Morgunblaðið - 18.05.1986, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR18. MAÍ1986
JJHújClJTitl Útgefandi tMðfrffr Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Augiýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 40 kr. eintakiö.
Tengsl og trúnaður
Islenzk sveitarfélög eiga rætur
í hinni fomu hreppaskipan,
sem til var stofnað þegar á land-
námsöld. Enn í dag eru sveitar-
félögin það stjómvald, sem næst
stendur umbjóðendum sínum.
Sveitarstjórnir, sem íbúar
sveitarfélaga kjósa í leynilegum
kosningum á fjögurra ára fresti,
þekkja verulega betur en fjar-
lægara stjómvald, ríkisvaldið,
óskir og þarfír umbjóðenda
sinna. Sveitarstjómir hafa og
staðbundna þekkingu á heima-
vettvangi. Þær em því betur í
stakk búnar en fjarlægara
stjómvald til þess að þjóna
umbjóðendum sínum. Þá er m.a.
átt við það, að sveitarstjómir
hafa betri stöðu en fjarlægara
stjómvald til þess að nýta vel
skattfé borgaranna; til þess að
standa að jafnmiklum eða meiri
framkvæmdum og þjónustu með
minni tilkostnaði, þ.e. með hóf-
legri skattheimtu. Stjómunar-
legt og fjármálalegt aðhald er
og markvissara hjá nálægara
stjómvaldi.
Það er mjög mikilvægt að efla
sjálfstæði sveitarfélaganna og
koma á skýrari mörkum í tekju-
og verkaskiptingu ríkis og sveit-
arfélaga, með það að leiðarljósi,
að saman fari ákvörðunarvald
og fjármálaleg ábyrgð. Ný sveit-
arstjómarlög, samþykkt á síð-
asta þingi, stefna til þessarar
áttar, en betur má ef duga skal.
Færa má fleiri verkefni, sem
móta umhverfí og velferð heima-
manna, til sveitarfélaganna. Ríki
og sveitarfélög verða og áð deila
tekjum, skattheimtu, í samræmi
við verkefnaskiptingu.
Það er ekki síður mikilvægt
að sveitarstjómir rækti tengsl
og trúnað við heimamenn, um-
bjóðendur sína. Sveitarstjómir
fá völd sín úr hendi borgaranna
og hafa ríkar skyldur gagnvart
þeim, ekki sízt upplýsingaskyld-
ur um viðfangsefni og fjárreiður
sveitarfélagsins. Davíð Oddsson,
borgarstjóri Reykvíkinga, hefur
lagt ríka áherzlu á þessi tengsl.
Hann hefur almenna viðtalstíma
tvisvar í viku, miðvikudaga og
fostudaga, fyrir hádegi. Hann
heldur hverfafundi með íbúum
einstakra borgarhverfa, þar sem
sérmál þeirra em rædd og reifuð.
Hann efnir til vinnustaðafunda
um borgarmál. Og loks hefur
hann svarað fyrirspumum borg-
arbúa í þættinum „Spurt og
svarað um borgarmál" í Morgun-
blaðinu, sem er daglegur gestur
á flestum heimilum Reykvík-
inga. Það er vel að borgarstjóri
leggur svo mikla rækt við það
að efla tengsl og trúnað milli
borgarstjómar og borgarbúa og
raun ber vitni um.
Það vill við brenna, þegar
dregur að sveitarstjómarkosn-
ingum, að hitnar í kohim fram-
boðsaðila. Þá em á stundum stór
orð notuð og fram settar fullyrð-
ingar, sem hafa ekki fætur til
að standa á. Þjóðviljinn er dag-
legt dæmi um slíkan „málflutn-
ing“; innantóma gagnrýni, háv-
aða og handapat. Slíkur mál-
flutningur er máske mannlegur,
en stórmannlegur er hann ekki.
Með góðum vilja má líta á hann
sem kosningakrydd í tilvemna,
þó gagnsær sé.
