Morgunblaðið - 09.01.1987, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. JANÚAR 1987
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. JANÚAR 1987
25
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakið.
Upphlaup
framsóknarmanna
Framsóknarflokkurinn hefur
nú átt ráðherra í ríkisstjórn-
um nær óslitið síðan um mitt
ár 1971. Á þessu 16 ára tíma-
bili hafa alþýðuflokksmenn setið
í fáeina mánuði einir í ríkisstjórn
en annars hafa framsóknar-
menn setið við kjötkatlana í
stjórnarráðinu með hveijum
þeim, sem hafa viljað þá til sam-
starfs. Framsóknarflokkurinn er
þannig hinn dæmigerði mið-
flokkur, sem er til þess búinn
að eiga samstarf með hveijum
sem er, og láta málefni víkja
fyrir völdum, ef því er að skipta.
Hefur það komið fyrir oftar en
einu sinni á þessu tæplega 16
ára tímabili, að Framsóknar-
flokkurinn og ráðherrar flokks-
íns hafa fylgt ólíkri stefnu í
sama málinu jafnvel í sama
mánuðinum, ef nauðsyn hefur
krafíst.
Oftast hafa liðið kosningar á
milli þess sem framsóknarmenn
skipta um skoðun. Nú gerist það
á hinn bóginn, að þeir geta ekki
beðið kosninganna. Skýrasta
dæmið um þetta er upphlaup
Finns Ingólfssonar, aðstoðar-
manns sjávarútvegsráðherra, í
umræðunum um ný lög um
námslán og námsstyrki. Er
langt síðan menn hafa kynnst
jafn miklum hita í opinberum
yfírlýsingum og hjá Finni, þegar
hann lýsir samvinnu sinni við
forystumenn Sjálfstæðisflokks-
ins í þessum málaflokki, þá
Sverri Hermannsson, mennta-
málaráðherra, og Friðrik
Sophusson, varaformann sjálf-
stæðismanna. Fyrir þá, sem
utan Framsóknarflokksins
standa, virðist augljóst, að Finn-
ur hafí verið búinn að samþykkja
ákveðna niðurstöðu, meira að
segja með undirskrift sinni, en
vilji síðan ekki við það kannast,
þegar á reynir. Ekki verður sagt,
að þetta sé stórmannleg mála-
fylgja. Finnur metur stöðuna
líklega þannig, að upphlaup
hans sé vænlægt til að ná
árangri á atkvæðaveiðum.
Ágreiningurinn um námslán-
in sýnist hafa komið ráðherrum
beggja stjómarflokkanna í opna
skjöldu. Finnur Ingólfsson hóf
sem sé einleik á hinum pólitíska
leikvelli í von um að ná forystu.
Hann hefur kannski fengið hug-
myndina eftir að hafa fýlgst
með upphlaupi Steingríms Her-
mannssonar, forsætisráðherra,
síðustu daga vegna dóms
Hæstaréttar í okurmálinu og
ákvörðunar stjómar Landsvirkj-
unar um gjaldskrá fyrirtækisins.
Að tilstuðlan forsætisráðherra
hefur umræðum um þessi mál-
efni verið snúið upp í persónu-
lega ádeilu ráðherrans á
Jóhannes Nordal, seðlabanka-
stjóra.
Þegar ný lög um Seðlabanka
íslands vom samþykkt á Al-
þingi, lá það ljóst fyrir, að breytt
kjör seðlabankastjóra svo sem
varðandi rétt þeirra til setu í
stjórnum fyrirtækja voru ekki
talin ná til þeirra, sem ráðnir
vom á öðram kjömm. Á þessari
forsendu situr Jóhannes Nordal
áfram sem formaður stjómar
Landsvirkjunar. Öllum þing-
mönnum var ljóst, að hin nýju
lög útilokuðu ekki þá skipan.
