Morgunblaðið - 28.01.1986, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. JANÚAR1986
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. JANÚAR 1986
27
JMfagtti nMáfeifr
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Þráttað um
Þróunarfélag
Aliðnu sumri samþykkti
Alþingi lög um stofnun nýs
félags, þar sem sameinaðir
skyldu kraftar einkafyrirtækja
og ríkissjóðs til að örva nýsköpun
í íslensku atvinnulífí og efla
arðsama atvinnustarfsemi. Fé-
lagið var formlega stofnað 30.
nóvember sl. með 344 milljóna
króna hlutafé, þar af eru 100
milljónir króna frá ríkinu. Davíð
Sch. Thorsteinsson, forstjóri, var
kjörinn stjómarformaður og
sagði meðal annars í samtali við
Morgunblaðið 1. desemben
„Þetta félag á að skila arði og
sem formaður mun ég starfa
eftir því mottói, að sérhverri
beiðni frá pólitíkusi verður sjálf-
krafa vísað frá. Pólitíkusamir
verða óvelkomnir hjá Þróunarfé-
lagi íslands hf.“
Þetta félag er ein þriggja
stofnana, sem urðu til, þegar
ákveðið var að leggja Fram-
kvæmdastofnun ríkisins niður.
Steingrímur Hermannsson, for-
sætisráðherra, sem lagði frum-
varpið um félagið fram á Alþingi
kallaði það „áhættuijármagns-
fyrirtæki" — fyrirtæki, þar sem
hið opinbera og einkaaðilar
sameinast um að Ieggja fram
Qármagn og táka þannig þátt í
þeirri áhættu, sem fylgir stofnun
nýrra fyrirtækja. Forsætisráð-
herra sagði einnig, að með fyrir-
tækinu væri stefnt frá þeirri rík-
isforsjá, sem „segja má að hafí
einkennt uppbyggingu sjávarút-
vegsins á síðasta áratug með
ýmiss konar áætlanagerð og rík-
isforsjá" svo að vitnað sé til orða
ráðherrans á Alþingi 29. apríl
1985.
Framkvæmdastofnun ríkisins
heyrði undir ríkisstjómina í heild,
en ákveðið var, að forsætisráð-
herra einn bæri stjómskipulega
ábyrgð á Þróunarfélaginu og
öðmm arftökum Framkvæmda-
stofnunar. Þetta atriði var sér-
staklega rætt á Alþingi og þá
sagðist Steingrímur Hermanns-
son, 30. apríl 1985, vilja fullvissa
þingmenn um að þeir þyrftu
„engar áhyggjur að hafa af því
að fullt og gott samráð verður
innan þessarar ríkisstjómar um
skipan mála hjá þeim fyrirtælq-
um og stofnunum, sem hér um
ræðir“.
Aðeins fáeinum vikum eftir
að fyrirtækið var formlega stofn-
að og stjóm þess tók til starfa,
hefur stjómarformaður þess og
einn stjómarmanna sagt af sér
vegna þess, að forsætisráðherra
„hefur beitt áhrifum sínum innan
stjómar félagsins til að hafa
áhrif á val framkvæmdastjóra".
Telur Davíð Sch. Thorsteinsson,
að þar með hafí „hinn hugsjóna-
legi grundvöllur" að baki félag-
inu brostið.
