Morgunblaðið - 16.03.1986, Blaðsíða 22

MÓRGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR16. MARZ1986
Þegar Andropov hóf hreinsanir á spilltum fylgismönnum Brezhnevs,
var KGB-hershöf ðinginn Aliev kjörinn maður til starfans. Þetta allt
boðaði Karpov ekkert gott.
Ekkert bendir til þess, að Gorbachev hafi nokkru sinni hitt Gary
Kasparov eða lýst neinum áhuga á honum; en engu að síður fellur
ungi meistarinn mjög vel að hugmyndum Gorbachevs um „Sovétriki
nútímans".
A hættuslóð
skákarinnar
í Sovét
eftir Lev Alburt
Þegar Gary Kasparov
bar sigurorð af landa
sínum Anatoly Karpov
9. nóvember 1985 í úr-
slitaskák þeirra í einvíginu um
að verða 13. heimsmeistari FIDE
(Alþjóða skáksambandsins) urðu
margir tii að fagna því sem sigri
réttiætisins.
Sovézkir stórmeirarar hafa,
sem heild, haft mestan persónu-
legan áhuga á þessari keppni,
og þeir telja þetta ekki svona
klippt og skorið.
Karpov í jafnvægi
Sovéskir skákmeistarar hafa
ætíð notið forréttinda og verið vel
efnum búnir á sovézkan mæli-
kvarða. En fyrstur varð Karpov og
síðan Kasparov til að komast ekki
aðeins í álnir, heldur einnig og
miklu fremur að ná völdum og
komast í hina fámennu valdaklíku
Sovétmanna, nomenklatúra, svo
notað sé þeirra eigin slanguryrði.
Sagan af uppgangi þeirra og
innbyrðis átökum veitir fróðlega
innsýn í hið sovézka þjóðfélag.
Á ytra borði eru þeir félagar
næsta ólíkir. Karpov, sem er 34 ára
að aldri, er sagður rússneskur að
þjóðemi þótt hann eigi að hluta til
gyðinga sem afa og ömmu. Hann
er veikbyggður, maður í jafnvægi
og hefur ágæta stjóm á sjálfum sér.
Seint á sjöunda áratugnum var
Karpov einn hinna mörgu ungu og
efnilegu skákmeistara Sovétríkj-
anna sem börðust með oddi og egg
fyrir því að njóta styrkja, þjálfara
sem ríkið kostaði og ábatasamra
utanlandsferða. Þá uppgötvaði
hann merkileg sannindi. Honum
kom í hug, að til þess að sigra í
þessu kapphlaupi og „komast
áfram" um síðir, eins og hann hafði
ætlað sér allt frá bamæsku, að
verða ríkur, voldugur og frægur,
var ekki endilega nauðsynlegt að
sanna að maður væri meiri hæfileik-
um gæddur en hver annar sem
skákmaður. Mikilvægara var að
vera fyrirmynd sovézkrar æsku,
„virtur", vita hvað ætti að segja og
hvar og komast feti framar en
keppinautamir sem vom ekki eins
óvandir að meðulum eða jafn lævís-
ir. Þegar Karpov bjó sig undir þetta
hlutverk valdi hann sér hina réttu
ímynd: alvarlega þenkjandi ungur
maður, hollur sinni grein, skákinni,
virkur félagi í Leninæskunni og,
að sjálfsögðu, ekki einhver Arm-
eníumaður eða gyðingur (eins og
tveir aðrir og hæfileikameiri keppi-
nautar hans voru), heldur sannur
Rússi, „Síberímaður" — en með
því er ekki aðeins átt við þann sem
er frá Síberíu, heldur þann sem er
rússneskari en allt sem rússneskt
er.
Tolya, eins og Karpov er kallað-
ur, hófst handa um að afla sér
góðra sambanda, fyrst í Leninæsk-
unni, síðan í Flokknum, og byrjaði
í heimabyggð. Þegar Karpov var
nítján ára að aldri voru ekki aðeins
horfur á því að honum væri áskapað
að komast í innsta hring nomenklat-
úra, heldur var skynsamlegt og
gjörsamlega kaldrifjað hugarfar
hans sem sniðið fyrir það. Karpov
gerði sér auðveldlega grein fyrir
því, hvað skynsamlegt væri að segja
opinberlega og hvað í einkasam-
tölum, og hvað færi bezt á að geyma
í innsta hugskoti.
Fischer gegn Spassky
Svo kom heppnin til sögunnar,
en heppni sem úthugsuð framkoma
Tolya hafði undirbúið. Hann var
kynntur fyrir yfirmanni Lenin-
Þeir takast ekki aðeins á við skákborðið Kasparov og Karpov. Hvor
um sig er fulltrúi valdaklíku innan „nómenklátúrunnar", þess fá-
menna hóps, sem stórnar Sovétríkjunum.