Með þetta í huga er undarlegt
að lesa þau orð höfð eftir
Steingrími Hermannssyni, for-
sætisráðherra, að það sé „út af
fyrir sig rangt, vitanlega, að
seðlabankastjóri sitji i öðm emb-
ætti“; ráðherrann hafí með
einhveijum hætti verið kúinn til
þess að „gera undantekningu
með núverandi bankastjóra, ég
v erð að segja því miður“ og því
megi segja, að Jóhannes Nordal
„sé á undanþágu sem formaður
stjómar Landsvirkjunar.“
Þeir Steingrímur Hermanns-
son og Finnur Ingólfsson deildu
um það hér á síðum blaðsins,
hvort Steingrímur hefði lýst
furðu eða undmn yfír störfum
Finns í lánamálum stúdenta. Af
þeim deilum mátti ráða, að báð-
um væri annt um orð sín. I orði
kveðnu vilja þeir að tekið sé
mark á því, sem þeir hafa fram
að færa. Til þess að það sé unnt
verður að vera eitthvert sam-
ræmi milli orða og athafna. Það
er í einu orði sagt lágkúmlegt,
að forsætisráðherra treysti sér
ekki til að standa betur við
ákvæði hinna nýju laga um
Seðlabanka íslands en að ofan
er lýst. Hann hafði það á valdi
sínu að stöðva framgang lag-
anna.
Því hefur áður verið lýst hér
á þessum stað, að svo virðist á
stundum sem sjálfur forsætis-
ráðherrann sé stjómarandstæð-
ingurinn. Þetta er vissulega ekki
í fyrsta skipti, sem Steingrímur
Hermannsson fer svo hratt yfír
í yfírlýsingum sínum, að hann
tapar sjálfur áttum.
Séu upphlaup framsóknar-
manna um jólahelgina og á
fyrstu dögum hins nýbyijaða
kosningaárs dæmigerð fyrir
þann málflutning, sem þeir ætla
að tileinka sér á næstu vikum
og mánuðum, er þess að vænta,
að í umræðunum verði gengið
nærri einstaklingum og látið
eins og rúmlega 15 ára stjómar-
seta komi Framsóknarflokknum
ekkert við. Þetta er hvorki stór-
mannlegt né málefnalegt.
Arfleifðin frá Jalta
eftirArnór
Hannibalsson
1. grein
Þegar menn velta fyrir sér
ástandinu í Evrópu í dag verður að
líta til sögunnar. Aðstaða Vestur-
Evrópu í öryggismálum hvílir á
þeim grunni, sem lagður var á
Jalta-ráðstefnunni í febrúar 1945.
Á þeirri ráðstefnu gáfu Vesturveld-
in Austur-Evrópu upp á bátinn og
létu Sovétríkjunum eftir að innlima
hana í nýlenduveldi sitt.
Ákvarðanir þær, sem teknar voru
á Jalta-ráðstefnunni voru aldrei
samningsbundnar. Þjóðþing aðild-
arríkjanna þurftu því aldrei að
staðfesta neinn milliríkjasamning
um skipan mála í Evrópu eftir seinni
heimsstyijöld. Samt hafa þessar
ákvarðanir verið grunnur og for-
senda fyrir samskiptum ríkja í
Evrópu allt tímabilið frá stríðslok-
um og einnig fyrir afskiptum
stórveldanna af málefnum Evrópu-
ríkja.
