Morgunblaðið - 21.01.1986, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. JANÚAR1986
f
„Fréttaflutningurinn í ýmsu vafa-
samur og villandi... seljendum gert
að fyrirframgreiða söluskatt“
— eftir Óla Anton
Bieltvedt
Málavextir
í örstuttu máli, eru málavextir
þessin
Á árunum 1975—1977 leyfðum
við okkur að vefengja þá túlkun
skattyfírvalda, að söluskattskylda
af afborgunarsölum með eignar-
réttarfyrirvara skapaðist (að fullu)
við gerð afborgunarsamnings og
fyrstu útborgun kaupanda. Töldum
við, að fullt eins vel kæmi til greina,
að söluskattsskyldan skapaðist þá
fyrst, þegar eignarrétturinn að hinu
selda færðist af seljanda jrfír á
kaupanda við greiðslu sfðustu af-
borgunar og lokauppgjör, en þá
fyrst fer hin eiginlega og raun-
verulega sala fram. Voru engin
skýr lagaákvæði um þetta og eru
reyndar ekki enn. Utfærsla og
framsetning okkar í málinu (í sölu-
skattsskýrslum) varð þó ekki nægi-
lega skipuleg og samræmd, en við
urðum á eftir með færslu bókhalds
— aðallega vegna mikillar aukning-
ar í rekstrarumfangi fyrirtækisins
— á þessu árabili. Var það, auðvit-
að, ljóður á ráði okkar. Voru fylgi-
skjöl þó öll rétt, meðferð þeirra
traust og bókhald allt gallalaust,
svo langt, sem það náði, en auðvitað
var bætt úr færsludrætti og var
skattframtal fyrir 1977 lagt inn á
réttum tíma. Er þetta óvefengt af
skattyfírvöldum, enda byggðu þau
málið gegn okkur alfarið á fylgi-
skjölum okkar, bókhaldi og fram-
tölum.
Málið kom upp við það, að skatt-
rannsóknarmenn inntu undirritaðan
eftir því, við heimsókn, hvemig við
teldum fram söluskatt af afborgun-
arsölum með eignarréttarfyrirvara,
og skýrði undirritaður það fyrir
þeim undanbragðalaust. Lögðu
skattyfírvöld síðan á okkur fullan
söluskatt á alla gerða afborgunar-
samninga, skv. túlkun sinni. Treyst-
um við okkur ekki til að standa
gegn þessum álögum, þegar á
reyndi, bæði vegna nefndra galla í
útfærslu okkar, en þó einkum vegna
þess, að skattyfirvöld hafa fullan
innheimturétt, og það með lögreglu-
valdi, þó ágreiningur sé. Greiddum
GREIÐSLU STÖÐVUN er nú þjá
Stálfélaginu og mun standa i átta
vikur. Leifur Hannesson stjóm-
arformaður sagði að félagið væri
ekki gjaldþrota, en það ætti f
greiðsluörðugleikum. Eignir
væru til fyrir skuldum og yrðu
hluthafar að taka ákvörðun um
framtíð félagsins á næstunni.
Hann sagði aðalástæðu þessa vanda
loforð sem sett hefðu verið af hálfu
ríkisvaldsins og ekki verið staðið
við. Félagið ákvað fyrir tveim árum
að fara út I framkvæmdir og var
þá fest kaup á völsunarstöð í Sví-
þjóð. Leifur sagði að stjóm félags-
ins hefði þá taiið sig hafa full vil-
yrði iðnaðarráðherra og þátttöku
ríkisins lögum samkvæmt í verk-
við síðan þennan umdeilda söluskatt
með hæstu viðurlögum. Leiddi þetta
til þess, að við töldumst hafa viður-
kennt brot okkar á söluskattslögun-
um, eða, öliu heldur, útfærslu
þeirra. Tóku dómendur því ekki
beint á því ágreiningsefni, sem til
grundvallar lá; spumingunni um
það, hvenær söluskattsskylda skap-
ast af afborgunarsölum með eignar-
réttarfyrirvara, í dómsmeðferð
sinni. Inn í þetta blandast svo annað
mál, hreint smámál í augum undir-
ritaðs, seim lítið erindi á inn í opin-
bera umfjöllun og umræðu um þetta
mál og þann dóm, sem uppkveðinn
var, en það byggðist á ágreiningi
milii tollvarða og undirritaðs um
verðgildi 30—40 sýnishoma af
myndkassettum, sem starfsmaður
minn og ég komum með til landsins
1981, og við töldum, að við hefðum
rétt til að flytja tollfrjálst inn S
landið. Hafði mér verið boðin sátt
í því máli, sem ég hafnaði.