Þorsteinn Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, lýsti því yfír
á Alþingi 30. apríl 1985, að með
stofnun Þróunarfélagsins væri
verið að stíga „skref frá pólitísk-
um ákvörðunum við atvinnuupp-
byggingu . . .“ Og formaður
Sjálfstæðisflokksins sagði einn-
ig: „Meginatriðið er það að hér
er verið að stofna sjálfstætt
hlutafélag og forsætisráðuneytið
mun eðlilega standa að undir-
búningi þeirrar stofnunar. En
félagið sjálft, þegar það verður
komið á fót, mun auðvitað taka
ákvarðanir um það hveijir verða
starfsmenn fyrirtækisins, hver
verður þar í forsvari og taka síð-
an ákvarðanir um aðgerðir fyrir-
tækisins. Það verður verkefni
þessa hlutafélags með sama
hætti og önnur hlutafélög starfa
og þar kemur ráðuneytið hvergi
nærri. Það fer einungis með
eignaraðild ríkisins að þessum
hlutabréfum.“
Afsögn tveggja stjómar-
manna Þróunarfélagsins hefur
leitt til deilna milli formanna
stjómarflokkanna. Steingrími
Hermannssyni fínnst vandlifað
„í þessum heimi, ef ég, sem fer
með mál stærsta hluthafans í
Þróunarfélaginu, má ekki láta
álit mitt í ljós“ á því hver verður
framkvæmdastjóri félagsins.
Þorsteinn Pálsson telur, að af-
skipti forsætisráðherra af ráðn-
ingu framkvæmdastjórans bendi
til þess að hætta sé á, að ráð-
herravaldi verði einnig „beitt til
þess að hlutast til um einstakar
ákvarðanir stjómarinnar er lúta
að þeim verkefnum í atvinnumál-
um, sem félaginu er ætlað að
sinna“.
Augljóst er, að forsætisráð-
herra vill ekki sætta sig við, að
Þróunarfélagið lúti þeim lög-
málum, sem formaður Sjálfstæð-
isflokksins lýsti í þingræðu 30.
apríl 1985 og vitnað er til hér
að framan. Þá hefur forsætisráð-
herra ekki heldur haldið á þessu
máli í samræmi við eigin orð um
„fullt og gott samráð" innan
„þessarar ríkisstjómar" um mál-
ið. Nokkurra vikna reynsla virð-
ist duga til að sýna, að of mikill-
ar bjartsýni hafí gætt hjá þeim,
sem héldu unnt að stofna hér
fyrirtæki með þátttöku ríkisins í
þeirri trú, að stjómmálamenn
teldu sig ekki eiga að ráða því,
sem þeir vildu í félaginu.
Á það hlýtur að reyna á næstu
dögum, hvort einkafyrirtæki vilja
hætta fé sínu áfram í fyrirtæki,
sem starfar undir þeim pólitísku
formerkjum, er hér hefíir verið
lýst. Það skyldi ekki eiga eftir
að koma í ljós, að menn telji of
áhættusamt að leggja fé í
„áhættufjármagnsfyrirtæki", af
því að sjálfur forsætisráðherrann
vill stjóma því?
Fíkniefnaneysla á íslandi og
í öðrum vestrænum löndum
TAFLAII
Samanburður á högum unglinga er neyta ólög-
legra fíkniefna og þeirra er ekki neyta fíkni- efna (vestræn lönd).
Nota Notaekki
Fjölskylda fíkniefni fíkniefni
Alin upp af báðum kynforeldrum <50% >80%
Alin upp á fósturheimilum/stofnunum 10-30% 1-0,5%
Hjónaskilnaður 30-50% 20%
Sundruð fjölskylda fyrir 7 ára aldur 50% ?
Heimilisástand:
Vímuvandamál í fjölskyldum 25% 5-6%
Vímuvandamál Taugaveiklun Afbrot 54% 10-15%
Áfengissýki (faðir) 27%
Taugaveiklun (móðir) Lyfjaneysla 32% 5-10%
Menntun:
Ljúka ekki barnaskólaprófi 20-55% 5-7%
Hverfa úr skóla fyrir 14 ára aldur 60-70% 31%
Orsök misnotkunar:
„Vandræði“ heima 56% ?
„Vandræði“ í skóla 58% ?
