Morgunblaðið - 15.11.1986, Qupperneq 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. NÓVEMBER 1986
Umsjónarmaöur Gísli Jónsson 363. þáttur
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Dómur yf ir
ríkisbankakerfinu
Hvort sem stjómmálamönn-
um líkar betur eða verr
verða þeir að taka skjóta
ákvörðun um hvaða leiðir eigi
að fara í endurskipulagningu
bankakerfisins. Spumingin er
hins vegar sú hvort þeir hafi
kjark til að gera nauðsynlegar
breytingar. Af viðbrögðum
sumra stjómmálamanna að
dæma, við skýrslu nefndar
Hæstaréttar um viðskipti Haf-
skips og Útvegsbankans annars
vegar og hins vegar við tillögu
Seðlabankans um endurskipu-
lagningu bankakerfísins, er ljóst
að þeir hafa ekki dregið réttan
lærdóm af reynslunni.
Seðlabankinn leggur eindreg-
ið til að Iðnaðarbankinn, Verzl-
unarbankinn og Útvegsbankinn
verði sameinaðir í einn hlutafé-
lagsbanka, með þátttöku fleiri
aðila, s.s. samtaka sparisjóða
og fyrirtækja í sjávarútvegi. í
greinargerð með tillögunni er
bent á, að með sameiningunni
næðist hagkvæmari rekstur og
markvissari þjónusta. Þá segir
að auk margþætts ávinnings í
skipulagsmálum„ mundi sam-
eining Útvegsbanka, Iðnaðar-
banka og Verzlunarbanka og
eignaraðild nýrra hluthafa hafa
í för með sér þann stóra ávinn-
ing fyrir ríkissjóð að hann
kæmist hjá þvi að binda um
1.000 milljónir króna til langs
tíma í eiginfjárframlagi til Ut-
vegsbankans eða annarra ríkis-
banka sem Útvegsbankinn
kynni að sameinast. Sameining
bankanna þriggja er eina raun-
hæfa skipulagsleiðin sem létta
mundi þessari byrði af ríkissjóði
en hann yrði að öðrum kosti að
sækja þetta fé í vasa skattgreið-
enda“.
Þetta álit Seðlabankans er
rökfast og skynsamlegt og hér
verður tekið undir tillögu bank-
ans um stofnun hlutafélags-
banka. í þessu máli er það
höfuðatriðið að almenningur í
landinu beri eins lítinn fjár-
hagslegan skaða af uppgjöri
Útvegsbankans og kostur er.
Það er ekki síst vegna þessa sem
tillaga Seðlabankans er skyn-
samleg.
Vandamál Útvegsbankans
eru ekki vandamál hans eins,
heldur þess kerfís og skipulags
sem verið hefur við lýði í banka-
kerfínu. f viðtali við Morgun-
blaðið bendir Geir Hallgrímsson,
seðlabankastjóri, réttilega á að
ein meginástæða þess hvernig
komið sé fyrir Útvegsbankanum
sé sú að hann er ríkisbanki og
þar hafí pólitískur þrýstingur
ráðið meiru en öryggi og heil-
brigð peningamálastefna.
Lögmál sem gilda í ríkis-
bönkunum eru ekki þau sömu
og gilda um banka í eigu al-
mennings. Hér gildir það sama
og um allan almennan atvinnu-
rekstur að hann er betur kominn
í höndum einstaklinga og fé-
lagasamtaka þeirra en hjá
ríkinu. Ekki vegna þess að yfír-
menn ríkisbankanna séu verri
stjómendur, en þeir sem eru í
forsvari fyrir einkabönkunum,
heldur vegna þess að einka-
bankamir em undir aga
markaðarins og hafa aðhald frá
hluthöfum. Góð þjónusta við
sparifj áreigendur og lánþega,
einstaklinga og fyrirtæki er
einkabönkunum lífsnauðsynleg.
Ljóst er að tregðu gætir hjá
ýmsum stjómmálamönnum að
ganga hreint til verks í endur-
skipulagningu bankakerfisins.
Ríkisbankamir hafa tryggt
þeim völd, sem þeir kunna ekki
að fara með. Þessum völdum
og áhrifum em þeir ef til vill
ekki tilbúnir að fóma. Þess
vegna munu ríkisforsjármenn
beijast fyrir því að viðhalda
ríkisbankakerfínu og senda
reikninginn til skattgreiðenda.
Stjómmálamenn og stjómmála-
flokkar eiga mikilla hagsmuna
að gæta innan ríkisbankanna.
Því vilja margir fremur sameina
Búnaðarbankann og Útvegs-
bankann og taka í því skyni
1.000 milljónir króna af almenn-
ingi, en stofna nýjan hlutafé-
lagsbanka.