Fréttaflutningnr
Morgimblaðsins
Morgunblaðið skýrði frá um-
ræddum dómi þann 20. desember
sl. Er frétt blaðsins rétt og í sam-
ræmi við dóminn, svo langt, sem
hún nær, en fréttamenn verða að
gæta þess sérstaklega, að þeir segja
stundum jafnmikið, jafnvel meira,
með því, sem þeir segja ekki, og
með því, sem þeir segja. Blaðið sér
t.a.m. ekki ástæðu til að nefna eða
minna á málsatvik einu orði, en
hafði þó fjallað töluvert um málið
á sínum tíma og það allnokkuð í
þeim anda, að eðlilegast værí, að
söluskattur væri greiddur eftir því,
sem söluandvirði skilaði sér til selj-
enda, en að okkar mati kæmi það
líka vel til greina, sem eðlileg og
réttlát aðferð. Er hér kannske um
skort á samhengi í fréttaflutningi
að ræða, enda langur tími umliðinn.
Málavextir og ágreiningsefni verða
þó að teljast slík grundvallaratriði
í dómsmáli, líka eftir að dómur er
genginn (einkum í undirrétti), að
vart stenzt, að ijalla um dóm í frétt-
um án þess að geta málsatvika
nokkuð. Eins er e.t.v. verulegt frétt-
næmi í því, að dómendur lýsa því
smiðjunni og þessari framkvæmd.
Það hefði hins vegar reynst mjög
skilyrt og félagið ekki getað nýtt
sér ríkisábyrgð og hlutaflárloforð
sem iðnaðarráðherra hafði for-
göngu um að útvega frá Fram-
kvæmdastofnun.
Framkvæmdir hafa stöðvast hjá
félaginu, stöðvuðust fyrir hálfu
öðru ári og sagði Leifur að ekki
hefði verið farið út í þær ef loforð
um ríkisábyrgð hefðu ekki komið til.
„Það er bankavaldið sem hefur
stöðvað þetta" sagði Leifur. Aðal-
fundur félagsins verður 3. febrúar
n.k. og sagði Leifur að þá yrði lagt
fyrir hluthafa hvort þeir sæu sér
fært að leggja fram aukið hlutafé,
eða hvort ráðstafanir verði gerðar
til að koma eignum félagsins í verð.
