Morgunblaðið - 21.01.1986, Qupperneq 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. JANÚAR1986
Kveðjuorð:
Karólína Stefáns-
dóttirfrá Sigtúnum
Fædd 18. maí 1891
Dáin 7. janúar 1986
Kynslóðir koma, kynslóðir fara
allarsömu ævigöng.
Gleymist þó aldrei eilifa lagið
við pílagrímsins gieðisöng.
(MJ.)—-
Kjmslóðir koma og kynslóðir
fara. Einn er að kveðja, ljúka sinni
ævigöngu, annar er að heilsa og
he§a sfna göngu. Mörg eru ævikjör-
in, einum bíður farsæld og ham-
ingja, öðrum erfiðleikar og harmar,
en allt rennur þó áfram að einum
ósi.
Eftir því sem maður eldist, sér
maður á bak æ fleiri samtíðar-
manna sinna, þeirra sem mörkuðu
spor í það umhverfí, sem maður ólst
upp í. Þeir sem ólu upp mína kyn-
slóð eru senn á förum.
Karólína f Sigtúnum var ein
þeirra. Allt frá bemsku minni man
ég eftir Karólínu og hennar §öl-
skyldu, sem bjó í næsta húsi við
okkur, fjölskylduna í Efra-Nesi. Þá
báru öll hús á Akranesi sín nöfn
og fólkið sem í þeim bjó var kennt
við þau. Enn er Karólfna kennd við
Sigtún. Allt frá því að ég gat ekki
borið nafnið hennar rétt fram og
kallaði hana Kanínu eða eitthvað
álíka og eldri krakkamir hlógu að
mér og stríddu mér, var hún alltaf
jafn góð við mig.
Þegar vinir kveðja eins og núna
verður eftir einhver ljúfsár tregi,
þó maður fagni því að langri og
strangri vegferð sé lokið.
Karólína Stefánsdóttir fæddist
18. maí 1891 að Sólheimagerði í
Blönduhlíð í Skagafírði. Foreldrar
hennar voru þau hjónin Stefán Pét-
ur Magnússon bóndi þar og Soffía
Guðbjörg Bjömsdóttir. Systkinin
voru þijú auk hennar.
Sveinn, sem drakknaði ungur
maður í Héraðsvötnum. Guðbjörg,
dó ung úr berklum og Ambergur,
sá eini sem nú er eftir, var lengi
bifreiðastjóri í Borgamesi, auk þess
var Sigurbjörg í Deildartungu í
Borgarfírði hálfsystir þeirra. Sigur-
björg var aftur á móti hálfsystir
þeirra nafnkunnu bræðra Andrésar
Bjömssonar, fyrram útvarpsstjóra,
og Andrésar Bjömssonar sem kall-
aður var eldri.
Foreldrar Karólínu bragðu búi í
Sólheimagerði snemma á öldinni og
vora þá ýmist í húsmennsku eða
bjuggu stuttan tíma á nokkram
bæjum í Blönduhlíðinni. í þessu
basli deyr Stefán og móðir Karólínu
flytur sig suður yfír heiðar til Sigur-
bjargar í Deildartungu og þau með
henni Karólina og Ambergur, og
hjá þessari dóttur sinni er móðir
hennar til æviloka.
Karólfna var skarpgreind kona,
vel iesin og skáldmælt, þó ekki flík-
aði hún því. Sem ung stúlka hugði
hún á nám og settist í Kennaraskól-
ann veturinn 1916—17. Og sótti
meira að segja myndlistamám hjá
Þórami B. Þorlákssyni, listmálara.
Ekki gat orðið framhald að nám-
inu. Fátæktin sagði til sín, veikindi
steðjuðu að, kannski vegna fæðu-
skorts, en hún fékk brjósthimnu-
bólgu og var lengi veik. Einnig
hefur aldarandinn síst hvatt al-
múgastúlku til náms á þessum tíma.
Karólína bar alltaf lítinn gullhring,
jafnvel eftir að steinninn var týndur
úr honum, og hún átti líka ljóð Jón-
asar Halfgrímssonar f rauðu skinn-
bandi. Þetta vora henni helgidómar,
en skólasystkini hennar höfðu sleg-
ið saman af fátækt sinni, þegar
þessi veika og fátæka skólasystir
þeirra varð að hætta námi, áletrað
bókina og gefíð henni hvorttveggja.
