weapons í The Choice bls. 26)
Því miður bar Alþingi ekki gæfu
til að fá utanrikisráðherra ofan
af því að sitja hjá við atkvæða-
greiöslu allsherjarþingsins um
frystingu kjarnorkuvígbúnaðar.
Atómskatturinn
Hvað þýðir hjáseta íslands?
Islenska þjóðin hefur samþykkt
að greiða atómskatt sem Hafskips-
skatturinn er aðeins örlítið brot
af. Árleg útgjöld Bandaríkjanna
til hermála hafa undanfarin ár
verið u.þ.b. 30% af fjárlögum
þeirra (útgjöld Sovétmanna eru
sennilega enn meiri hlutfallslega)
og á sama tíma hefur fjárlagahall-
inn orðið sífellt meiri. Næstu fimm
árin er áætlað að Bandaríkin verji
nærri 2000 milljörðum dollara til
vígbúnaðar, 80 þúsund milljörðum
íslenskra króna eða sem svarar
fjárlögum íslenska rikisins næstu
3000 árin. Áætlaður fjárlagahalli
Bandaríkjanna á þessu ári er á
þriðja hundrað milljarðar dollara
þrátt fyrir stórfelldan niðurskurð
á nær öllum liðum bandarískra
fjárlaga öðrum en til hermála. Til
að ná endum saman hefur verið
gripið til þess ráðs að hækka vexti
og það hefur laðað að erlent fjár-
magn, 600 milljarða dollara árið
1984 að sögn franska blaösins Le
Monde, sem síðan hefur valdið
hinu háa gengi Bandaríkjadollars
undanfarin ár. Hátt gengi dollars
og háir vextir af dollaralánum er
ástæðan fyrir því að mörg ríki
þriðja heimsins ramba á barmi
gjaldþrots. Á íslandi er hver tog-
arinn af öðrum boðinn upp, fyrir-
tæki eru að fara á hausinn og
fjöldi manns er að missa heimili
sín. Þetta er blóðskatturinn sem
við greiðum vegna vígbúnaðar-
kapphlaupsins.
Höíundur er sagníræóingur að
mennt. Hann er einn aíforrígis-
mönnum Samtaka herstöðvaand-
stæðinga og i sæti í fjölþjóðlegri
stjórnarnefnd Friðarsambands
Norðurhafa.