yfír, að þeir taki nokkurt tillit til
þess í dómi sínum, að umdeildur
söluskattur sé til kominn vegna
afborgunarsalna (og fyrirfram-
samninga, þar sem vamingur var
óafhentur). Felst væntanlega í
þessu viss viðurkenning á því, að
söluskattsskylda skapist með öðr-
um hætti og þá síðar af slíkum
sölum, en staðgreiðslusölum, og er
þetta atriði því kannske það frétt-
næmasta í dóminum. Þetta ieiðir
þó blaðið líka hjá sér. Varðandi tal
blaðsins um „skattsvik", þá er það
orðalag tekið úr ákæru og ekki
hægt að amast við því við blaðið,
en veijandi minn, Helgi V. Jónsson,
hæstaréttarlögmaður, gerði eftir-
farandi athugasemd við þetta orða-
far í vöm sinni: „í ákæm er ákærðu
gefið skattsvik að sök. Hér er um
misnotkun á orðinu skattsvik að
ræða, en skattsvik í hefðbundinni
notkun þess hugtaks eru allt annars
eðlis en söluskattsbrot þau, sem
ákærðu er gefíð að sök. Þannig
verður það að teljast skattsvik, ef
maður selur söluskattskylda vöru
og skýtur sölunni undan eða leynir
henni á einhvem hátt í bókhalds-
gögnum sínum. Ef salan hins vegar
rennur inn í bókhaldskerfí viðkom-
andi aðila með venjulegum hætti,
en kemur ekki fram á söluskatts-
skýrslu er um vanframtalda sölu
að ræða. Er slíkt ekki óalgengt
sbr. frásögn vitnisins Haraldar
Ámasonar, deildarstjóra sölu-
skattsdeildar Skattstofu Reykjavík-
ur um að viðbótarsöluskattur hafi
verið lagður á 700 aðila árið 1976
og 550 aðila árið 1977. í máli þessu
liggur fyrir að Nesco hf. hefur ekki
skotið tekjum undan bókhaldi sínu
og hefur teknauppgjör félagsins öll
árin 1975—1977 verið lagt til
gmndvallar álagningar söluskatts
og ákvörðunar teknahliðar framtala
félagsins." Getur svo hver og einn
gert upp við sig, hvaða orðalag er
við hæfi.
Morgunblaðið heldur svo áfram
umfjöllun sinni um málið þann 22.
desember. Nú undir fyrirsögninni
„Málsskjöl í kössum". Fylgir allstór
pappakassamynd, og er kona látin
fljóta með. Svona til að sýna stærð
kassanna, að ætla má. Er það,
auðvitað, ágæt aðferð. Virðist til-
gangur með frétt þessari annars
vegar vera sá, að spauga svolítið
við lesendur, aldrei þessu vant á
annarri síðu, og hins vegar, að
upplýsa menn um mikið umfang
málsins og þann geysilega starfa
dómenda, sem það hlaut að hafa
verið, að þrælast í gegnum þann
aragrúa skjala, sem kassamir hlutu
að geyma. Er þetta þó heldur illa
til fundið hjá blaðinu, þvf að í köss-
unum em einar 80—100 möppur
með traustum og skipulegum fylgi-
skjölum, sem aldrei vom vefengd,
og hygg ég, að dómendur hafí
aldrei svo mikið sem gægst ofan í
þessa kassa.
Að hinu leytinu til er frétt þessi
til þess fallin, að gefa' mönnum til
kynna, að í Nesco hafí verið ein-
hvers konar „pappakassabókhald",
fylgiskjölunum hafi bara verið
dembt beint í pappakassa, jafnvel
í stómm búnkum, en slfkt getur
auðvitað ekki talizt mjög uppbyggi-
legt. Er frétt þessi heldur vafasöm
og að mínu mati vart sæmandi fyrir
Morgunblaðið, sem þrátt fyrir
nokkra gagnrýni hér, er eitt vand-
aðasta og mannúðlegasta frétta-
og dagblað landsins. Líkaði t.a.m.
mörgum vel ritstjómarumQöllun
blaðsins um fréttaflutning sunnu-
daginn 5. janúar.
Fréttaflutningur
útvarps
í kvöldfréttum þann 20. desem-
ber sl. flutti útvarpið langa frétt
Óli Anton Bieltvedt
Athugasemd frá for-
stjóra Nesco vegna ný-
gengins dóms á hendur
honum, fréttaflutnings
þar um og álagningu
og innheimtu sölu-
skatts.
um málið. Var þessi fréttaþula öll
með ólíkindum einhliða og neikvæð
og að ýmsu leyti villandi og röng.