Vandi Útvegsbankans er
dómur yfír ríkisbankakerfínu og
forræði stjómmálamanna yfír
því. Þorsteinn Pálsson, formað-
ur Sjálfstæðisflokksins, telur að
besta úrræðið sé að fara að til-
lögum Seðlabankans og í gær
sagði hann hér í blaðinu um
álit nefndar Hæstaréttar: „Ég
tel að það eigi að taka ábending-
ar þessarar nefndar um ágalla
ríkisbankakerfísins mjög alvar-
lega og fyrsta skrefíð til þess
að bregðast alvarlega og raun-
hæft við þeim ábendingum er
að stíga þetta skref núna.“
Endurskipulagning banka-
kerfísins er nauðsynleg, en
spumingin er hins vegar sú
hvort og þá hversu háan reikn-
ing skattgreiðendur verða Iátnír
borga vegna hennar. Ef af sam-
einingu Utvegsbanka, Iðnaðar-
banka og Verzlunarbanka
verður er það aðeins fyrsta
skrefíð í átt að uppstokkun
bankakerfísins, en um leið það
hagkvæmasta.
í þetta sinn svara ég spum-
ingum og athugasemdum úr
ýmsum áttum og bið þá afsökun-
ar sem lengi kunna að hafa beðið
eftir svari. Ekki er getið spyij-
enda, en efnisatriði tölusett til
glöggyunar.
1. Ég sá á prenti: „Við fengum
leið á hvorri annarri." Er þetta
rétt mál? Nei, þetta er vissulega
ekki rétt. Fyrst er að athuga
orðmyndina „leið“. Hér ætti að
vera karlkynsorðið leiði = leið-
indi, og þá í þolfalli leiða. Við
þekkjum samsetningar eins og
námsleiði. En þar sem „leiða“
í sambandinu að fá Ieiða á kem-
ur næst á undan á, þá hverfur
a-hljóðið úr leiða í framburði
og þetta hljómar eins og kven-
kynsorðið leið. En ég held við
komumst ekki hjá því að skrifa
leiða. Við fáum sem sagt leiða
á einhveiju, ef svo ber undir.
Þá er það „á hvorri annarri".
Hér hefur ekki vel til tekist.
Konan hefði átt að segja: hvor
á annarri. Hvor fær leiða á
öðrum. Fleiri dæmi sem sýna
að hvor og annar sambeygjast
ekki í slíkum samböndum: Við
urðum leiðir hvor á öðrum,
ekki: á hvorum öðrum. Þau litu
vinaraugum hvort til annars,
ekki: til hvors annars. Þær urðu
hvor annarri til mæðu, ekki:
hvorri annarri til mæðu o.s.frv.
Svipað er að segja um for-
nöfnin sinn og hvor sem afar
oft eru í nábýli. Við beygjum
hvort þeirra fyrir sig. Dæmi:
Þeir komu sinn úr hvorri átt-
inni, ekki: úr sinni(i) hvorri
áttinni. Þau búa sitt í hvoru
herberginu eða hvort í sínu
herberginu, ekki: í sitt hvoru
herberginu. Og þannig áfram.
Svarið við fyrstu spumingu er
því nei af fleiri en einni ástæðu.
2. Af hveiju er ekki skrifað y
í síðara hluta orðsins systkin?
Er þetta ekki skylt orðinu kyn?
Nei, þetta er ekki skylt orðinu
kyn. Orðið systkin hefur mynd-
ast með sama viðskeyti (-gin)
eins og í feðgin og mæðgin.
En ástæðan til breytingarinnar
systgin > systkin er sú að g
varð að k, hér fyrr meir, næst
á eftir s eða t, að ekki sé nú
talað um, ef s og t fóru saman
eins og í systkin. Viðskeytið
-gin hefur sem sagt breyst í
-kin, óskylt kyn, og ekkert y í
rithættinum.
Lítum á annað dæmi, þar sem
g hefur orðið k á eftir t. Ef við
förum óralangt aftur í tímann
var til romsan * ne eitt gi. Fyrsti
hlutinn af þessu er neitunarfor-
skeyti, miðhlutinn hvorugkyn af
einn, en síðasti hlutinn við-
skeyti sem einu sinni táknaði
eitthvað „almennt eða yfírleitt",
en fékk tíðast neitandi merk-
ingu. Ef sá hali datt af, breyttist
* ne eitt í fomafnið neitt, en ef
forskeytið hvarf, breyttist g í
k, samanber regluna, og kemur
þá fyrst út * eittki, en þessi orð-
mynd átti fyrir sér að breytast
í ekki. Sú orðmynd var gjama
óákveðið fomafn áður fyrr =
ekkert hjá okkur. Tvöfalda t-ið
einfaldaðist á undan þriðja sam-
hljóði, tk samlagaðist í kk, og
loks varð stytting sérhljóðs
(tvíhljóðs) á undan tvöföldu sam-
hljóði. Þetta má sýna svo: *
eittki > *eitki> *eikki> ekki.
