Morgunblaðið - 21.12.1985, Blaðsíða 16

16
> r---
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. DESEMBER1985
í grárri nepjunni ber
hvíta kirkjuna við
morgunbláan
vetrarhiminn. Inni er
hlýtt. Lítil börn raða sér
á kirkjubekkina með
heiðskírt sakleysi í
stórum augum.
Barnaguðsþjónusta í
Kópavogskirkju. Söngur
barnakórsins ómar í
háum hvelfingum.
Presturinn talar og
syngur með börnunum
um föður Abraham og
hversu dásamlegt sé að
elska Jesúm.
Listaverk úr marglitu
gleri varpa hlýrri birtu
sinni á allt sem gerist og
gefur þessari stund blæ
sem lyftir henni skör
ofar hversdagslegri
stundum tilverunnar. Sú
stund er mikil þar sem
saman fer máttur
listarinnar og einlægni
sakleysisins. Börnin
hefur guð í almætti sínu
skapað svona yndisleg
en gluggana í
Kópavogskirkju hefur
Gerður Helgadóttir gert
og einnig henni hefur
tekist vel upp.
Sannur kj ami
ítilverunni
Rætt við Elínu Pálmadóttur um kynni hennar af Gerði Helgadóttur og fleira
hjá
ti í garði
blaðamanni
Morgunblaðsins
stendur stór
hvítur marm-
arasteinn. Þenn-
an stein flutti
Gerður Helgadóttir með sér frá út-
löndum þegar hún fársjúk leitaði
til ættjarðarinnar til að lifa þar
sínar hinstu stundir í skjóli systkina
sinna, Unnar og Snorra, sem bæði
bjuggu í Kópavogi. Úr steininum
ætlaði Gerður að móta mynd, en
hún hvarf svo héðan að sú mynd
var aldrei gerð og mosi og óhrein-
indi sækja nú fast að marmara-
steininum hvíta. Þegar ég hef klippt
og reytt gras frá honum á sumrin
hefur mér ævinlega orðið hugsað til
listakonunnar sem flutti hann með
sér heim. Var hún kannski slík í
mannhafinu sem hvítur marmari
innan um grágrýtið þunga.
Elín Pálmadóttir hefur skrifað
bók um Gerði Helgadóttur, hún
þekkti hana vel: „Gerður var mjög
óvenjuleg kona,“ segir Elín. „Hvítur
marmari er gott tákn fyrir hana,
undir björtu yfirborði, staðfesta og
harka. Gerður trúði því að einhvers
staðar væri sannur kjarni í tilver-
unni, eitthvað hreint og fagurt sem
væri þess virði að lifa fyrir. Hún
leitaði þess alla tíð.
Gerður var ákaflega fínleg kona
að yfirbragði, ljúf, broshýr og heill-
andi, en undir niðri var járnvilji.
Hún sýndi óskaplega hörku við
sjálfa sig, sem aldrei var nokkurt
lát á þegar um listræn vinnubrögð
var að ræða. Hún stóð úti í sjó við
að höggva fyrstu mynd sína fyrir
neðan vinnustofu Sigurjóns Ólafs-
sonar í Laugarnesi. Hnoðaði gips í
svo kaldri vinnustofu í Flórens að
tær og fingur kól. í París lýstu
blaðamenn furðu sinni á því að sjá
svo litla konu vinna með logsuðu-
tækjum við stórar járnmyndir og
síðar bronsmyndir.
Hún var ákaflega einbeitt þegar
um listina var að ræða og það kom
niður á einkalífi hennar og heilsu.
Hún þurfti mörgu að fórna í sínu
persónuiega lífi fyrir list sína.“
„Átti Gerður erfitt í sínu einka-
lífi?“
„Satt að segja átti hún það,“ held-
(ur Elín áfram. „Ég efaðist oft um
fþað þegar ég var að skrifa bókina
um hana hvort ég hefði rétt til að
segja frá óvenjulegu lífi þessarar
Síðasta verk Gerðar var ófullgert er hún féll frá en lítil
frummynd er til fullgerð. Verkið átti að fara í nýtt íbúðar-
hverfi í Normandi.
Mynd tekin í vinnustofu Gerðar á sameiginlegu heimili
Gerðar og Elínar í París. Elín sagði mynd þessa gott
dæmi um áhrif Gerðar á karlmenn. Ljósmyndarinn
heillaðist svo af henni og Elín lenti hálf utan myndar.
Gerður með gítarinn sinn á svölum í vinnustofunni sem var hennar helming-
ur í sameiginlegri íbúð Elínar og hennar. Gerður lék þetta sumar mikið af
lögum frá Flórens og Napólí. Hún var mikil tónlistarmanneskja að sögn
Elínar.