Gætti þar þeirrar fyrirtækjaandúð-
ar, að mér fannst, sem stundum
kemur fram hjá fréttamönnum —
og því miður f vaxandi mæli, það
virðist jafnvel vera í tízku hjá
sumum, að vega að og ófrægja
atvinnureksturinn í landinu, nánast
við hvert tækifæri, sem gefst, og
er það hættulegur leikur — en það
eina, sem virtist vaka fyrir frétta-
manni, var að sýna fram á, að dóm-
urinn hefði verið of mildur vegna
fymingarákvæða. Ekki taldi hann
málavexti fréttnæma. Ekki taldi
hann það skipta máli, að dómendur
tóku nokkurt tillit til sjónarmiða
okkar um skilaskyldu á söluskatti
af afborgunarsölum. Ekki taldi
hann það fréttnæmt, að hinn um-
deildi söluskattur hafí verið greidd-
ur fyrir fjöldamörgum árum með
hæstu viðurlögum. Finnst mönnum,
að það samræmist metnaði útvarps-
ins, að það þyrli upp viðamiklum,
margslungnum og viðkvæmum
dómsmálum, nafngreini aðila og
leyfí sér sfðan að fjalla aðeins um
eina hlið málsins, e.t.v. þá, sem
einna neikvæðust er fyrir hlutaðeig-
andi, og synji honum sfðan um, að
lesa athugasemd frá honum!?
Fréttamaður fjallar um „smygl-
tilraun" í þrígang í frétt sinni, en
það orðalag kemur þó hvergi fyrir
í dómsskjölum. Er því kannske rétt
að lýsa þessari „smygltilraun" hér
stuttlega, svo menn geti sjálfír átt-
að sig á málinu: í nóvember 1981
komu starfsmaður minn og ég að
utan, og höfðum við í fórum okkar
sýnishom af 40 áteknum mynd-
kassettum. Þar sem við höfðum
ekkert keypt erlendis, hvorki fatnað
né annað, og ferðamönnum er heim-
ilt að koma með nokkum erlendan
vaming tollfijálst inn í landið, og
við töldum verðgildi kassettanna
innan þeirra marka, fórum við að
græna hliðinu, höfðum kassettum-
ar í kassa ofaná farangrinum og
skýrðum þessi sjónarmið okkar.
Lögðum við jafnframt fram gögn
máli okkar til stuðnings. Ágreining-
ur varð þó um verðgildi kassettanna
og tóku tollverðir hluta þeirra í sfna
vörzlu, en leyfðu okkur að fara í
gegn með hinar. Var talið, að við
hefðum átt að fara að rauðu hliði,
ekki þvf græna, og fólst meint brot
í því. Var þetta nefnt tollalagabrot
í dómsskjölum. Fréttamaður kýs
Hús Stálf élagsins í Vogunum.
Morgunblaðið/Amór
Greiðslustöðvun
hjá Stálfélaginu
hins vegar að kalla þetta „smygltil-
raun“. Fréttamaður gefur í skyn,
að söluskattsmálið hafí verið um-
fangsmikið og nefnir „heila þrettán
pappakassa". Er þetta út í hött,
skv. því, sem áður greinir. Frétta-
maður fullyrðir, að dæmd hafí verið
hámarksrefsing. Það fær ekki
staðizt.
Ég efast um, að þessi fréttaflutn-
ingur útvarps og synjun stofnunar-
innar á því, að lesa athugasemd
mína við fréttina, standist fyrir
lögum. Mun ég láta á það reyna
með málshöfðun á hendur Ríkisút-
varpinu.
Söluskattsmál almennt
Seljendum vöru og þjónustu er
skylt að innheimta söluskatt fyrir
ríkið. Er þessi skattur nú 25% ofan
á söluverð, en það er hæsti skattur
sinnar tegundar, sem undirrituðum
er kunnugt um. Til þess að um
innheimtu geti verið að ræða, þarf
andvirði sölunnar að skila sér til
innheimtuaðila (seljanda) áður en
hann þarf að skila ríkinu skattinum.