Lok styrjaldarinnar
Á þeim tíma, þegar leiðtogar
þríveldanna sátu á rökstólum í
Jalta, var Rauði herinn kominn inn
í mitt Pólland. Roosevelt hafði lítinn
áhuga á Evrópumálum en var um-
hugað að fá Sovétríkin til aðstoðar
við að ljúka stríðinu við Japan sem
fyrst. Churchill hafði áhuga á að
tryggja ítök Bretlands í Grikklandi
og á Balkanskaga. Hann hafði þeg-
ar á ráðstefnu þríveldanna í
Teheran 1943 lýst yfir stuðningi
við fjórðu skiptingu Póllands. Hún
var í því fólgin, að Sovétríkin lögðu
undir sig hinn eystri helming Pól-
lands (48% af landsvæði pólska
ríkisins). Af þessum sökum lenti
hann í útistöðum við pólsku útlaga-
stjómina í Lundúnum. Hún gat
ekki með nokkru móti samþykkt
að gefa upp á bátinn helming lands-
ins. Á þessum tíma var og óljóst,
hvemig vesturlandamæri Póllands
yrðu mörkuð.
Pólveijar höfðu barizt hetjulega
með Bandamönnum í stríðinu.
Markmið þeirra var fijálst, óháð og
fullvalda Pólland. Styijöldin hófst
vegna þess, að Vesturveldin studdu
þann málstað. En þegar leið að lok-
um styijaldarinnar varð það æ
ljósara, að niðurstaðan yrði stað-
festing á samningi Mólótoffs og
Ribbentrops frá 23. ágúst 1939.
Sovétríkin myndu leggja undir sig
Austur-Pólland. Með í kaupunum
fylgdu svo Eystrasaltsríki og Bess-
arabía.
Vesturveldin voru í slæmri að-
stöðu til að hafa áhrif á gang mála.
Þau höfðu gefíð upp á bátinn her-
för norður Balkanskaga sem hefði
miðað að því, að herir þeirra mættu
Rauða hemum í miðju Póllandi.
Churchill kvað þá aðgerð myndu
kosta of mörg ensk líf. I staðinn
var ráðist í herför norður Italíu-
skagann. Sá skagi er örðugur
yfirferðár, og hemaður þar seinkaði
innrásinni í Normandí. Herir Vest-
urveldanna mættu því Rauða
hemum við Saxelfi. Þar við bætt-
ist, að Bandaríkjaforseti lét Rauða
hernum eftir að taka Prag.
Á Jalta-fundinum riflaði Chur-
chill upp hugmyndir úr Atlants-
hafsyfirlýsingu hans og Roosevelts
um rétt þjóða til sjálfsákvörðunar.
Stalín lýsti því yfír, að hann vildi
fijálst, lýðræðislegt og sterkt Pól-
land. En hann skildi þessi orð öðrum
skilningi en Churchill.
Stalín hafði sett upp leppstjóm
sína í Póllandi sumarið 1944. Nú
var ákveðið, að fulltrúar útlaga-
stjómarinnar í Lundúnum skyldu
setjast í stjóm þessa. Fijálsar kosn-
ingar skyldu haldnar.
I þeim kosningum átti flokkur
Mikolajczyks, fyrrum forsætisráð-
herra útlagastjómarinnar, vlsan
yfírburðasigur. En það var sagt þá
dagana í Póllandi, að kjörkassamir
hefðu verið ærið undarlegir. Kjós-
endur settu Mikolajczyk í þá, en
upp úr þeim kom Gomúlka, foringi
Kommúnistaflokksins.
Leiðtogar pólskra kommúnista
viðurkenndu það síðar, að þeir föls-
uðu úrslit kosninganna. Mikol-
ajczyk átti fótum fjör að launa, er
hann flýði land 1947. Kommúnistar
náðu undirtökunum í landinu með
dyggri aðstoð Rauða hersins.
Vesturveldin létu þetta allt gott
heita. Þau viðurkenndu leppstjómir
Sovétríkjanna í Austur-Evrópu.
Jafnframt hættu þau að viðurkenna
útlagastjómir, endar var þeim lokuð
leiðin heim. Yfirmenn pólsku herj-
anna á Vesturlöndunum vom sviptir
borgararétti í Póllandi. Um hálf
milljón Pólveija neyddist til að setj-
ast að í útlegð í Bretlandi einu.
Þeir sem snem aftur heim til sín
vom annað hvort teknir af lífí snar-
lega eða látnir dúsa í dýflissum
ámm saman.