Frístundir:
Eiga enga vini 14% 2%
Tómstundaiðja 34% 60%
í vandræðum vegna skorts á tómstundaiðju 50% 10%
Starfsreynsla:
Atvinnulausir 14-74% 7-19%
Ófaglærðir 23% 9%
Faglærðir 20% 18%
Skrifstofa/verslun 0% 6%
Annað 0% 13%
Veiyur:
Upphaf áfengisdrykkju, yngri en 14 ára 50-80% eldri
Upphaf fíkniefnaneyslu 13-14 ára 50%
Reykir 73% 8%
Áfengi 42% 68%
eftir Ólaf Ólafsson
Hefur fíkniefnaneysla unglinga í
vestrænum heimi aukist á árunum
eftir 1970?
í þessari skýrslu er þetta vanda-
mál tekið til meðferðar. Stuðst e:
við skýrslur frá heilbrigðisjrfirvöld-
um flestra landa auk þess sem
höfundur heimsótti mörg lönd og
kynnti sér ástand mála.
Dauðsföll
í flestum vestrænum löndum
hefur árlegum dauðsföllum af völd-
um fíkniefna (cannabis, amfetamín,
kókaín, heróín) fjölgað mjög á árun-
um eftir 1970. I eftirfarandi yfirliti
(töflu I) má lesa um síðustu tölur
í því efni:
Danmörk ............ 24 á 1 miiyón íbúa
V-ÞýskaJand ........ 10 á 1 miljjón íbúa
Bandaríki N-Ameríka . 3,2 á 1 miHjón íbúa
England ............ 2,3 á 1 mil\jón íbúa
Ítalía ............. 2,0 á 1 miHjón íbúa
ísland ............. 0 á 1 miiyón íbúa
(Drug Enforcement Administration.
Sameinuðu þjóðimar, Vlnarborg 1984.)
Háa dánartíðni í Danmörku má að
nokkru leyti skýra með því að fíkni-
efnaneytendur safnast gjaman til
Kaupmannahafnar — Kristjaníu-
hverfið dregur fólk að. Auk þess
er Danmörk eina landið í Evrópu,
er leyfír valmúarækt á ökrum
bænda, en í uppáhelling (Decocta)
af þeirri jurt er mikið magn af óp-
íum. Hæfílegur „dagskammtur" af
blöndunni kostar innan við 300
krónur. Mörgum unglingum verður
því hált af Kaupmannahafnardvöl.
Innlagnir á sjúkrahús
Vaxandi fíöldi ungs fólks, sem
neytt hefur ólöglegra vímuefna,
leitar nú hjálpar á geðdeildum eða
öðrum meðferðarstofnunum. Yfír-
leitt hefur fíöldi innlagna tvöfaldast
eða þrefaldast en í sumum löndum
allt að áttfaldast (Holland). Flestir
eru sjúklingamir á aldrinum 21-25
ára, en um þriðjungur þeirra er 20
ára og yngri. Ennfremur er allstór
hópur sjúklinga úr eldri aldurs-
hópum (25-34 ára), þ.e. fólk, sem
hóf neyslu á ámnum kringum 1970.
Yfírleitt hafa þeir neytt vímuefna
í 3-4 ár áður en þeir leita hjálpar.
Á íslandi hefur þróunin einnig orðið
í þessa átt, þó að hlutfall sjúklinga
20 ára og yngri sé lægra en í ná-
grannalöndum. Nokkur skýring á
Ólafur Ólafsson
„Meirihluti þeirra ungl-
inga er ánetjast fíkni-
efnum hefur alist upp
við sundrung á heimili
og í fjölskyldulífi, vímu-
efnaneyslu, sjúkdóma
og atvinnuleysi. Sömu
sögu er að segja frá
Islandi nema hvað varð-
ar atvinnuleysi. Fíkni-
efnavandamál er oft á
tíðum ekki síður for-
eldravandamál en ungl-
ingavandamál.“
vaxandi tíðni innlagna er að með-
ferðarstofnunum hefur fíölgað
vemlega á síðustu ámm.
