Morgunblaðið - 31.12.1985, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 31.DESEMBER 1985
Hvað segja
þeir um áramót?
Gunnar J.
Friðriksson, VSÍ:
Festu þarf í
stjórn efna-
hagsmála
Ef horft er til baka og litið yfir
starfsvettvang Vinnuveitenda-
sambands íslands á síðastliðnu ári
virðist hafa ríkt óvenjumikill frið-
ur ef frá er talið verkfall sjómanna
á togurum í ársbyrjun. En þó engin
önnur meiriháttar verkföll hafi
verið háð varð árið býsna við-
burðaríkt og höfðu samningaráð
og starfslið Vinnuveitendasam-
bandsins aerið að starfa.
í upphafi ársins voru í gildi
nýlegir kjarasamningar sem gilda
skyldu til 1. september. Vegna
þeirra verðbólgusamninga sem
rikið hafði gert við starfsmenn
sína í nóvember 1984 og vegna
þess, að áætlanir um þróun ríkis-
fjármála og efnahagsmála höfðu
almennt ekki staðist, varð ljósara
með hverjum mánuði sem leið að
þær forsendur sem lagðar höfðu
verið til grundvallar samningum
höfðu breyst og fór kaupmáttur
kauptaxta stöðugt lækkandi. Horf-
ur voru á því að hann yrði orðinn
svo lágur í september að samning-
ar myndu ekki nást nema eftir
hörð átök eða með launasprengju.
I byrjun júní tók Vinnuveitenda-
samband Islands því það óvenju-
lega skref að bjóða viðsemjendum
sínum til samninga um hækkun
kauptaxta sem tækju gildi þegar
við undirskrift en jafnframt yrðu
samningar framlengdir um eitt ár.
Markmiðið með tilboði Vinnuveit-
endasambandsins var að stuðla að
því að kauptaxtar fylgdu nokkurn
veginn verðlagsþróun og komið
yrði þannig í veg fyrir fyrirsjáan-
lega rýrnun kaupmáttar. ASÍ
féllst á að j?anga til samninga um
tilboð VSI og voru samningar
undirritaðir 15. júní og skyldu þeir
gilda út árið. Arangurinn er sá,
að friður hefur að mestu ríkt á
vinnumarkaðnum allt þetta ár.
Vinnuveitendasamband {siands
hefur algjörlega hafnað bindingu
kauptaxta við vísitölu og fer því
ekki hjá þvi að samningar verða
hverju sinni að taka mið af horfum
um þróun kaupmáttar. Það þýðir
aftur, að ef festu skortir í stjórn
efnahagsmála og þ.a.l. örðugt að
sjá fyrir þróun þeirra, eru litlar
Hkur á að samningar takist til
lengri tima í senn.
Sé litið til þeirra aðstæðna sem
mestu ráða um afkomu atvinnu-
veganna og getu þeirra til þess að
greiða lífvænleg laun er myndin
öllu dekkri. Verulegur halli var á
ríkissjóði, sem að mestu var fjár-
magnaður með erlendum lánum.
Auk þess voru ýmsar óarðbærar
framkvæmdir einnig fjármagnað-
ar með erlendum lántökum. Þetta
innstreymi erlends fjármagns olli
verulegri þenslu, sem áhrif hafði
á þróun verðlags og leiddi til
launaskriðs hjá vissum starfs-
hópum. Þetta jók aftur á eftir-
spurn með þeim afleiðingum að
vöruinnflutningurinn jókst veru-
lega umfram útflutning.
Ofan á festuleysi í ríkisfjármál-
um bættist vandi vegna þróunar á
alþjóðagjaldmiðlum sem varð
okkur mjög í óhag. Eins og öllum
er kunnugt hefur bandaríkjadollar
fallið verulega gagnvart myntum
annarra viðskiptalanda okkar. Þar
sem stærsti hluti útflutnings okk-
ar er greiddur í dollurum en
stærstur hluti innflutnings í öðr-
um myntum þýddi þessi þróun að
útflutningsverð stóð að mestu í
stað en innflutningur hækkaði í
verði. Áætlað er að þetta kosti
þjóðina um 4 milljarða í minni
útflutningstekjum og hækkuðu
verði innflutnings.
Sá atvinnuvegur sem þessi þró-
un hefur bitnað hvað mest á er
fiskiðnaðurinn og horfir nú þung-
lega um afkomu hans. Þeir einu
sem góðs njóta af þessari þróun
eru þeir sem skulda í dollurum.
Þessi lækkun dollars var ein meg-
inorsök þess að verðlagsspár í
tengslum við samninga VSf og ASÍ
stóðust ekki.
Vextir héldust enn háir allt árið
á alþjóðavettvangi m.a. vegna
halla á ríkissjóði Bandaríkjanna.
Vextir innanlands voru einnig að
sama skapi háir m.a. vegna halla-
reksturs ríkissjóðs og samkeppni
hans við atvinnuvegi og húsbyggj-
endur um sparifé landsmanna.
Vegna alls þessa bendir margt til
þess að afkoma fyrirtækja hafi
farið versnandi á árinu, þó mis-
munandi eftir greinum.