þekkti af því ég var náin vinkona
hennar. En ég gerði það upp við
mig að það skipti mjög miklu máli
fyrir þá sem skoða list hennar,
hvernig listamanninum hefði liðið
á hverjum tíma í gleði og sorgum.
Gerður var engin „dúkkulísa“. Hún
átti dramatíska og erfiða ævi sem
eflaust hefur dýpkað lífsskilning
hennar og þá um leið listsköpun, en
á listræna sviðinu átti hún mikilli
velgengni að fagna. Var á sjötta
áratugnum í framvarðasveit mynd-
höggvara í listaborginni París.
Seinna snéri hún sér mikið að
steindum gluggum og kirkjulist og
höfðu Skálholtsgluggarnir afger-
andi áhrif á því sviði. Listaverk
hennar eru í fjölmörgum kirkjum í
Þýskalandi, Frakklandi og á íslandi.
Hér hafði hún mjög mikil áhrif á
gerð steindra glugga, gerði m.a.
fyrsta gluggann sem unnin var
algerlega af íslenskum listamanni í
íslenska kirkju, stafngluggann í
Saurbæjarkirkju á Hvalfjarðar-
strönd. Hún átti líka glugga í ólafs-
víkurkirkju, í Neskirkju og í kapellu
Elliheimilisins, svo eitthvað sé
nefnt."
„Hafði vinátta þín og Gerðar
mikiláhrifáþig?"
„Já, við bjuggum saman í tvö ár
í París, ungar opinskáar og mót-
tækilegar fyrir áhrifum. Vinátta
okkar hefur ábyggilega orðið til
þess að ég umgekkst meira af lista-
fólki en ég hefði gert ella. Hún varð
líka til þess að ég skoðaði mjög
mikið af Iistaverkum og velti þeim
fyrir mér. Að þeim áhrifum bý ég
alla ævi. Ég læt alltaf verða mitt
fyrsta verk, hvar sem ég kem, að
athuga hvað er á boðstólum á lista-
sviðinu. Af því hefði ég kannski
misst hefði ég ekki kynnst Gerði svo
náið sem raun bar vitni.
Líf mitt hefur alltaf verið háð
blindum tilviljunum. Ég hef aldrei
ætlað mér neitt sérstakt en tekið
ýmsar „vinkilbeygjur" fyrir tilvilj-
anir. Ég ætlaði t.d. aldrei að setjast
niður og skrifa bók og gerast rit-
höfundur.
Bókin um Gerði er unnin á löng-
um tíma. Gerður dó fyrir tíu árum
og þá sótti ég dótið hennar út með
Unni systur hennar. Systkinin
fengu mér öll hennar bréf og þar á
meðal öll bréfin sem fóru á milli
hennar og föður hennar, Helga Páls-
sonar tónskálds. Þeirra samband
var mjög náið, enda bæði listamenn.
Þegar ég fór að lesa þetta, til þess
fyrst og fremst að tína út upplýsing-
ar um verk Gerðar, þá blasti við
mér dramatísk saga listakonunnar
Gerðar. Þarna var auk þess sagt
frá tilurð og sköpun margra lista-
verka sem menn þekkja, bæði hér á
landi og erlendis. Sú saga hlýtur
að skipta máli, ekki síst þegar mörg
verk hennar hafa verið gefin Kópa-
vogsbæ og þar stendur til að byggja
yfir þau safnhús."
Samtal okkar Elínar fer fram á
heimili hennar á áttundu hæð við
Kleppsveg í Reykjavík. í giuggum
eru steindar glermyndir eftir Gerði
Helgadóttur og á borðum og í hillum
eru verk eftir hana úr leir, bronsi
og járni. Við Elín stöndum upp frá
kaffibollum og skriffinskunni og
hún leiðir mig um híbýli sín og sýnir
mér gjafir frá vinkonu sinni: „Gerð-
ur vildi aldrei láta neinn eiga neitt
hjá sér, hún vildi halda reisn sinni
og veita öðrum. Þegar ég hafði sótt
hana heim frá París, veika sí
krabbameini, og hún lá fársjúk
heima hjá Unni systur sinni í Kópa-
Elín Pálmadóttir á heimili sínu. Á borðinu
fyrir framan hana er konumynd eftir Gerði
Helgadóttur sem hún gaf Elínu rétt áður en
hún dó. í baksýn er mynd eftir Gerði frá
Parísarárunum, „Lambið" sem Elín kallar
svo. Kommóðan er frá síðustu öld. Hún er
eign Gerðar og er enn full af bréfum og
skjölum hennar.