Kannanir
Samkvæmt niðurstöðum kann-
ana hefur neysla kannabis aukist í
allflestum löndum og neytendur em
heldur eldri að ámm en áður (21-25
ára að meðaltali).
Á Norðurlöndum og í Bandaríkj-
unum virðist heldur hafa dregið úr
kannabisneyslu meðal pilta miðað
við árin fyrir 1980 en víðast hvar
jafnframt _ orðið aukning meðal
stúlkna. Áður fyrr var hlutfall
neyslunnar hjá piltum og stúlk-
um 2:1 en nú er munurinn harla
lítill eða enginn. í Suður-Evrópu
hefur aukning meðal stúlkna orðið
einna mest. Sumar þjóðir virðast
hafa gefíst upp í baráttunni gegn
kannabis og leyfa nú fijálsa sölu
efnisins á veitingastöðum, þar sem
ungt fólk venur komur sínar. Um
150 veitingahús í einni höfuðborg
Evrópu leyfa slíka sölu. Samkvæmt
upplýsingum borgarstjórans greiðir
bæjarfélagið „efnið niður". Þessar
aðgerðir miða að því að draga úr
neyslu „sterkari efna" en em að
flestra dómi beinlínis skaðlegar.
Neysla kannabis virðist vera
minnst i löndiun þar sem efnið
hefur alla tið verið bannað (ís-
land og Noregur). Þó virðast
fleiri hafa prófað efnið en áður.
Niðurstöður „spumingalista-
kannana" hafa nokkuð verið gagn-
rýndar, þar eð komið hefur í ljós,
að svör margra unglinga mótast
mjög af ríkjandi viðhorfum i
þjóðfélaginu. Kannabisneyslan
hefur jafnvel reynst 2-4 sinnum
meiri en fram hefur komið í könnun-
um (England/Svíþjóð). Ýmsar fer-
ilsrannsóknir benda til þess, að
yfírleitt hefja menn ekki kannab-
isneyslu eftir tvítugt. Þess vegna
er biýnt að forða óþroskuðum
unglingum frá því að byija neyslu
þessara efna.
Heróín og kókaín
í vaxandi mæli flæðir nú tiltölu-
lega ódýrt heróin og kókain á
markaðinn — jafnvel í handhægum
neytendaumbúðum. Nú má kaupa
smáskammta af þessu efni í sumum
borgum á götum úti fyrir lítið fé
(samsvarar nokkur hundruðum ísl.
króna). Þetta er vinsæl aðferð til
þess að koma unglingum „á bragð-
ið“. Langflestir smásölumenn eru
vímuefnaneytendur. Enginn vafi
leikur á að fjársterkir aðilar standa
að baki þessarar dreifíngar. Allt að
1 af hveijum 1000 unglingum í
sumum stórborgum Vestur-Evrópu
er háður þessum efíium.
Afbrot
Óbeinar sannanir þess að fíkni-
efnaneysla sé að aukast má rekja
til þess að lögregla flestra borga
nær í æ stærri birgðir af efnunum.
Innbrotatíðni í lyfjabúðir hefur
aukist gífurlega, t.d. hafa þessi
innbrot 13-faldast í Sviss á sl. 10-12
árum. Fíkniefnaafbrotum og dóm-
um vegna þeirra hefur jrfírleitt
fjölgað mikið. Um 15-30% brotlegra
eru 21 árs og yngri. Nokkum hluta
af vaxandi fjölda dóma og aðgerða
lögreglunnar má eflaust rekja til
þess að lögreglan sinnir þessu máli
meira en verið hefur.
Hveijir neyta
fíkniefna?
Margt er óljóst um orsakir fíkni-
efnaneyslu unglinga. Vananeytend-
ur má finna í öllum þjóðfélags-
hópum og á öllum menntunarstig-
um. Flesta má þó fínna í vissum
hópum eins og fram kemur í töflu
11(1).