Það er reynslan sjálf, sem er
ólygnust. Og Reykvíkingar hafa
samanburð reynslunnar af
vinstri stjóm í borgarmálum,
1978—1982, og meirihluta sjálf-
stæðismanna, 1982—1986. Sú
reynsla þarf að vera okkur
stefnuviti við kjörborðið inn í
framtíðina.
Hvítasunna
Allar kirkjuhátíðir tala til
okkar, ef við leggjum við
eym, og flytja okkur boðskap,
sem á ríkulegt erindi við okkur.
Hvítasunnan, sem haldin er til
minningar um þann atburð, er
heilagur andi kom yfír postula
Krists, er engin undantekning í
því efni.
Okkur er, hverju og einu, léð
líf, sem við höfum fijálsræði til
að móta eða hanna, svo notað
sé nútímaorð. Ytri aðstæður
ráða að vísu miklu um lífsferil
okkar, á sama hátt og veðurfar
hefur áhrif á gróður, en þeim
einum, sem ræktar eigin garð —
eigin hug — af alúð, verður góðr-
ar uppskem auðið, miðar áleiðis.
Kirkjuhátíðir em vegvísar í þeirri
viðleitni.
Hvítasunnuhátíðin er ein
mesta umferðarhelgi ársins.
Umferðin kostar okkur tugi
mannslífa ár hvert, auk meiðsla
fjölda einstaklinga, sem sum
hver há viðkomendum alla
ævina. Flest bílslys verða fyrir
mannleg mistök; sum hver, því
miður, vegna þjösnagangs og
tillitsieysis gagnvart náungan-
um. Okkur ber hvarvetna, en
ekki sízt í umferðinni, að hafa í
huga þann boðskap, að það sem
þú vilt að aðrir menn gjöri þér,
það skalt þú og þeim gera. Hátt-
vísi og tillitssemi í umferð er
bezta forvömin gegn umferðar-
slysum. Skal þó sízt gert lítið úr
þeirri nauðsyn, að hafa ökutæki
ætíð í góðu standi.
Sýnum náunganum tillitssemi
í hvítasunnuumferðinni. Munum
staðfastlega, að það er of seint
að iðrast eftir á, þegar umferðar-
slys eiga í hlut. Engum liggur
svo mikið á að hann megi ekki
vera að því að lifa.
Morgunblaðið óskar lesendum
sínum og landsmönnum öllum
ánægjulegrar og slysalausrar
hvítasunnu.
M
konar breytingar, sem setja svipmót sitt
á samtíðina. Þetta eru krefjandi breyting-
ar, sem sveitarféiög og þjóðfélag hafa
ekki lagað sig fullkomlega að enn sem
komið er.
Ör framvinda í öllum greinum atvinnu-
lífs okkar kallar í ríkara mæli en fyrr á
atvinnuþátttöku kvenna utan heimilis.
Konur gera og af eðlilegum ástæðum kröfu
til þátttöku í atvinnulifínu til jafns við
karla. Loks gerir sá lífsmáti, sem við höfum
tamið okkur, það óhjákvæmilegt, í fjöl-
mörgum tilfellum, að fyrirvinnur heimilis
séu tvær. Allt veldur þetta því að eftirspurn
eftir dagheimilum bama, leikskólum,
gæzluvöllum og skóladagheimilum hefur
vaxið mjög.
í annan stað hefur aldursskipting þjóð-
arinnar breytzt. Meðalævi íslendinga hefur
lengst mikið, er raunar sú næsthæsta í
heiminum, og hlutfall hinna öldruðu, sem
komnir eru yfír „lögaldur“ vinnandi fólks,
hefur hækkað ört sem hlutfall af heild-
aríbúatölu. Þörfín fyrir hvers konar öldr-
unarþjónustu — sem og sérhannað hús-
næði fyrir aldraða — hefur vaxið mjög
mikið. Samfélagið hefur ekki lagað sig
nægjanlega að þessari þörf, þó vel hafí
að vísu miðað til réttrar áttar.
argt hefur breytzt í
samfélagi okkar síð-
ustu áratugi, sumt
gjörbreytzt. Reykja-
víkurbréf fjallar að
þessu sinni meðal
annars um tvenns
Dagvistir og leikskólar
Dagvistarheimili Reykjavíkurborgar
rúma nálægt 1.150 böm. Leikskólar borg-
arinnar rúma um 2.300 böm. Ótalinn er
sá fjöldi barna sem er hjá „dagmæðrum"
og á dagheimilum stofnana. Gæzluvellir
em og víða um borgina. Og skóladag-
heimili em í níu af fímmtán skólahverfum.