Afstaða Vesturveldanna til at-
burða í Evrópu markast af því
samkomulagi, sem gert var í Jalta.
Þau létu valdarán kommúnista í
Tékkóslóvakíu í febrúar 1948 af-
skiptalaust. Þau gerðu gagnráð-
stafanir í Berlínardeilunni 1949
(enda var þar um að tefla aðstöðu
Bandaríkjanna í Evrópu), en létu
sér nægja máttlaus mótmæli, þegar
Múrinn var reistur 1961. Þau skiptu
sér ekki af uppreisn Austur-Þjóð-
veija 1953 og hreyfðu hvorki legg
né lið til hjáipar Ungveijum, þegar
sovétstjómin fór með styijöld á
hendur þeim 1956. Sumarið 1968
héldu Tékkar að þeir sæju dagsbrún
við sjóndeildarhring. En þá lét John-
son, forseti Bandaríkjanna, þau boð
berast, að hann myndi ekki grípa
til gagnráðstafana, þótt sovét-
stjómin skakkaði leikinn. Vestur-
veldin hafa þannig samþykkt
yfírráðarétt Sovétríkjanna yfír
Dr. Arnór Hannibalsson.
„Þessi skoðun er því
einhver ömuriegasti
barnaskapur sem hægt
er að hugsa sér. Hún
er svik við þrá manna
í Austur-Evrópu eftir
frelsi og mannréttind-
um. Undirgefni við
Sovétríkin mun ekki
reynast betur nú heldur
en þegar Chamberiain
var að friðmælast við
Hitler með því að láta
að kröfum hans.“
Austur-Evrópu, sem varð til vegna
þess að Rauði herinn varð fyrri til
að ná Berlín en herir Vesturveld-
anna.
Tvær túlkanir
Nú skiptir í tvö hom um túlkun
á Jalta-samkomulaginu. Önnur
túlkunin leggur áherzlu á, að at-
burðir seinni heimsstyijaldar haggi
ekki lagalegum rétti Austur-Evr-
ópuþjóða til frelsis og fullveldis.
Eitt sér að beygja sig fyrir mætti
staðreyndanna og annað að segja
að ástandið skuli vera svo sem það
er að lögum og rétti. Þessa túlkun
hafa menn á Vesturlöndum að-
hyllzt. Þeir benda á, að samkomu-
lagið á Jalta sé ekki miiliríkjasamn-
ingur og hafí aldrei öðlast lagagildi.
Sovétstjómin hefur aftur á móti
haldið því fram, að lagalegur yfír-
ráðaréttur hennar yfír þessum hluta
álfunnar sé óvéfengjanlegur um
aldur og ævi.
Á þeim gmnni tók hún þátt í
svokallaðri Helsinki-ráðstefnu
1975. Sovétstjómin túlkar niður-
stöður þeirrar ráðstefnu svo, að
Vesturveldin hafí fallizt á hennar
túlkun á Jalta. Vesturveldin túlka
þær aftur á móti svo, að ekkert
hafí verið samþykkt í Helsinki, sem
ekki var þegar samþykkt áður (í
Jalta og Potsdam). Hinsvegar hafí
sovétstjómin skuldbundið sig til að
virða nokkur grundvallarmannrétt-
indi.
Þessar túlkanir eru mikilvægar.
Þær em gmnnur þeirra pólitísku
átaka, sem eiga sér stað í Evrópu.