Ljóst má því vera að sundrung í
heimilis- og fíölskyldulífí, vímu-
efnaneysla foreldra, sjúkdómar og
atvinnuleysi eru veigamiklir þættir
á lífsferli unglinga er neyta fíkni-
efna borið saman við þá er ekki
neyta vímuefna. Atvinnulausir
unglingar eru einn stærsti áhættu-
hópurinn. Þetta hefur nokkuð verið
kannað á íslandi, og enginn vafí
leikur á að verulegur hluti ungl-
inga er leitar til meðferðarstofn-
ana hér á landi kemur frá heimil-
um þar sem sundrung í heimilis-
lífi og ofneysla áfengis og jafnvel
annarra vimuefna eru algeng.
*
Staða Islands:
Gerð hefur verið aðeins ein rann-
sókn á fíkniefnaneyslu unglinga
(1984) er náði til alls landsins. Þar
af leiðandi liggja ekki fyrir öruggar
upplýsingar um þróun vímuefna-
neyslu og allur samanburður bygg-
ist því á niðurstöðum smærri at-
hugana.
I framangreindri könnun (1984)
segjast tæplega 17% unglinga á
aldrinum 15-20 ára hafa einhvem
tímann prófað hass þar af 20% pilta
og 14% stúlkna. A Reykjavíkur-
svæðinu höfðu 22,1% prófað efnið
en tæplega 10% í öðrum lands-
hlutum.
Allt að 40% pilta í elsta aldurs-
hópnum sögðust einhvem tímann
hafa prófað hass. Meðal 15 ára pilta
í Reykjavík sögðust tæplega 13%
hafa prófað hass en meðal 19-20
ára pilta í Reykjavík sögðust tæp-
lega 30% hafa prófað hass en 11,5%
utan Reykjavíkur. Alls sögðust um
1% nota kannabis einu sinni eða
oftar í viku. Af samanburði við
fyrri kannanir virðast fleiri en
áður hafa prófað kannabis en
trúlega hefur reglulegum neyt-
endum ekki fjölgað eftir 1980.
Innlögnum á meðferðarstofnanir
vegna kannabis- og amfetamin-
neyslu hefur fjölgað frá því fyrir
1980. Um 3% allra innlagna á
meðferðarheimilið Sogn árið 1984
vom vegna kannabisneyslu. Fjölg-
un innlagna vegna kannabis-
neyslu stangast á við upplýsingar
um að regluleg neysla virðist
ekki hafa aukist en það gæti staf-
að að einhveiju leyti af auknum
möguleikum til meðferðar.
Meðal eldri sjúklinga (20-29 ára)
er leggjast inná Vog ber orðið tölu-
vert á reglulegum amfetamínneyt-
endum. Kókaín og heróín eru ennþá
lítið notuð hér á landi. Yfírleitt
dveljast þau íslensku ungmenni
erlendis sem ánetjast hafa sterkari
vímuefnum. Sniffun virðist ekki
hafa aukist.
Hvað er til ráða:
1. Leggja ber mikla áherslu á
að styrkja fjölskyldulíf og heimilis-
líf. Fræðsla í uppeldi ætti að vera
eitt aðal námsefni grunn- og
framhaldsskóla. Fræðsla um upp-
eldi myndi stuðla að bættum upp-
eldisaðferðum og auka skilning
fólks á hættum af sundrung og
upplausn fyrir líf bama og ungl-
inga. Traust heimili, nægilegur tími
til samvista foreldra við böm sín,
gott samlíf, aðhald í uppeldi, sam-
fara góðum menntunarmöguleikum
og tómstundaiðju eflir sjálfstraust
og sálarstyrk unglinga og gagnar
þeim vel á lífsbrautinni.
Svo virðist sem fíkniefnavanda-
mál sé oft á tíðum ekki síður for-
eldravandamál en unglingavanda-
mál. Nálega 'U unglinga er tóku
þátt í landskönnun Landlæknisemb-
ættisins kvörtuðu um vandræði á
heimili vegna áfengisneyslu.
