Morgunblaðið - 21.12.1985, Blaðsíða 68

68
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. DESEMBER1985
VOLVO VOLVO VOLVO VOLVO
SAUJRINN
Volvo 244 GL
árgerð 1982, ekinn 58.400
km, rauður met., bein-
skiptur. Verð kr. 435.000.-
Volvo 244 DL
árgerð 1982, ekinn 64.500
km, rauður, beinskiptur.
Verð kr. 430.000.-
Volvo 245 DL
árgerð 1982, ekinn 83.000
km, beige, beinskiptur.
Verð kr. 425.000.-
Volvo 244 GL
árgerð 1981, ekinn 61.400
km, blár met., sjálfskipt-
ur. Verð kr. 390.000.-
Volvo 244 DL
árgerð 1978, ekinn
112.000 km, gulur, sjálf-
skiptur. Verð kr. 240.000.-
BMW315
árgerð 1982, ekinn 28.000
km, beige, beinskiptur.
Verð kr. 350.000.-
Ford Escort
árgerö 1984, ekinn 18.000
km, blár met., sjálfskipt-
ur.Verðkr. 435.000.-
Toyota Camry
Grand Luxe, árgerð 1983,
ekinn 35.500 km, grár
met, beinskiptur 5 gíra.
Verðkr. 475.000.-
„Kjör við flestra hæfi“
Sími35207Suðurlandsbraut 16
Opið frá 13.00 til 17.00 á laugardögum.
Viðhöfumfengiðsend-
mguafvönduðumog
sígHdum spilaborðum.
Verðfrá kr. 4.420.-
KRISTJÓn
SIGGEIRSSOn HF.
LAUGAVEG113. REVKJAVIK. SÍMI 25870
Þýskaland nútímans
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
Walter Laqueur: Germany Today. A
Personal Report: Weidenfeld and
Nicolson 1985.
Walter Laqueur er kunnur höf-
undur sagnfræðirita. Hann er
meðritstjóri Journal of Contemp-
orary History og Washington
Quarterly. Bækur eftir hann eru
m.a. The Missing Years, Farewell
to Europe og Russia and Germany.
Meðal síðustu bóka hans er „The
Terrible Secret“, en þar fjallar
hann um viðbrögð manna við
fyrstu fregnunum um útrýmingar-
búðir nasista. En þau voru víðast
hvar samhljóða, þ.e. að slíkir at-
burðir gætu ekki gerst. Menn gátu
ekki trúað að slíkur skepnuskapur
og mannvonska ætti sér stað.
En það áttu eftir að opinberast
meira af slíkum „hræðilegum
leyndarmálum", m.a. Gúlagið.
Laqueur fæddist í Slesíu, en
hefur síðustu áratugina lengst af
dvalist utan Þýskalands. Síðustu
tvö árin hefur hann ferðast vítt
um Þýskaland og kynnt sér
ástandið, matið og hugsunarhátt
manna úr öllum stéttum og stjórn-
málafiokkum.
Ótti Þjóöverja
„Ég hafði verið í heimsókn hjá
skólabróður mínum og sonur hans,
tæknifræðistúdent, bauðst til þess
að aka mér heiman frá honum og
á hótelið, þar sem ég bjó. Við tók-
um tal saman og þá spurði hann:
„Hvaða forsendur hefurðu fyrir
því að álíta að við verðum lifandi
eftir tíu eða tuttugu ár? Ég og
vinir mínir telja að senn líði að
endalokunum." Laqueur segist
hvað eftir annað hafa heyrt svip-
uðum fullyrðingum haldið fram,
einkum af yngra fólki. Hugtökin
„kaputt, unheimlich og verun-
sichert" eru á hraðbergi. Óttinn
við atvinnuleysi, ótti við afleiðing-
ar of stutts vinnutíma, óttinn við
útþurrkun í kjarnorkustyrjöld og
ótti umhverfisverndarmanna við
náttúruspjöll (sem er fjarri því að
vera ástæðulaus), allur þessi ótti
markar meðvitundina. Met-
sölubækur fjalla um sex, fornleifa-
fræði og þennan nagandi ótta í
skáldsögum og framtíðarsýnum.
Höfundur spyr hvort allt þetta tal
um óttann sé að einhverju leyti
búið til af fjölmiðlum, eða sé
hvergi að finna nema meðal Þjóð-
verja. Hann kemst að þeirri niður-
stöðu, að Þjóðverjum hætti til að
ofgera og ofmeta. Undir niðri
kraumar þörfin fyrir fullkomnun-
ina, hið algjöra öryggi og af þvi
leiðir óttinn við að mistakst og
sjálfsgagnrýnis-árátta eða skiln-
ing, „Selbstverstandnis".