Framundan eru erfiðir samning-
ar en viðræður um þá hefjast
næstu daga. Að því leyti stöndum
við nú í sömu sporum og við upphaf
síðustu samninga að kaupmáttur
kauptaxta fer lækkandi. Atvinnu-
greinarnar eru mjög misjafnlega
í stakk búnar til þess að halda
uppi kaupmætti. Útflutnings-
greinarnar eiga í miklum erfiðleik-
um vegna lækkunar dollars, eink-
um þó fiskvinnslan og er varla um
það að ræða að hún geti tekið á
sig aukinn launakostnað. Þá ríkir
mikil óvissa um framvindu efna-
hagsmála. Verðbólgan er komin á
hættulegt stig og má lítið útaf
bera svo hún fari ekki á flug. Það
er þjóðinni mikil nauðsyn að aðilar
vinnumarkaðarins nái kjarasamn-
ingum sem stuðlað geti að aukinni
verðmætasköpun, fullri atvinnu og
hjaðnandi verðbólgu. Semja þarf
um skiptingu ráðstöfunartekna
þjóðarbúsins en ekki skiptingu
erlendra eyðslulána. Ef það á að
takast þurfa allir að leggjast á
eitt, ekki síst ríkisvaldið sem um
of hefur skotið sér undan því að
taka mið af samdrætti und^ngeng-
inna ára.
Ég óska öllum landsmönnum
farsældar og friðar á nýbyrjuðu
ári.
*
Asmundur
Stefánsson,
forseti ASÍ:
„Ár
brostinna
vona“
Árið 1985 fer án efa á spjöld
sögunnar sem ár brostinna vona.
Undir síðustu áramót gerðu
margir launþegar sér vonir um
batnandi afkomu á árinu. Samn-
ingarnir í nóvember stefndu hátt.
Stjórnvöld beittu samræmdum
aðgerðum til þess að eyða árangr-
inum á skömmum tíma.
Fyrir ári vonuðust margir til
þess að það tækist á árinu að hefta
verðhækkanir og verðbólgan færð-
ist í átt til þess sem gerðist í ná-
lægum löndum. Verðbólgan hefur
haldist og sýnist fremur á uppleið
nú í lok ársins.
Miklar vonir voru bundnar við
eflingu atvinnulífsins á árinu. Þó
atvinnuástand hafi almennt verið
gott ríkir hins vegar enn sama
óvissan um framtíðina. Enn blasa
við sömu óleystu verkefnin jafnt í
nýsköpum atvinnulífsins sem
hinna hefðbundnu atvinnugreina.
í samningum á miðju ári vonaði
fólk almennt að treysta mætti
yfirlýsingu forsætisráðherra við
fótstall Jóns Sigurðssonar 17. júní
um að ríkisstjórnin mundi halda
vcrðhækkunum innan ákveðins
ramma. Nær strax og samningar
voru frá, virtist sú fyrirlýsing
gleymd og ekki voru gerðar neinar
ráðstafanir til þess að draga úr
verðhækkunum og vega þannig
upp þær verðhækkanir sem leiddu
af óhagstæðum breytingum á inn-
byrðis gengi erlendra mynta.
Kaupmáttur fór því þverrandi og
viðbótarsamningur fjármálaráð-
herra náði ekki að bæta skaðann
að fullu.
Aðgerðir og aðgerðarleysi
stjórnvalda síðustu misseri hafa
leitt til þess að ójöfnuður hefur
aukist stórlega í islensku þjóð-
félagi. Ekki aðeins þannig að at-
vinnurekendur hafi fengið meira í
sinn hlut á kostnað launafólks
heldur einnig þannig að tekjumun-
ur launafólks innbyrðis hefur
aukist og húsnæðismál stórra hópa
komist í algjört óefni.
Á þingum og öðrum samkomum
verkalýðssamtakanna að undan-
förnu hafa samþykktir gengið all-
ar til sömu áttar.
• Krafist er aukins kaupmáttar,
endurheimt kjaraskerðingar
síðustu missera í skýrt mörkuð-
um áföngum.
• Krafist er kaupmáttartrygging-
ar sem gefi traust á því að
samningar skili tilætlaðum ár-
angri.
• Krafist er uppstokkunar á
launakerfunum bæði þannig að
fasti hluti kaupaukakerfa verði
aukinn og samræmi verði komið
á milli kauptaxta og greidds
kaups.
• Krafist er ákveðinna félags-
legra úrbóta.
Alþýðusambandið hefur mótað
kröfugerð heildarsamtakanna í
samræmi við þessi viðhorf og við-
ræður við atvinnurekendur eru
hafnar jafnframt því sem rætt
hefur verið við ríkisstjórnina um
þau málefni sem að henni snúa.
Eins og venjulega þegar samn-
ingar nálgast hefur barlómur at-
vinnurekenda aukist að undan-
förnu. Það er auðvitað ljóst að
afkomu er mjög misskipt í íslensku
atvinnulífi og einstakar greinar
eiga við raunverulega erfiðleika
að etja. Sem heild á atvinnurekst-
urinn hins vegar að vera fyllilega
í stakk búinn til þess að koma til
móts við þá kröfugerð sem nú
hefur verið fram sett.