2. Fræðsla um fíkniefni hefur
oft verið umdeild. Sumir halda því
fram að fræðsla um þessi efni hafí
jafnvel orðið til þess að unglingar
freistuðust til þess að neyta efn-
anna. Þessi kenning kemur ekki
heim og saman við raunveruleik-
ann. Reynsla Norðmanna, Svía og
Bandaríkjamanna er að samfara
öflugri fræðslu hefur neysla
kannabis meðal unglinga minnkað.
Vissulega ber að efla mjög for-
eldrafræðslu. Ágætur árangur í
tóbaksvörnum bendir til þess að
fræðsla til unglinga samfara for-
eldrafræðslu um tóbaksnotkun skili
ágætum árangri. Efla ber foreldra-
félög skóla til mun meiri aðgerða
en verið hefur.
Svo virðist sem fræðsla í litlum
umræðuhópum með leiðbeinanda
(kennara) gangi betur en stuttir
fyrirlestrar utanaðkomandi fólks.
Fyrirlestrar er vekja ógn eru trú-
lega jafn haldlitlir og „blóðugir"
umferðarfyrirlestrar. Hvort tveggja
verkar jafnvel fjarstæðukennt á
unglinga. í landskönnun Land-
læknisembættisins á fíkniefnanotk-
un meðal tæplega 2000 unglinga
töldu yfír 80% að fræðslu um áfengi
og fíkniefni þyrfti að efla.
Ríkisfjölmiðlar eru oft tregir til
að flytja fræðsluþætti. Nauðsynlegt
er að skylda ríkisíjölmiðla sam-
kvæmt reglugerð að flytja fræðslu-
þætti um fíkniefni með reglulegu
millibili (foreldrafræðsla).
3. Mikilvægt er að veija ísland
gegn fíkniefnasmygli sem virðist
vaxandi, sbr. lögregluskýrslur. ís-
land er trúlega eitt af fáum löndum
í heiminum sem að miklu leyti
mætti loka fyrir fíkniefnasmygli ef
eftirlit væri eflt.
4. Enginn vafí leikur á að mjög
fjársterkir aðilar standa að baki
dreifingu ólöglegra vímuefna í
heiminum. Leggja ber áherslu á að
stjómvöld hér á landi taki höndum
saman við stjómvöld annarra landa
og efli alþjóðahreyfingar til baráttu
gegn þessum aðilum.
Samantekt
í flestum vestrænum löndum
hefur §ölgað mjög dauðsföllum
ungs fólks vegna neyslu sterkra
fíkniefna, og í sumum löndum
margfaldast. Á Islandi hefur ekkert
skráð dauðsfalla verið af þessum
sökum. Innlögðum sjúklingum
vegna fíkniefnaneyslu hefur einnig
Qölgað mikið í flestum löndum, þó
einna minnst á íslandi (amfetamín).
í Hollandi áttfaldaðist innlagnatfðni
á sl. 10 árum.
Innbrot í lyfjabúðir hafa marg-
faldast svo og önnur lögreglumál.
Regluleg neysla kannabis sem
álitið er eitt af „vægari" fíkniefnum
virðist ekki hafa aukist á Norður-
löndum (ísland meðaltalið) og í
Bandaríkjunum sl. 3-4 ár. Fleiri
virðast þó hafa prófað efnið en áður
og innlögnum á meðferðarstofnanir
hefur fjölgað mikið.
Niðurstöður spumingalistakann-
ana hafa verið gagniýndar, þar eð
komið hefur í ljós í sumum könnun-
um að líklegur fjöldi neytenda er
ailt að 2-4 sinnum meiri en fram
kemur. Mikil aukning á innlagnar-
tíðni stangast á við að kannabis-
neysla virðist ekki hafa aukist
samkvæmt spumingalistum.