Engu að síður er eftirspum eftir vistun
af þessu tagi vemlega meiri en framboð.
Ingibjörg Rafnar, formaður félagsmála-
ráðs Reykjavíkurborgar, kemst svo að orði
um dagvistarmál í Reykjavík í viðtali við
Morgunblaðið 1. maí sl.:
„Vinstri menn segjast hafa sérstakan
áhuga á þeim og í raun segjast þeir einir
um að hugsa um velferð bama, unglinga
og gamla fólksins. En þegar þeir hafa átt
þann kost að sýna hug sinn í verki þá
kemur annað í ljós. A ámm áður stunduðu
þeir yfírboð í dagvistarmálum og fluttu
sameiginlega tillögu um stórt átak í bygg-
ingu dagvistarheimila árið 1973. Árlega
átti að byggja 500-600 rými. 1977 kom
tillaga frá Alþýðubandalaginu einu um 240
fymi á ári og í fjárhagsáætlun 1978, i
upphafi kosningaskjálftans, töluðu þeir um
600 rými á tveimur árum. Þegar þeir síðan
náðu meirihluta og fengu tækifæri til að
efna loforðin byggðu þeir 604 dagvistar-
rými á fjórum ámm og þar af vóm 120
rými, sem vóm í byggingu þegar þeir tóku
við.
Á þessu kjörtímabili höfum við sjálf-
stæðismenn varið um 39% meira fé til
byggingar dagvistarheimila en vinstri
menn gerðu. Ef framlög borgarsjóðs til
bygginga dagvistarheimila em framreikn-
uð til verðiags 1. janúar 1986 kemur í ljós
að á ámnum 1979 til 1982 var samtals
varið tæpum 99 m.kr., en á árabilinu 1983
til 1986 um 138 m.kr. Hvað dagvistarrými
varðar þá fjölgaði þeim um 679 frá sumri
1982 til október í ár. Auk þess hefur
Bamavinafélagið Sumargjöf aflient borg-
inni Grænuborg til rekstrar þannig að
segja má að dagvistarrýmum hafi fjölgað
um rúmlega 700 á kjörtímabilinu."
Ingibjörg Rafnar segir i sama viðtali
að á valdatíma vinstri manna í borgarstjóm
hafí félagsmálakerfíð verið styrkt um 9,8
stöðugildi. Síðan hafí meirihluti sjálfstæð-
ismanna, sem vinstri menn kalli „andfé-
lagslegan", styrkt þennan rekstur um 19,1
stöðugildi.
Tvö ný heimili verða tekin í notkun á
þessu ári, í Grafarvogi og við Stangarholt,
hvert með 17 dagvistarrými og 72 leik-
skólarými. Þá bætast 34 leikskólapláss við
á Njálsgötu og 22 skóladagheimilsrými við
Fomhaga. Undirbúningur er hafínn að
byggingu nýrra heimila í Seljahverfí og
Ártúnsholti.
Biðlistar eftir plássi á dagheimilum
barna og leikskólum eru 1,9% sem hlutfall
af íbúatölu Reykjavíkur. Samsvarandi tala
í Kópavogi er 2,8%.
Aldraðir í Reykjavík
Ibúar Reykjavíkur, 60 ára og eldri, em
um 15.800 talsins, eða tæplega 18% Reyk-
víkinga. Reykvíkingar á lífeyrisaldri, 67
ára og eldri, em hinsvegar rúmlega 10.000
talsins, það er langleiðina í áttundi hver
borgarbúi. Aldursskipting þjóðarinnar
hefur breytzt, svo sem fram kemur í
upphafí þessa bréfs. Þar að auki er það
hluti af fólksstreymi af landsbyggð til
Reykjavíkur, að hér hefur aldrað fólk
meiri og fjölþættari þjónustu en víðast
annars staðar. Hér er þó margt ógert í
þessu efni.