Þarf ríkið þá að haga skilareglum
í samræmi við þá viðskipta- og
greiðsluhætti, sem tíðkast í þjóð-
félaginu og eðlilegir geta talizt.
Sé seljanda hins vegar gert, að
skila skattinum áður en söluand-
virði og/eða skatturinn innheimtist
hjá honum, er honum í raun gert
að fyrirframgreiða ríkinu skattinn
af eiginfjármunum sfnum eða ráð-
stöfunarfé. Er þá auðvitað ekki
lengur um innheimtu að ræða, held-
ur tilneytt framlag eiginfjármuna
seljanda til ríkisins. Er á þessu
grundvallarmunur.
Það er gjaman viðkvæði valds-
manna, þegar mál þetta ber á góma,
að það sé mál seljenda, hvort þeir
láni kaupendum andvirði vöru
sinnar eða þjónustu og varði ríkið
ekkert um slíkt. Þetta er furðuleg
einföldun og f raun fásinna. Geti
seljendur ekki lánað kaupendum
andvirði vöru sinnar eða þjón-
ustu (þ.e. þeim, sem á slfku þurfa
að halda), eftir einhveijum eðli-
legum reglum, þá verður auðvit-
að engin sala né heldur skapast
nokkur skattur. Þjóna þvf lánsvið-
skipti hagsmunum allra aðila, ekki
sízt hagsmunum ríkisins.
Nú skulum við líta á, hvemig
ríkið hagar söluskattsinnheimtu
sinni hér. Selji aðili vaming með
afborgunum til sex mánaða, tekur
það hann, auðvitað, næstu sex
mánuði að innheimta söluandvirðið
og söluskattinn (standi kaupandi
þá í skilum, en á slíku er oft ýmis
gangur). Og, sé selt með eignarrétt-
arfyrirvara, fer hin eiginlega og
raunverulega sala ekki fram fyrr
en að liðnum þessum sex mánuðum,
þ.e. þegar kaupandi greiðir loka-
greiðslu og eignarrétturinn að hinu
selda færist af seljanda yfír á
kaupanda. Ríkið gerir þó seljanda
að greiða því söluskattinn að fullu
og öllu leyti 15. dag næsta mánaðar
eftir að sala fór fram/eftir að af-
borgunarsamningur var gerður,
með eindaga 25. dag sama mánað-
ar. Neyðir ríkið hér seljanda í raun
til að fyrirframgreiða söluskattinn,
til að leggja ríkinu til eiginfjármuni
sína. Á þetta ekkert skylt við sölu-
skattsinnheimtu, hér er hreinlega
um (tímabundna) eignaupptöku rík-
isins hjá seljanda að ræða.
Og s°ma saga gerist í ýmsum
öðrum tilvikum, þar sem líka er um
viðtekna og eðlilega viðskiptahætti
að ræða. T.a.m., ef seljandi selur í
30 daga opinn reikning frá lokum
úttektarmánaðar, ef seljandi selur
gegn krítarkortagreiðslu o.s.frv.
En sagan er ekki öll sögð.
Fyrirframgreiði seljandi ekki
söluskatt af nefndum sölum, reikn-
ar ríkið honum 4% viðurlög á skatt-
inn á dag f 5 daga frá eindaga,
samtals 20%, en — komist efna-
hagsmál landsins einhvemtfma í
það, sem kalla mætti siðmenntað
horf — jafngildir þetta 1—2ja ára
vöxtum, á 5 dögum! Já, mikinn rétt
hefur ríkið skammtað sjálfu sér.
Of mikinn. Hér er um 1460% árs-
vexti að ræða. Vom menn að fella
áfellisdóm yfír einhveijum fyrir
okur?
Og ekki nóg með það.
Greiði seljandi ekki skattinn, með