Meirihluti þeirra unglinga er
ánetjast fíkniefnum hefur alist upp
við sundmng á heimili og í §öl-
skyldulffi, vfmuefnaneyslu, sjúk-
dóma og atvinnuleysi. Sömu sögu
er að segja frá íslandi nema hvað
varðar atvinnuleysi.
Fíkniefnavandamál er oft á tfðum
ekki síður foreldravandamál en
unglingavandamál
Til þess að fræðsla gegn fíkni-
efnaneyslu beri árangur verður að
beina henni ekki síður að foreldmm
en unglingum.
Stjómvöld hér á landi verða að
taka höndum saman við stjómvöld
annarra landa og efla alþjóðleg öfl
er beijast gegn alþjóðlegum dreif-
ingaraðilum á fíkniefnamarkaði.
Höfundur er landlæknir. Greinin
erað hluta tU úr skýrslu hans til
Evrópudeildar Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunarinnar / Kaupmannahöfn,
april 1985.
1. Ó. Ólafsson: Trends in iliicit drug use by
adolescents and young adults in Westem Europe
and USA in the 70's; A Report to the EURO-
Office WHO, Copenhagen 1985.
2. Landlæknisembættið: Könnun á notkun
áfengis, tóbaks, ávana- og fiknicfna 15-20 ára
skólancmcnda. Bráðabirgðaniðurstöður. Júli 1986.
3. Landlæknisembættið: Neysla áfengis, tðbaks,
fíkniefna og ávanalyQa á íslandi. Fylgirít við
HeilbrígðÍBskýrslurnr. 3 1982.
Heimildir:
Pistill frá Winnipeg’/Margrét Björgvinsdóttir.
Stjörnutónlist og
landnámsmannaljóð
„Það var eiginlega fyrir tilviljun að
ég tók til við_ að semja tónlist,"
sagði Eiríkur Ámi, tónlistarmaður
og listmálari, er við tókum tal
saman í janúarkuldanum. Hann
hefur dvalið hér í Winnipeg undan-
fama mánuði við Tónlistarakademí-
una og leggur sérstaka stund á
tónsmíðar.
„Maður er nú svosem ekkert
bam að aldri," bætti hann við bros-
andi og unglegur, og þykist ein-
hvem veginn hafa reynt sitt af
hveiju. Og víst hefur hann ferðast
víða, verið búsettur samanlagt í átta
ár í Svíþjóð, þar sem hann kenndi
tónlist, auk þess sem hann hefur
nú nýverið stundað nám í Banda-
ríkjunum í eitt ár. Hér áður kenndi
hann við Flensborgarskóla, stjóm-
aði karlakómum Þröstum í Hafnar-
fírði og um tíma Karlakór Keflavík-
ur, einnig stofnaði hann Söngflokk
Eiríks Áma og gaf þ á m út nokkr-
ar plötur um miðjan áttunda ára-
tuginn. Á íslandi hefur hann haldið
átta málverkasýningar auk þess
sem hann hefur tekið þátt í samsýn-
ingum. Síðustu sýninguna hélt hann
í boði menningarviku HafnarQarð-
arbæjar vorið 1981. „Það er stærsta
sýning sem ég hef haldið, en síðan
hef ég fremur snúið mér að tónlist-
inni,“ segir Eiríkur. Og hann heldur
áfram: „Eg hafði um árabil af skilj-
anlegum ástæðum útsett lög fyrir
kórana sem ég stjómaði, en aldrei
fengist við að semja sjálfur fyrr en
veturinn 1983-84, en þann vetur
kenndi ég við Tónlistarskóla Kefla-
víkur. Sem frístundagaman vann ég
Eiríkur Ámi Sigtryggsson
með leikhópnum Hugleik. Ætlunin
var að þetta litla áhugamannaleik-
félag í Reykjavík færði um vorið
upp gamalt leikrit eftir Magnús
Grímsson. í leikritinu voru nokkur
ljóð en vantaði lögin. Ég tók að
mér að semja lög við þessi ljóð og
hafði ekki nema viku til stefnu. Nú,
þetta gekk bara ljómandi vel, og ég
hélt áfram og samdi einnig lög við
nokkur kvæði eftir Emmu Hansen,
en hún var ein þeirra sem starfaði
með leikhópnum. Þessi lög vom svo
öll sungin á kvöldvöku í Félags-
stofnun stúdenta um vorið og fékk
skemmtunin góðar undirtektir
þeirra sem á hlýddu. Sjálfur hafði
ég lengi gengið með þann draum
að leggja fyrir mig tónsmíðar, og
þetta ýtti undir mig að leggja aftur
út í tónlistina af krafti."