Árið 1918 gerist hún ráðskona
við mötuneyti skólans á Hvítár-
bakka og þar kynnist hún manni
sínum sem þar var við nám, Sæ-
mundi Eggertssyni frá Leirárgörð-
um í Leirársveit. Árið 1922 giftast
þau og byrja að búa í Leirárgörðum,
og þar fæðist fyrsta bam þeirra,
Sveinn Þorsteinn. 1924 flytja þau
á Akranes og 1927 byggja þau sér
hús, sem þau nefna Sigtún. Þar ala
þau upp bömin sín þijú, en þau era
auk Sveins, Auður Ásdís og Eggert
Stefán. Karólína og Sæmundur slitu
samvistum, en Karólína átti alltaf
heima í Sigtúnum, meðan þrekið
entist, en nú nær flórtán ár hefur
hún verið á Sjúkrahúsi Akraness,
þar sem hún andaðist södd lífdaga.
Yngsti sonur Karólínu, Eggert
Stefán hefur alltaf búið á Akranesi,
kvæntur Unni Leifsdóttur og eiga
þau tvö böm. Eggert er smiður og
starfar í Sementsverksmiðjunni.
Auður Ásdís er bóndakona, býr
að Ási í Melasveit, gift Þórami
Einarssyni bónda þar. Þau eiga
flóra syni. Sveinn er fulltrúi hjá
Flugleiðum og hefur auk þess skráð
nokkrar bækur, nú síðast hefur
hann skráð bækur eftir Guðmundi
Kjæmested f.v. skipherra. Hans
kona er María Jónsdóttir, þau eiga
tvo sjmi. Sveinn átti tvö böm með
fyrri konu sinni, Hrefnu Guðmunds-
dóttur. Þar sem næsta hús við
Sigtún var hús foreldra minna,
Efra-Nes, urðu þessar fjölskyldur
nánir nágrannar og við bömin leik-
félagar og vinir.
Ég sótti mikið í Sigtún. Þangað
var alltaf gott að koma. Aldrei man
ég eftir því að amast væri við mér,
nema þegar Auður fékk bamaveik-
ina. Þá mátti ég ekki koma þar inn
fyrir dyr. Heimilið var sett í sóttkví,
sem var eina vömin sem þá þekkt-
ist. Það var beðið milli vonar og
ótta, hvort hin bömin, fyrst og
fremst bræður hennar og síðan við
bömin í nágrenninu fengjum veik-
ina. Það var enginn sem fékk hana
nema Auður. Við hin sluppum og
hún hafði það af.
Það var mikil ógn sem fylgdi
þessum bamasjúkdómum, og
stundum barði dauðinn að dyram.
Nokkra eftir að Auður fékk bama-
veikina, var næsta hús við Sigtún
sett í sóttkví, nú var það skarlats-
sótt sem heijaði á, og stuttu seinna
var lítil ksta látin út um glugga á
húsinu, og enginn af fjölskyldunni
mátti fylgja Sigrúnu litlu til grafar,
en svo hét litla stúlkan, sem dauðinn
hremmdi. Þá grétum við bömin í
hverfinu. Og lítill drengur dó af
afleiðingum kíghósta. Svona gekk
lífið. Skin og skuggar skiptust á
og við tókum þátt í kjöram hvors
annars, á einn eða annan hátt.
I Sigtúnum var afkoma heimilis-
ins byggð upp á svipaðan hátt og
á öðram alþýðuheimilum. Einhvers-
konar verkamannavinna þeirra sem
ekki vora sjómenn og stuðningur
af búskap með kýr og kindur,
hænsni og stóra kartöflugarða. Það
var þess vegna alltaf nógur og góð-
ur matur þar sem bömin vora ekki
þeim mun fleiri. Húsnæði þætti
kannski heidur lítið nú til dags, og
fábrotinn húsbúnaður, en mér
fannst alltaf fínt í stofunni í Sigtún-
um.
Sérstaklega man ég eftir kringl-
óttu borði á miðju gólfí, með stórri
og fallegri skál, sem í vora kort og
myndir. Mikið þótti mér alltaf
gaman að fá að skoða þessi kort.