Félagsmálastofnun Reykjavíkurborgar
rekur margs konar öldmnarþjónustu. í
fyrsta lagi nutu nálægt 1.600 heimili aldr-
aðra heimilisþjónustu, mismikillar eftir
atvikum, sl. ár. Aldraðir með óskerta
tekjutryggingu fá þessa þjónustu án end-
urgjalds. Aðrir með 50% afslætti.
Félagsmálastofnun borgarinnar rekur
og þjónustuíbúðir, vistheimili og hjúkr-
unarheimili við Austurbrún, Norðurbrún,
Lönguhlíð, Fumgerði, Dalbraut og Snorra-
braut (Droplaugarstaðir). Nýtt og veglegt
vistheimili, Seljahlíð við Hjallasel, var vígt
í vikunni sem leið. Þrátt fyrir mikið átak
í þessu efni bíða hundmð manna eftir sér-
hönnuðu húsnæði fyrir aldraða.
Borgin rekur mötuneyti fyrir aldraða í
mörgum framangreindum vistheimilum,
sem aldraðir, er búa í heimahúsum, geta
einnig notfært sér. I næsta mánuði hefjast
tilraunasendingar hjá Félagsmálastofnun
á hádegismat til aldraðra í Vesturbæ, sem
þurfa á slíkri þjónustu að halda.
Félagsmálastofnun rekur félagsmið-
stöðvar fyrir aldraða á sjö stöðum í borg-
inni. Fjölbreytt félags- og tómstundastarf
fer fram í öllum þessum félagsmiðstöðvum.
Þessi þáttur starfseminnar hefur vaxið
mikið. Stofnunin gengst einnig fyrir orlofs-
ferðum aldraðra, innanlands og utan, sem
eiga vaxandi vinsældum að fagna.
Aðstaða aldraðra í borginni er að sjálf-
sögðu mjög misjöfn. Aldrað fólk, sem hefur
ekki annan lífeyri en frá almannatrygging-
um og býr að auki í leiguhúsnæði, hefur
laka afkomu, sem réttlætir fyllilega aðstoð
samfélagsins í einni eða annarri mynd.
Meiri fjármunum hefur verið varið til
byggingar íbúða fyrir aldraða á þessu
kjörtímabili en nokkru sinni fyrr. Auk
þess hafa aðrir aðilar, meðal annars fyrir
hvatningu og meðalgöngu borgarinnar —
og samstarfs við hana — varið miklum
fjármunum í sama verkefni. Droplaugar-
staðir opnuðu snemma á þessu kjörtíma-
bili. Seljahlíð í Breiðholti hóf starf í vik-
unni. Verzlunarmannafélag Reylqavíkur
hefur riðið á vaðið, sem stéttarfélag, með
sölu sérhannaðra íbúða til aldraðra félags-
manna sinna. Borgin hefur byggt þjón-
usturými fyrir 40 m.kr., sem nýtast mun
öldruðum íbúm þessa húsnæðis og næsta
nágrennis. Haldið hefur verið áfram bygg-
ingu B-álmu Borgarspítalans og þar hafa
tvær álmur verið opnaðar með 60 rúmum
fyrir öldrunarsjúklinga.
Vissulega er margt ógert varðandi þjón-
ustu og húsnæði fyrir aldraða í Reykjavík.
Fjárhagsgeta ræður ferð í þessu efni sem
öðrum. Allir sanngjarnir menn viðurkenna
hinsvegar að meiri fjármunum hefur verið
varið til þessa málaflokks og fleirí áfangar
unnizt en dæmi eru um áður. Það er vilji
borgaryfirvalda, að laga félagslega þjón-
ustu í Reykjavík að breyttri aldursskipt-
ingu íbúanna.