æskunnar, Eugene Tyazhelnikov,
og það vildi svo til, að þessi valda-
mikli yfirmaður kunni vel við skarp-
an unglinginn. Karpov kom fram á
sjónarsviðið á réttum tíma, þegar
flokksforingjarnir sem báru ábyrgð
á áróðri voru mjög óánægðir með
frammistöðu hálaunaðra heims-
meistara sinna í skák, Tal, sem var
heimsmaður og gyðingur, Petro-
sjan, Armeníumaður, Spassky,
fijálslegur og opinskár andófsmað-
ur. Ekki bætti úr skák, að árið
1972 bar Bandaríkjamaður, Bobby
Fischer, sigurorð af Spassky í ein-
vígi sem hundruð milljóna manna
fylgdust með í sjónvarpi, og varð
11. heimsmeistarinn. Vel rökstudd-
ar ásakanir Fischers um að Sovét-
menn hefðu æ ofan í æ brögð í
tafli voru einstaklega ergjandi á
þeim tíma er sovézkir valdamenn
höfðu mikla þörf fyrir slökun svo
þeir fengju vestræna aðstoð við
lamað efnahagslíf sitt. Hvers vegna
skyldum við eyða milljónum í þessa
skákmeistara, sögðu þeir, ef þeir
geta ekki komið í veg fyrir að þessi
réttsýni og harðskeytti andstæðing-
ur kommúnismans í Bandaríkjunum
næði heimsmeistaratigninni og
spillti þannig allri áróðursstarfsemi.
Hin gamla kynslóð sovézkra stór-
meistara hafði fengið rothögg í
viðureigninni við Fischer, og því
varð að finna yngri mann og í þetta
sinn var vissara að þar væri um
traustan mann að ræða. Karpov var
rétti maðurinn á réttum tíma.
Sovétmenn hafa aldrei náð full-
um yfirráðum yfir FIDE, sem þeir
gerðust aðilar að um leið og þeir
gengu í Sameinuðu þjóðimar, og
af sömu ástæðum. Á hinn bóginn
hafa áhrif þeirra í UNESCO stund-
um verið mjög mikil og oftar ráðið
úrslitum. Eftir að Karpov varð sig-
urvegari í undankeppni heimsmeist-
arakeppninnar 1972-75 og hann
hlaut réttindin til að skora á heims-
meistarann, án þess að hafa teflt
eina einustu skák utan Sovétríkj-
anna, var FIDE staðráðið í að hafa
í hendi sér hvemig staðið væri að
einvígi hans og Fischers, og það
skipti sköpum. Karpov var í einu
og öliu hlutlægur. Hann vissi að
hann var dæmdur til að tapa, trú-
lega jafnvel án þess að ná jafntefli,
hvað þá að vinna skák. Það var
orðið aðalsmerki hjá Bobby að vinna
einvígi með 6-0, og sama hver
mælistika var notuð, þar með talið
stigakerfi FIDE, var hann (og er
enn) sterkasti skákmaður sem uppi
hefur verið í skáksögunni — alveg
í flokki út af fyrir sig. Því lögðu
Sovétmenn kapp á að beita slíkum
ögrunum, að Fischer kæmi ekki til
keppninnar. Innan FIDE tókst þeim
með tveggja atkvæða mun að setja
Bobby skilyrði í einvígiiiu, sem hann
réttilega hafnaði sem ósanngjöm-
um. Fischer, sem er viðkvæmur og
einlægur maður, lagðist gegn FIDE
og afsalaði sér „Heimsmeistaratitli
FIDE“, eins og hann orðaði það í
sögufrægu símskeyti.
Karpov — og Sovétríkin — hlaut
hina eftirsóttu skákkórónu. Þetta
gerðist árið 1975, og eftir það tók
Karpov, sem þegar var orðinn
mikill maður, að hækka í tign í
nomenklatúra-klíkunni. Svo kom
önnur himnasending þegar vinur
hans Tyazhelnikov var skipaður
yfirmaður áróðursdeildar mið-
stjómar kommúnistaflokksins.
Yfirmaður hennar er mjög nálægt
toppnum á valdapýramídanum.
Næsta stig upp á við er ritari
miðstjómarinnar, einn þeirra 20
manna sem standa uppi á graf-
hýsinu með aðalritaranum. Deildin
hefði ekki getað valið betur svo
hentaði Karpov. Meðal undirdeilda
er íþróttadeildin, sem hefur á hendi
stjóm svonefndrar íþróttanefndar.
Með þessu móti náði Karpov fullri
stjóm á sovézka skáksambandinu
og kom sér í miklu hærri stöðu en
yfirmaður hans að nafninu til, for-
maður íþróttanefndarinnar, sem
skáksambandið er aðili að.
Karpov g'egn Korchnoi
Árin 1978 og 1981 varði Karpov
titil sinn með góðum árangri, þó