Þetta vora kort með húsum og
tijám í útlöndum og fallegu og fínu
fólki sem lét vel hvort að öðra.
Kelirísiskortin frægu.
En eitt var í stofunni sem ekki
var algengt á öllum heimilum. Það
var bókaskápur með mörgum bók-
um. í Sigtúnum vora alltaf kejrptar
bækur. Sæmundur las upphátt fyrir
fjölskylduna. Mikið var nú gaman
að sitja í eldhúsinu og hlusta, því
alltaf mátti ég vera með, ylurinn
frá eldavélinni vafði sig um okkur.
Karólína kannski nýkomin úr §ós-
inu frá því að mjólka, og spenvolg
nýmjólkin freyddi enn um barmana
á fötunni. Svo var mjólkin síuð og
við fengum mjólk í bolla og kannski
kleinu eða eitthvað annað gott.
í Sigtúnum komst ég fyrst í
kjmni við sögur Halldórs Laxness.
Ég man eftir því þegar Sjálfstætt
fólk var að koma út, og var keypt
í Sigtúnum. Alla þá bók heyrði ég
Sæmund lesa upphátt, en svo verk-
aði þessi bók sterkt á mig sem bam,
að ennþá bið ég Ástu Sóllilju vægð-
ar. Sæmundur sat alltaf á sama
stað og við bömin í nálægð og
drakkum í okkur hvert orð, þó að
bækumar væra kannski ekki allar
við bamahæfi. Sæmundur var af-
bragðs upplesari og síðan rökræddu
hjónin fram og aftur um efni bók-
anna.
Karólína sagði okkur bömunum
líka mikið af sögum. Hún var ekki
aðeins fljúgandi greind, heldur lika
stálminnug. Hún sagði okkur sögur
eftir mömmu sinni og ömmu, sem
t.d. höfðu verið nágrannar Bólu-
Hjálmars. Þetta vora sögur um líf
og starf genginna kynslóða. Á
hvem hátt fólkið reyndi að bjarga
sér og sínum. Ég man eftir að hún
sagði okkur að í staðinn fyrir bama-
púður og krem hefðu mæður notast
við húsaskúm og ösku. Auðvitað
var huldufolk í hveijum hól og
klettum, og ekki langt frá heimili
hennar var Miklibær, þar sem sagan
um Miklabæjar-Sólveigu gerðist.
Þá vora Héraðsvötnin fyrir neðan,
sem ógnuðu lífi þeirri sem jrfír þau
þurftu að komast. Stundum var ég
orðin of hrædd til að fara ein heim
og þá fylgdi hún mér gjaman jrfír
lóðina á milli húsana að djrranum
heima og klappaði mér á kinnina
um leið og hún kvaddi mig.
Hjónin í Sigtúnum vora miklir
aðdáendur Jónasar frá Hriflu. Það
voru foreldrar mínir lika á þessum
tíma, og fylgdu Framsóknarflokkn-
um. Við bömin voram auðvitað
sama sinnis, og Tíminn var keyptur
og iesinn. Einu sinni rétt fyrir
kosningar var Sveinn eldri sonurinn
Vilborg Sverris-
dóttir — Minning
Fædd 5. marz 1912
Dáin 13. janúar 1986
Mig langar að minnast tengda-
móður minnar, Vilborgar Sverris-
dóttur, þegar hún er kvödd að leið-
arlokum eftir langa vanheilsu og
þakka henni þær samverastundir,
sem við áttum.
Vilborg Sverrisdóttur fæddist á
Kaldrananesi í Mýrdal 5. marz
1912, dóttir hjónanna Sverris
Ormssonar og Halldóra Einars-
dóttur.
Vilborg giftist 14. október 1933
Einari Bjamasjmi rafvirkjameist-
ara, sem andaðist 23. október 1976.
Þau eignuðust einn son, Sverri, sem
á tvo sjmi með látinni eiginkonu
sinni, Guðlaugu Ólöfu Gunnlaugs-
dóttur, en hún andaðist árið 1980.