Annars vegar er túlkun Sov-
étríkjanna, hörð, afdráttarlaus og
miskunnarlaus: í Austur-Evrópu
skulu engin mannréttindi vera og
engin þjóðaréttindi önnur en þau,
sem hæfa valdahagsmunum sovét-
stjómarinnar. Láti hin minnsta
andstaða gegn þeim á sér kræla,
er sovétstjómin reiðubúin að mæta
henni með hervaldi. Það kom skýrt
í ljós í uppreisn pólsku þjóðarinnar
1980—1981. Sovétstjómin bauð
Pólveijum ekkert annað en skilyrð-
islausa undirgefni undir Jalta-fyrir-
komulagið. Þetta gildir einnig um
Vestur-Evrópu. Sovétstjóminni
þykir Jalta-samkomuiagið ekki full-
komnað fyrr en hún getur verið
þess fullviss, að enginn maður í
Vestur-Evrópu dirfíst að gagmýna
ástand það sem sigldi í kjölfar
Jalta-ráðstefnunnar. Sovétstjómin
rær að því öllum áram að Vestur-
Evrópuríki gefí upp á bátinn sjálf-
stæða utanríkisstefnu og samræmi
hana nagsmunum Sovétríkjanna.
Til þess að svo megi verða þarf að
koma því til leiðar, að skorið verði
á þau pólitísku og hemaðarlegu
bönd, sem binda Bandaríkin við
Vestur-Evrópu. Það er höfuðmark-
mið utanríkisstefnui Sovétríkjanna.
Uppgjöf
Til era þau öfl i Vestur-Evrópu,
sem hafa verið að hallast að því
undanfarin ár, að bezt sé að beygja
sig undir þetta. Þeirra gætir einkum
í sósíaldemókrataflokkum Vestur-
Þýzkalands, Danmerkur og Sví-
þjóðar. í kjölfar samninga
Vestur-Þjóðveija við Pólland og
Sovétríkin 1970—1971 gaus upp sú
skoðun, að bezt væri að hjálpa Sov-
étríkjunum til að halda frið og reglu
í Austur-Evrópu með því að styðja
aldrei neina andstöðu við þau þar,
láta Bandaríkin kveðja heim allt
herlið sitt í Þýzkalandi og gefa upp
á bátinn sjálfstæða utanríkisstefnu.
Þegar sovétstjómin gæti treyst
þessu, myndi hún fáanleg til að
flytja eldflaugar og stórvopn frá
landamærum þýzku ríkjanna að
minnsta kosti um vegalengd sem
samsvarar vegalengdinni frá Sax-
elfí til Hollandsstrandar. Þar með
skapaðist aðstaða til nánari sam-
vinnu þýzku ríkjanna og friður
væri tryggður. Þetta væri Sov-
étríkjunum útlátalaust. Hemaðar-
aðstaða þeirra væri óbreytt. Þeir
sem þetta aðhyllast, láta sig litlu
varða, að aðstaða Vestur-Evrópu
og Bandaríkjanna yrði vonlítil.
Þessi skoðun er því einhver öm-
urlegasti bamaskapur sem hægt
er að hugsa sér. Hún er svik við
þrá manna í Austur-Evrópu eftir
frelsi og mannréttindum. Undir-
gefni við Sovétríkin mun ekki
reynast betur nú heldur en þegar
Chamberlain var að friðmælast við
Hitler með þvi að láta að kröfum
hans.
Samstaða
Framhjá því verður ekki horft,
að í Austur-Evrópulöndum kraumar
og sýður undir niðri. Kröfum þjóð-
anna um sjálfstæði verður ekki
hægt að halda niðri um alla tíð.
Það væri forandarleg afstaða þeirra
ríkja, sem enn njóta frelsis, að segja
við þetta fólk: Þið skuluð gefa upp
alla von, því að í Jalta var tekinn
af ykkur rétturinn til frelsis. Vilji
Vestur-Evrópuríkin haida virðingu
sinni, hljóta þau að sameinast um
stefnu, sem segði: Við geram allt
sem í okkar valdi stendur til að
vemda og varðveita frelsi okkar og
við styðjum ykkur af fremsta megni
til þess að þið megið ná marki ykk-
ar, sjálfstæði og fullveldi.