Breyting á þýskum
sveitum
Höfundurinn ólst upp á Weim-
ar-tímabilinu og á fimm fyrstu
árum nasistastjórnarinnar. Hann
lýstir þeim mikla mun sem nú er
orðinn á þýskum sveitum og bæj-
um frá því hann ólst upp. Lífsstill
sveitafólksins hefur breyst meira
á síðustu hálfri öld en næstu
7—800 árin þar áður. Hið dæmi-
gerða þýska „Dorf“ — þorp — er
horfið í sinni fornu mynd. Þýska-
land er ekki lengur það Þýskaland
sem það var og breytingarnar þar
hafa orðið róttækari en víðast
annars staðar. Bændum hefur
fækkað, eftir siðari heimsstyrjöld-
ina voru þeir um 25% en eru nú
6%. Laqueur segist hafa orðið
doifallinn yfir þeim breytingum
sem orðið höfðu á þýsku sveita-
þorpi frá því hann dvaldi þar fyrir
styrjöld og þegar hann kom þar
aftur á sjöunda áratugnum.
„Sveitamenningin" var steindauð,
íbúarnir voru klæddir á nákvæm-
lega sama hátt og ibúar borga og
bæja og smekkur sá sami. Land-
búnaður er orðinn iðnaður og
annar hver bóndi sinnir aukastörf-
um — sækir vinnu utan heimilis
eða sinnir ferðamönnum.
Borgirnar hafa breyst, ný hverfi
hafa sprottið upp og í stað þunga-
iðnaðar, sem hefur dregist saman,
er rafmagns- og rafeindaiðnaður í
örum vexti. Svipur hinna dæmi-
gerðu þýsku verslunargötu er
annar. t stað bakaranna, kjöt-
búðanna og margvíslegra smásölu-
verslana eru komnir stórmarkaðir,
þar sem allt fæst. „í staðinn fyrir
búðina á horninu, þangað sem ég
var sendur til þess að kaupa brauð
og nokkur egg, eru komnir stór-
markaðir og nú er orðið erfitt að
finna bakara eða slátrara við búð-
ardiskinn ...“ Sama er að segja
um skraddara og skósmiði, þeir eru
horfnir. Hinn gamli andi þessara
smábæja er allur. Þessar breyting-
ar eru ekki þýskt fyrirbrigði, þetta
hefur gerst um alla Evrópu.
Konur og Græningjar
Miklar breytingar hafa orðið á
stöðu kvenna síðan i lok síðari
heimsstyrjaldar. Kvennahreyfing-
ar láta mikið að sér kveða og ber
mest á baráttuglöðum femínistum
og lesbíum. Starf húsmæðra telur
höfundur að hafi aukist innan
heimilanna, síðan vinnukonur
hurfu. Börnin eru aðeins hálfan
daginn í skóla og þótt húsmóðirin
sé ekki í sama mæli og fyrrum
þjónusta eiginmannsins, þá hafa
börnin tekið hlutverk hans. Laque-
ur telur að vinnutími húsmæðra
sé 50—60 timar á viku.
Höfundur fjallar um Græningj-
ana, þeir átti sig á hættum meng-
unar og kjarnorku en hafi ekki að
því er hann telur getað komið með
raunhæfar tillögur til lausnar
þeim vanda, sem þeim er svo ljós.
Bylting í skólakerfinu
„Saga góðra áforma" er lýsing á
byltingum sem urðu í skólakerfinu
einkum eftir ’68. Með endurbótum
á fyrirkomulagi háskólafræðsl-
unnar var stefnt að því að gera
háskólann lýðræðislegri, hann átti
ekki að vera „fílabeinsturn" heldur
skyldi námið miðað við atvinnu-
nauðsyn samfélagsins, og stjórn
skólanna skyldi vera samvinna
kennara og nemenda. Mikil
áhersla var lögð á að tengja námið
atvinnulífinu og þar með þeim
greinum, sem nauðsynlegastar
þóttu hverju sinni. Að þessari
stefnu skyldi unnið eins og áður
segir með samvinnu nemenda og
kennara. Kosningar fóru fram um
þýðingarmikla þætti námstilhög-
unarinnar, en þátttaka nemenda
varð ákaflega takmörkuð, um 20%.
Þeir sem mest létu að sér kveða úr
hópi nemenda voru aðeins litill
minnihluti. Það fékkst reyndar
samþykkt að leggja niður kveðjuna
„Guten Tag Herr Lehrer", en ýms-
ar samþykktir varðandi námskröf-
ur og áherslur á vissa atvinnu-
greina-fræðslu urðu ekki til þess
að búast mætti við mikilli fram-
leiðni aukningu i sömu greinum.
Afleiðingarnar af þessum tilraun-
um, sem studdust við ný „ramma-
lög“, svonefnd „Hochschulrahmen-
gesetz" frá 1976, urðu afturför.
Þýskir háskólar voru áður fyrr
taldir meðal þeirra tryggustu í
heimi, en á áttunda áratugnum
voru margir þessara skóla gífur-
legar tilraunastofnanir, þar sem
tilraunastarfsemin reyndist klúð-
ur og fúsk.