Það vora ekki mörg ár, sem ég
átti samleið með tengdamóður
minni, en þessi stutti tími er mér
mikils virði. Ég kjmntist heil-
stejrptri, áreiðanlegri og hjarta-
hlýrri konu, sem bar umhyggju fyrir
sínum nánustu. Fann ég það bezt,
er ég kom á heimili sonar hennar,
hve mikla ástúð hún sýndi mér og
var mér góð. Þá má ekki gleyma
sonarsonunum, en við fráfall móður
þeirra var Vilborg amma stoðin
þeiira stóra.
Öll nutum við þess að búa í sama
húsi og Vilborg. Hún var fyrst allra
til að bjóða aðstoð sína, ef hún
taidi, að einhvers þyrfti með, en
aftur á móti var allt óþarfí, sem
viðkom henni sjálfri. Hún var hlé-
dræg, en þrátt fyrir hlédrægnina
var hún gamansöm og glaðværðin
einkenndi hana.
Síðustu tvö árin vora Vilborgu
erfíð vegna þungbærs sjúkdóms,
sem hún vissi sjálf, að ekki var
hægt að ráða bót á og kallið gæti
komið, hvenær sem væri. Þrátt fyrir
langar sjúkrahúslegur gat hún haft
fótavist og verið í íbúð sinni alit
síðastiiðið ár og séð að mestu um
sig sjálf, þar til hún lagðist inn á
Borgarspítalann 5. janúar sl., en
þaðan átti hún ekki afturkvæmt og
andaðist að morgni 13. janúar sl. Ég
veit, að henni þótti vænt um að
geta séð um sig sjálf fram undir
hið síðasta, því að einhver ríkasti
þátturinn í lífí hennar var að vera
sjálfbjarga og ekki upp á aðra
komin. Hún lifði með það að mark-
miði, að það væri sælla að gefa en
aðþiggja.
Ég veit, að Vilborg þráði að fá
hvíld frá jarðneskum þrautum sín-
um. Ég veit líka, að henni er búin
góð heimkoma hjá góðum Guði.
Ég og sonarsynir hennar, Gunn-
laugur og Einar Þór, þökkum
tengdamóður og ömmu alla hennar
góðvild og hjartahlýju og biðjum
henni Guðs blessunar.
Guðríður Guðmundsdóttir
Hinn 13. þ.m. lézt í Borgarspítal-
anum frændkona mín, Vilborg
Sverrisdóttir eftir allianga sjúk-
dómsþraut, tæplega 74 ára að aldri.
Var henni því hvíldin örugglega
kærkomin. Segja má, að iítill hér-
aðsbrestur verði, þótt öldrað kona,
sem alla ævi hefur gengið hljóðlega
um dyr, hverfí af sjónarsviðinu. En
engu að síður snertir slíkt alltaf
nána ættingja og vini, og því er
það, að ég set saman fáein orð til
að þakka þessari frænku minni
samfyigdina að ieiðarlokum. Hún
lifði vammlausu lífí og mælti aldrei
styggðaryrði til nokkurs manns.
Af sjálfu sér leiðir, að ekki er unnt
að segja margt um þann lífsferil,
sem genginn er utan við skarkala
heimsins og á þann hátt, að fáir
urðu hans varir nema vandamenn
og nánir vinir. En þeim mun dýr-
mætari er minningin þeim, sem
kynntust þessari mætu konu.
Vilborg Sverrisdóttir var fædd
5. marz 1912 á Kaldrananesi í
Mýrdal. Voru foreldrar hennar
Halldóra Einarsdóttir frá Holti í
Mýrdal og Sverrir Ormsson á Kald-
rananesi. Bjuggu þau á jörðinni á
móti foreldrum Sverris, Gudrúnu
Ólafsdóttur og Ormi Sverrissyni, er
flutzt höfðu í Mýrdal úr Meðaliandi
árið 1905. Stóðu að Viiborgu kunn-
ar ættir austan Mýrdalssands og
vestan, sem hér verða ekki raktar
nánar. Hún bar nafn langömmu
sinnar, Vilborgar Stígsdóttur, sem
látizt hafði rúmri viku áður en hún
fæddist og þá var elzta kona á
landinu, tæplega 99 ára gömul.
Hefur Vilborgar-nafnið haldizt vel
og lengi á konum í þeirri ætt.