Minnihlutaflokkamir í borgarstjóm
fengu sitt tækifæri, 1978-1982. Sú
reynsla, sem valdaskeið þeirra færði Reyk-
víkingum, gerir gagnrýni þeirra á fram-
kvæmd öldrunarmála á líðandi kjörtímabili
holróma, að ekki sé meira sagt. Vilji þeirra
hefur sjálfsagt staðið til meiri árangurs,
en reynslan er ólygnust um afraksturinn.
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18.MAÍ 1986
29
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 17. maí
Frá stofnfundi félags aldraðra í Reykjavik 18. marz sl.
lífsins, verðmætasköpunar í þjóðarbú-
skapnum, með ofsköttun eða ofstjóm
(miðstýringu). Það er mikilvægara, einnig
fyrir félagsmálaþáttinn, að tryggja vöxt
skattstofna fremur en skattstiga.
Yngstu og
elztu borgararnir
Þau mál, sem snerta yngstu borgarana,
skipta þjóðfélagið að sjálfsögðu mjög
miklu. Dagvistarmál ekki sízt. Raunar
bamavemdarmál hvers konar. Heimilið og
fjölskyldan eiga að vera homsteinar þjóð-
félagsins. Þessar undirstöður þarf að
treysta sem verða má. Breyttir atvinnu-
hættir og breytt viðhorf valda því hins
vegar, að uppeldi barna hefur færzt í ríkum
mæli yfír á stofnanir, leikskóla, dagvistir
og skóladagheimili, og að sjálfsögðu skól-
ana. Stækkað verksvið þessara stofnana
krefst síðan sérmenntaðs starfsfólks og
bættrar starfsaðstöðu. Og öll þjónusta
kostar fjármuni. Á þessum vettvangi sem
öðmm þarf hins vegar stjómunarlegt og
fjármálalegt aðhald, til að tryggja sem
bezta nýtingu fjármuna.
Svipuðu máli gegnir um fjármagsþörf
öldmnarþjónustu, þegar svo horfir, sem
nú gerir, að hlutfall lífeyrisþega í íbúatölu
landsins, fólks sem komið er jrfir „lög-
ákveðinn starfsaldur“, fer ört vaxandi.
Þjóðfélagið — og sveitarfélögin — verða
að laga sig að gjörbreyttum aðstæðum í
þessu efni.
Sá mælikvarði er ekki síztur á menningu
þjóðar, hvem veg hún býr að hinum öldr-
uðu, þeim sem hafa skilað starfsævi til
samfélagsins. Hér skiptir mestu að ein-
staklingum verði gert kleift, í önn starfs-
ævinnar, að búa í haginn fyrir sig til efri
ára. Þörfín fyrir hvers konar öldmnar-
þjónustu fer hinsvegar vaxandi — og það
er ekki ráð nema í tíma sé tekið fyrir
samfélagið, ef það hyggst axla ábyrgð sína
Hlutfali skráðra á biðlista á dagvistum
og leikskólum af íbúafjölda sveitarfé-
laga á höfuðborgarsvæðinu.
í þessum efnum á komandi ámm og ára-
tugum.
Borgaraleg
mannúðar stefna
Sú stefna á að vera ráðandi, að þjóð-
félagsþegnamir hafí sem mest sjálfræði
og svigrúm í samfélaginu, sem bezta
aðstöðu til að sjá sér og sínum farborða
og skapa sér efnalegt öryggi. Þannig
verður það framtak, sem í einstaklingunum
býr, bezt virkjað til verðmætasköpunar,
þ.e. til gagns fyrir þá og samfélagið í
heild. Þjóðartekjur á hvem vinnandi mann,
sem er traustur mælikvarði á almenn lífs-
kjör þjóða, em vemlega hærri hjá þeim
ríkjum sem virða eignarrétt og einstakl-
ingsfrelsi í atvinnulfí.
Sú staðreynd blasir engu að síður við —
og hefur alltaf gert, — að hluti samferðar-
manna á lífsgöngunni þarfnast samfélags-
legrar aðstoðar. Til þess liggja ýmsar
ástæður, sem bitnað geta á hveiju okkar
sem er, svo sem veikindi og hliðstæð áföll.