Ef ársdvöl í Bandaríkjunum flutti
Eiríkur til Winnipeg. Hann segir:
„Fýrir hreinustu tilviljun hitti ég á
fyrirlestri hjá Magnúsi Magnússyni,
sem hann hélt hér í bænum, skáld-
konuna Kristjönu Gunnars. Krist-
jana hefur búið hér mörg undan-
farin ár. Hún spurði mig hvort ég
hefði ekki áhuga á stjömutónlist.
Ekki vissi ég alveg hvað hún átti
við, en úr varð að ég samdi tónlist
við 2 ljóðabálka, annan eftir Krist-
jönu og hinn skrifaðan af kanadíska
rithöfundinum George Amabile.
Þetta var mjög nýstárlegt verkefni
fyrir mig. Meginþemu þessara
tveggja ljóðabálka vom í tengslum
við himinhvolfín með tilvísunum í
stjömur og sólkerfí. Samvinna
okkar var gefandi og árangursrík
og fluttum við verk okkar á þingi
rithöfundasambands Manitoba sl.
haust. Flutningurinn fór fram í
stjömuveri. Þau Kristjana og
George lásu ljóð sín, en ég lék undir
verk mitt, sem samið var fyrir hljóð-
gervil. Flutningurinn tók um 60
mínútur. Undir lestrinum ogtónlist-
inni var svo stjömuhiminninn not-
aður þannig að varpað var á hann
ýmsum myndum sem tengdust efni
ljóðanna. Þessi nýstárlegi flutnings-
máti mæltist vel fyrir og hyggjum
við þijú á frekari samvinnu.“
Nú um áramótin var svo flutt
við Tónlistarskólann nýtt verk eftir
Eirík Áma, sem hann nefnir ÍS-
DULD og skrifað er fyrir flautu,
óbó og fagott. í því verki notar
hann þema úr íslenskum þjóðlögum.
Og Eiríkur heldur áfram. „íslensku
þjóðlögin eru sterk í mér. Þau verk-
efni sem ég vinn að núna tengjast
líka íslandi.
Kristjana Gunnars hefur gefið út
tvær ljóðabækur sem hún nefnir
Settlement Poems I og II eða Land-
nemaljóð. Þau fjalla um fyrsta ár
landnemanna í Nýjá íslandi. í ljóð-
unum lætur Kristjana sex sögu-
menn lýsa viðhorfum sínum til
þeirra örlagaríku atburða sem þá
gerðust. Þetta eru ekki beinar frá-
sagnir heldur blanda úr náttúru-
myndum héðan af sléttum Kanada
og þjóðtrúnni að heiman. Lögð er
áhersla á ferðina yfír landið og yfír
vatnið. Þær andstæður sem koma
fram í þessum ljóðum höfða til mín
og skapa góða möguleika til tónlist-
arlegrar túlkunar. Tónverk mitt er
ætlað til flutnings fyrir kór, hljóm-
sveit og einsöngvara. Það er því
mikil en skemmtileg vinna fram-
undan hjá mér.“ Og að þessum
töluðum orðum var Eiríkur þotinn
til að sinna þeim verkefnum sem
framundan liggja.