Því má svo bæta við, að ekki
ummyndaðist í ekkert, þegar
það er fomafn, en ekki atviks-
orð, og virðist þá hafa orðið fyrir
áhrifsbreytingu frá fomafns-
myndum eins og t.d. eitthvert
og sérhvert.
3. Ég heyrði mann segja um
nágranna sinn að hann hefði
gifst Guðrúnu Jónsdóttir. Er það
rétt sagt?
Nei, ekki er það. Hann hefði
átt að segja Guðrúnu Jóns-
dóttur. Fimm frændsemisorð
beygjast eins, og skrýtið, því að
þau eru ýmist karlkyns eða
kvenkyns: dóttir, systir, móðir,
bróðir og faðir. Það er að
segja, nefnifallið í öllum þessum
orðum endar á -ir í eintölu, en
aukafollin á -ur. Öll taka þau
svo hljóðvarpi í fleirtölu nema
systir: dætur, mæður, bræður
og feður. Þess má geta, að í
fomu máli var þágufall eintölu
af hinum tveimur síðast töldu
eins og nefnifall fleirtölu: Þá
gátu menn verið líkir feð(u)r
eða bræð(u)r sínum.
4. Ég reifst við kunningja
minn um daginn. Hann vildi
skrifa auðvita með engu eði í
lokin og hélt því fram að þetta
væri eins og t.d. hissa, gjama
eða vissulega. Ég vildi hafa eð-
ið, en gat ekki sagt hvers vegna.
Hvor okkar hafði á réttu að
standa?
Spyijandi hafði á réttu að
standa. Þó að auðvitað sé nú
notað sem atviksorð eins og
gjarna og vissulega (hissa er
lýsingarorð), þá er það uppruna-
lega orðið til af lýsingarhætti
þátíðar sagnarinnar að vita
(vita, veit, vissi, vitað), og svo
er forskeytið auð- sett framan
á, um það sem auðvelt er að
vita. Auðvitað skrifum við og
segjum auðvitað fullum stöfum
og hljóðum.
5. Eru sagnimar að sigra og
vinna eins notaðar, þegar sagt
er frá kappleikum og íþrótta-
mótum?
Svarið er enn nei. Við skulum
taka einföld dæmi. Við getum
unnið mót, en ekki sigrað það.
Aftur á móti getum við bæði
unnið og sigrað keppinauta
okkar á þessu sama móti.
6. Hvort á ég að segja: Ég
þakkaði honum fyrir hjálp hans
eða ég þakkaði honum fyrir hjálp
sína?
Best væri kannski að segja
hvorugt, snúa sig út úr vandan-
um og segja: Ég þakkaði honum
fyrir hjálpina. En annars er hið
síðara rétt: ég þakkaði honum
fyrir hjálp sína. Um þetta kann
umsjónarmaður aðeins eina
haldbæra reglu (sem þó er ekki
algild). Við notum hans, ef við-
miðunarorðið er í nefnifalli, en
eitthvert fall af sinn, ef viðmið-
unarorðið er í aukafalli. Dæmi:
Enginn vissi að bömin hans
voru komin, en: Hann talaði um
bömin sfn. Okkur þótti boðskap-
ur hans fagur, en: Við lofuðum
guð fyrir boðskap sinn.
★
Svo langar mig til þess að
biðja ykkur að fínna með mér
orð sem gæti komið í staðinn
fyrir útlenda orðið portret(t) um
málaðar mannamyndir.
Á myndinni eru Guðmundur Björnsson dr. med, Guðmundur Viggósson yfirlæknir, Hörður Þorleifsson
yfirlæknir, Logi Guðbrandsson framkvæmdastjóri, Einar Sæmundsson formaður liknamefndar, Þór
Þorbjömsson formaður Lionsklúbbs Reykjavíkur, Andrés Guðmundsson kaupmaður, Gísli Halldórsson
arkitekt, Gunnar Friðriksson framkvæmdastjóri.
Augndeild Landakotsspítalans fær gjöf
NÝLEGA afhenti Lionsklúb-
bur Reykjavíkur augndeild
Landakotsspítala gjöf að upphæð
kr. 300.000.
Peningamir verða notaðir til
kaupa á rafknúnum rauflampa á
skurðarsmásjá augndeildar,
þrívíddar sjónpípu á sömu smásjá
til nota fyrir aðstoðarlæknir og hlið-
arsjónpípu á sömu smásjá til afnota
fyrir áhorfendur.
Einar Sæmundsson formaður
líknamefndar afhendir Loga
Guðbrandssyni framkvæmda-
stjóra peningagjöf að upphæð
kr. 300.000.