Þjóðfélagið verður því að hafa innbyggt
öryggisnet, ef svo má að orði komast;
hjálparaðstöðu er tryggi öllum þegnum
þess viðunandi lágmarkskjör.
Það er að vísu ágreiningsefni hve langt
á að ganga í skattheimtu til opinberra
útgjalda. Skattheimta, sem gengur of
langt, lamar framtak einstaklinga og verð-
mætasköpun í samfélaginu. Með öðmm
orðum: ofsköttun smækkar skattstofnana
— og rýrir, til lengri tíma litið, tekjumögu-
leika ríkis og sveitarfélaga, „opinbera
geirans", og þar með fjárstreymi til félags-
legrar þjónustu og framkvæmda.
Borgaraleg mannúðarstefna, sem von-
andi leiðir okkur á vit næstu framtíðar,
stendur hins vegar á því fastar en fótunum,
að í tæknivæddu þjóðfélagi samtímans eigi
enginn og megi enginn líða nauð.
„Það er að vísu
ágreiningsefni
hve langt á að
ganga í skatt-
heimtu til opin-
berra útgjalda.
Skattheimta, sem
gengur of langt,
lamar framtak
einstaklinga og
verðmætasköpun
í samfélaginu.
Með öðrum orð-
um: ofsköttun
smækkar skatt-
stofnana; rýrir —
til lengri tíma litið
— tekjumöguleika
ríkis og sveitarfé-
laga...
Það er mikil-
vægara, einnig
fyrir félagsmála-
þáttinn í samfé-
laginu, að treysta
og stækka skatt-
stofnana fremur
en skattstigana."
Kostnaðarhlið félags-
legrar þjónustu
Það var einhvern tíma sagt að vinstri
menn töluðu en hægri menn framkvæmdu.
Hvað sem því líður skiptir það meira máli
að „tala“ í verkum — framkvæmdum —
en orðum, þegar sveitarstjómarmál eiga í
hlut. Borgarstjórnarmeirihluti sjálfstæðis-
manna hefur tjáð sig í verkum sínum líð-
andi kjörtímabil. Hann leitar nú umboðs
Reykvíkinga til að halda áfram á markaðri
braut, vitandi vel, að enn er margt ógert,
þrátt fyrir það að vel hafi miðað áleiðis.
Margt hefur áunnist á öllum sviðum
borgarmála, í dagvistar- og öldrunarmál-
um sem öðrum. Það hefur hins vegar verið
stefna sjálfstæðismanna, í sveitarstjórnar-
málum sem þjóðmálum, að ganga ekki of
nærri fólki í skattheimtu; að það fái að
ráðstafa sem mestu af eigin aflafé sjálft,
til eigin framfærslu, fjárfestingar eða
sparnaðar. Opinber útgjöld (ríkis og sveit-
arfélaga) mega ekki fara yfír það mark
sem þau eru nú í, sem hlutfall af þjóðar-
tekjum. Annað mál er að með markvissari
hagræðingu og stjómun má nýta betur
skattfé borgaranna í þágu samfélagsins.
Það má heldur aldrei gleymast að kostn-
aðarþáttur — undirstöðuþáttur — allrar
félagslegrar þjónustu (almannatryggingar,
fræðslumál, heilbrigðismál o.sv.fv.) er, eins
og öll okkar eyðsla sem einstaklinga og
heildar, sótt alfarið til verðmæta, sem til
verða í þjóðarbúskapnum á hverri tíð.
Atvinnuvegimir eru sá grunnur, sem lífs-
kjör okkar, hvers konar, hvíla á. Það er
því meginmál að treysta þá. Þess vegna
má aldrei lama það framtak einstakling-
anna sjálfra, sem er drifkraftur atvinnu-

GARÐABÆR
SELTJARNARNES
BIÐLISTAR
ÁDAGHEIMILI
OGLEIKSKÓLA
(hlutfall af hundraði)
| REYKJAvlK
HAFNARFJÖRÐUR
KOPAVOGUR
MOSFELLSSVEIT