Vilborg var elzt bama þeirra
Halldóra og Sverris, sem á legg
komust, en yngri systkinin era þau
Einar, sem hefur alla ævi átt heima
á Kaldrananesi, og Ormheiður, sem
nú býr á Eyrarbakka, en rak áður
um langt árabil búskap á Hjallanesi
á Landi. Vilborg ólst þannig upp
með foreldram sínum og systkinum
á Kaldrananesi og eins með ömmu
sinni og afa.
Vilborg hlejrpti heimdraganum
17 ára gömul og hélt til Reykjavík-
ur, bæði til að leita sér atvinnu og
einhverrar menntunar til munns og
handa. Þetta var í upphafi heims-
kreppunnar miklu og því ekki auð-
hlaupið að fá vinnu eða öðlast ein-
hveija þekkingu umfram venjulegt
bamaskólanám. Frá þessum áram
man ég Vilborgu eða Borgu, eins
og hún var kölluð, fyrst. Hún kom
í vist til foreldra minna haustið
1929 og var síðan hjá þeim næstu
fjóra vetur, en hélt heim í átthagana
á sumrin.
Um það leyti, sem Borga kom
til okkar, vann hjá föður mínum
við rafvirkjastörf ungur maður,
Einar Bjamason ættaður frá Þing-
eyri; Vestfírðingur í föðurætt, en
af Bergsætt í Amessýslu í móður-
ætt. Lærði hann rafmagnsiðn hjá
Bræðranum Ormsson og fylgdi
föður mínum, er hann setti á fót
eigin rekstur 1931. Fluttist Einar
einnig fljótlega í húsið að Sjafnar-
götu 1. Þar var þá fyrir hjá foreldr-
um mínum Borga frænka mín, og
mun Einar fljótt hafa litið hana
hýra auga. Slíkt var ekki undarlegt,
því að þessi mýrdælska blómarós
var bæði myndarleg í sjón og hlý
í raun. Gengu þau Vilborg og Einar
í hjónaband 14. okt. 1933 og hófu
búskap í húsi í næsta nágrenni við
okkur. En árið 1934 settust þau
að í kjallaraíbúð að Sjafnargötu 1
og bjuggu þar næstu 16 árin. Þar
fæddist einkasonurinn, Sverrir, árið
1936, en hann er nú sakadómari í
Reykjavík.
Að líkum lætur, að daglegur
samgangur var milli heimila okkar
og Borgu og Einars, enda vora hún
og móðir mín mjög samrýndar, og
Einar var önnur hönd foður míns
við rafvirkjastörfín. Er vissulega
margs og góðs að minnast frá
þessum sambýlisáram á Sjafnar-
götu 1, enda þótt það verði ekki
rakið hér.
Árið 1950 urðu þáttaskil, þegar
þau Borga og Einar fluttust úr
húsinu og settust að í nýju húsi í
Úthlíð 5. Engu að síður var alltaf
ágætt samband á milli heimilanna
um Qölmörg ár. Borga hugsaði
einvörðungu úm allt innanstokks
og bjó manni sínum og sjmi einkar
kyrrlátt og hlýlegt heimili. En lítt
hafði hún sig í frammi utan djra
og þvf minna sem árin færðust yifír.
Af því leiddi aftur það, að sam-
fundum milli vina fækkaði, enda
tóku þeir að heltast úr lestinni.
Sonurinn, Sverrir, gekk að eiga
Guðlaugu Ó. Gunnlaugsdóttur árið
1967, og settust þau að á efri
hæðinni í Úthlíð 5, en Borga og
Einar bjuggu um sig í lítilli, en
notalegri íbúð í risi. Svo fæddust
sonarsjmimir, Gunnlaugur og Einar
Þór, og urðu ömmu sinni og afa
miklir sólargeislar. En nú tóku
erfíðleikar að steðja að. Heilsa
Einars tók að bila, og lézt hann árið
1976, 72 ára að aldri. Eftir það
bjó Borga ein í íbúð sinni, en dreng-
imir ungu áttu þar alltaf öraggt
athvarf og veittu ömmu sinni mjkla
lífsfyllingu eftir lát afa þeirra. Árið
1980 féll húsfreyjan unga frá, og
þá sýndi Borga vel, hvað í henni
bjó. Hún tók að sér umsjá heimilis-
ins með syni sínum og móðurhlut-
verkið með sonarsonunum. Var svo,
þar til Sverrir kvæntist í annað sinn