Nýbirt skýrsla um fiskvinnslu á
íslandi og nálægum löndum sýnir
að bæði norsk og dönsk fyrirtæki
gera allt þrennt í einu, greiða
60—70% hærra kaup, hærra verð
fyrir hráefnið og græða á öllu
saman. Ástæðan er hvorki ein eða
einföld en það fer ekki á milli mála
að lélegri menntun og aðbúnaður
og ófullkomnara skipulag og
stjórnun ráða miklu. Með sam-
ræmdum aðgerðum ætti því að
vera hægt að ná fram umtalsverð-
um úrbótum á stuttum tíma og
gera hvort tveggja í senn, bæta
afkomu fiskvinnslufyrirtækja og
auka tekjur starfsfólksins.
Fáum blandast hugur um að í
samanburði við önnur lönd stönd-
um við mun betur í fiskvinnslu en
flestum öðrum greinum. Það sem
hér er sagt um fiskvinnsluna á því
ekki síður við um aðrar greinar.
Það er alvarlegur misskilningur
að lágt kaup leysi vanda íslenska
atvinnuvega. Þvert á móti eru
kauplækkunaraðgerðir stjórn-
valda síðustu misseri flótti frá
vandamálum, tilraun til þess að
sleppa við að taka á vandanum.
Vandinn felst í illa nýttri fjárfest-
ingu, lélegu skipulagi og stjórnun.
Við verðum að horfast í augu við
vandann og ráðast að rótum hans.
Með öflugri atvinnustefnu má á
stuttum tíma ná miklum árangri
í íslensku atvinnulífi, auka afköst-
in í hefðbundnum greinum og nýta
hina fjölmörgu möguleika til ný-
sköpunar.
Kristján
Ragnarsson,
formaður LÍU:
Hlýr sjór og
gróska í haf-
inu
— en vanda-
mál í rekstri
Líklegt er að heildarafli lands-
manna verði álíka mikill á þessu
ári og hann hefur áður orðið
mestur, en það var árið 1979.
Heildaraflinn mun verða um 1.648
þús. lestir, en var 1.649 þús. lestir
á árinu 1979.
Heildaraflatölur segja þó ekki
um, hvaða verðmæti er um að
ræða. Gert er ráð fyrir að sjávar-
vöruframleiðslan verði um 23
milljarðar króna. Hækkun milli
ára nemur 39% og er magnaukn-
ing 5,5% en 31% vegna breytinga
ágengi.
aflinn skiptist í meginatriðum
þannig:
Þorskur
Annar botnfiskur
Loðna
Síld
Rækja
Hörpudiskur
Humar
Samtals
317.000 lestir
253.000 lestir
990.000 lestir
50.000 lestir
21.000 lestir
15.000 lestir
2.400 lestir
1.648.400 lestir
Þrátt fyrir þennan mikla afla
er raunvirði hans um 10% lægra
en á árinu 1981 og stafar það af
því, að nú er þorskaflinn um 145
þús. lestum minni en þá. Þorskur
er um 10 sinnum verðmeiri en
loðna.
Fiskveiðunum var stjórnað ann-
að árið í röð með kvótakerfi, sem
byggðist annað hvort á því, að
skipi var úthlutað aflamarki fyrir
5 botnfisktegundir eða sóknar-
marki með þorskaflahámarki.
í upphafi þessa árs var úthlutað
250 þús. lestum af þorski og hafa
.nenn því velt því fyrir sér hvað
valdi því að líklegt er að þorskafl-
inn verði 317 þús. lestir. Helstu
skýringar eru þessar:
lestir
Úthlutun 1. jan. 250.000
Leiðrétting á kvótum 5.000
Hálfur línuafli utan kvóta í jan.
og febr. 6.000
5% viðbót, sem ákveðin var í
maí 12.500
Veiði báta undir 10 rúml. utan
kvóta 14.500
10% heimild til tegundabreytinga-
15.000
Aukning vegna sóknar-
marks 14.000
Samtals 317.000
Af þessu má sjá að nokkur
sveigja er innan þessa stjórnunar-
kerfis, sem getur hneigst til beggja
átta eftir aðstæðum í hafinu.
Á þessu ári hefur sjórinn verið
hlýr og mikil gróska í hafinu.
Hefur þetta valdið hraðari vexti
fisks og betri lífsskilyrðum.
Þrátt fyrir þennan góða afla í
heild er ekki sömu sögu að segja
af öllum fisktegundum. Þannig
náöist ekki úthlutaður aflakvóti á
ufsa, ýsu og karfa. Mun karfaafl-
inn ekki verða nema um 90.000
lestir en úthlutaður kvóti var
110.000 lestir. Hefur þess orðið
greinilega vart að afli á togtíma
hefur minnkað, sem bendir til þess
að karfastofninn fari minnkandi.
Af þessum ástæðum hefur karfa-