Eitt sem háði nemendum i fram-
haldsnámi, var ákaflega takmörk-
uð þekking á móðurmálinu og
stirðleiki við að koma fyrir sig
orði. Þegar tilraun var gerð til
þess að gera ákveðnar kröfur til
kunnáttu þeirra, sem ætluðu að
stunda háskólanám, var þeim oft
svarað með málaferlum, þeirra
sem töldu brotinn á sér rétt.
Grunnskólar og framhaldsskól-
ar fóru ekki varhluta af hinni nýju
fræðslustefnu, Jafnrétti" var lyk-
ilhugmyndin og afleiðingin átti að
verða Jöfnuður" í námsárangri,
sem vissulega lét ekki á sér standa,
en afleiðingarnar urðu því miður
oft þær, að fjölmargir nemendur
tóku það ráð að syngja með popp-
hljómsveitinni „We don’t need no
education".
Á níunda áratugnum og reyndar
áður voru menn farnir að átta sig
á hvert stefndi og þá var þegar
hafist handa við að bæta fyrir
þetta sem nefnt er „Bildungskata-
strophe".
„Þrifnaður, hlýðni og regla",
hinar fornu dyggðir, telur höfund-
ur á undanhaldi. Af skoðanakönn-
unum má ráða að yngra fólk
sækist eftir góðum stöðum, vel-
launuðum og sem jafnframt beri
með sér litla ábyrgð. Þeir sem
hafa mesta ömun á því stjórnar-
kerfi sem viðgengst í Þýskalandi
og vilja það feigt, telja jafnframt
sjálfsagt að þeir njóti þeirra
hlunninda, sem fylgja því að búa
undir sama kerfi. Skoðanakannan-
ir meðal unglinga eru stundaðar
af miklum áhuga, bæði vegna póli-
tískra ástæðna og einnig af áhuga
á æskunni sem slíkri. Laqueur
telur að enginn samfélagshópur sé
eins rannsakaður beint og óbeint
og unglingar.
Sjálfsdekur unglinga
Sjálfsdekur unglinga er áber-
andi einkenni nútímans, Johan
Huizinga, hinn kunni hollenski
sagnfræðingur, kallaði þetta fyrir-
bæri „puerilismus" á fjórða ára-
tugnum, nokkurs konar síbernsku.
Karl Jaspers segir um sama fyrir-
bæri: „Þegar samfélagið er í upp-
lausn, öðlast æskan „gildi“ í sjálfri
sér. Ungt fólk heimtar það sem
lærifeður þess eiga ekki lengur og
þeir eldri leita hjá æskunni verð-
mæta, sem eru horfin úr mann-
heimum, og gera hana jafnframt
að boðberum nýrra verðmæta."
Þetta var skrifað snemma á
fjórða áratugnum þegar fasismi
og nasismi áttu sitt blómaskeið,
en hvorttveggja stefnan var „upp-
reisnar- og mótmælahreyfing"
æskunnar öðrum þræði.
Laqueur minnist á Píparann frá
Hamelin, gamla þýska þjóðsögu
um galdramann sem lokkaði öll
börn þorpsins með flautuspili til
þess að fylgja sér að hurð i Kopp-
enberg-fjalli og þar inn; þau sáust
ekki meir. Höfundur líkir ungl-
ingadekri nasistanna við aðferðir
pípuleikarans, hann minnist í
þessu sambandi á „farfuglana",
unglingasveitirnar og uppveðraða
rómantík, sem þýsk æska var ginn-
keyptust fyrir, og spyr hvort von
sé á píparanum aftur, þá í ein-
hverju öðru gervi.
Hugtök missa marks
Þýsk pólitík á sjötta og sjöunda
áratugnum einkenndist af miklum
erjum og mjög harðri mótstöðu
vinstri-menntamanna gegn ríkj-
andi stjórn. Adenauer hirti ekki
um andstöðu þeirra og ýmsir vör-
uðu þá við að ganga of langt,
minnti á örlög Weimar-lýðveldis-
ins. Byltingin ’68 var hávaðasöm
í Þýskalandi, en smátt og smátt
fjaraði hún út í sinni upphaflegu
mynd. Margt af því sem boðberar
’68-uppreisnarinnar boðuðu hefur
svo verið tekið upp í lítillega
breyttu formi af „nýrri hægri
stefnu“, sem berst gegn neyslu-
samfélaginu, tæknivæðingunni og
vissrí tegund fjölmiðla. Þessi
hreyfing telur sig eiga fleira sam-
eiginlegt með stefnu vinstrimanna
en gömlu hægri mannanna, þar
sem þeir eiga sitt upphaf. Höfund-
ur fjallar um fleiri hreyfingar til
vinstri og hægri og meðal þess sem
hann sýnir fram á er að „vinstri“
og „hægri“ í sinni klassísku mynd
hafa glatað uppaflegri merkingu
sinni. Það má nú segja eins og
talsmenn þeirra „nýju hægri!
halda fram að „hægri" sé vinstri
stefna en „vinstri" hægri stefna.