En í þessu máli er óhægt um
vik. Arfleifð Jalta-ráðstefnunnar
hefur verið fest í sessi með mörgum
rástefnum og samningum. Þeim
verður ekki sagt upp á einu bretti.
Eisenhower Bandaríkjaforseti melti
eitt sinn með sér möguleika á því,
að Bandaríkin lýstu þvi jrfír, að
Jalta-samkomulagið væri gengið úr
gildi. En hann lagði þá tillögu aldr-
ei fyrir þingið.
Sovétstjómin er reiðubúin hve-
nær sem er að mæta róttækum
aðgerðum í þessu máli með her-
valdi. Vestrænum ríkjum ber þvi
að fara að öllu með gát, en standa
fast á réttinum. öm leið og sovét-
stjómin gerði sér ijóst, að vestræn
rílci stæðu sameinuð um rétt sinn
og útilokuðu samþykki eða sam-
vinnu um að halda uppi óbreyttu
ástandi í Austur-Evrópu, gæti hún
farið að íhuga aðrar aðferðir til að
tryggja hagsmuni sína þar, jafnvel
að semja við Pólveija og Ungveija
um aðstæður, sem þeir gætu sætt
sig við. Þótt það sé varasamt að
bollaleggja um, hvað verða mun,
er það þó ljóst, að þjóðir Austur-
Evrópu sætta sig ekki um alla tíð
við afstöðu sína.
Sögunni af arfleifð Jalta-ráð-
stefnunnar er langt í frá lokið. Vilji
Vesturlönd móta þá sögu sér í hag,
gera þau ekkert annað betra en að
standa sameinuð um, að í málefnum
þjóðfrelsis og mannréttinda eigj
Austur- og Vestur-Evrópa sameig-
inlegra hagsmuna að gæta.
Höfundur er dósent við Háskóla
íslands.
_______,1»
Morgunblaðið/RAX
Guðný Guðmundsdóttir konsertmeistari og Philip Jenkins pianó-
leikari á æfingu fyrir tónleikana.
i
Tónleikar Tónlistarfélagsins:
Hljómur fiðlunnar annar og betri
- segir Guðný Guðmundsdóttir konsertmeistari
GUÐNÝ Guðmundsdóttir konsertmeistari og Philip Jenkins pianó-
leikari halda tónleika á vegum Tónlistarfélagsins í Austurbæjarbíói
laugardaginn 10. janúar kl. 14.30. Á efnisskrá eru sónötur eftir
Beethoven, Jón Nordal, Brahms og Edward Elgar.
„Það er nýbúið að skipta um
„sál“ í fiðlunni minni og hún hefur
tekið miklum^ stakkaskiptum,"
sagði Guðný. „Ég fór að taka eftir
þvi fyrir um 2 áram að hljómurinn
fór að breytast en ég hef ekki kom-
ið því í verk fyrr að fara með hana
til sérfræðingsins í New York sem
hefur alltaf séð um hana. Hljómur-
inn er allt annar og betri núna.“
Samstarf þeirra Guðnýjar og
Philips hófst fyrir um 11 áram og
hafa þau siðan leikið saman á flölda
tónleika heima og erlendis. Að vísu
hefur orðið nokkurt hlé nú síðustu
árin þar sem Guðný hefur ekki átt
heimangengt en nú verður bætt úr
því.
Á efnisskránni á laugardaginn
er sú sónata eftir Beethoven sem
hvað sjaldnast er leikin. Þá er sígilt
verk eftir Jón Nordal og sónötuþátt-
ur eftir Brahms sem er einn fjög-
urra úr stærra verki sem samið var
af þremur tónskáldum og tileinkað
var fíðluleikaranum Joseph Joakim
fiðluleikara. Loks er verk eftir Ed-
ward Elgar og taldi Guðný að um
framflutnig á verkinu væri að ræða
hér á landi. „Þetta er afskaplega
failegt verk en verk Edward Elgars
heyrast sjaldan og við viljum reyna
að bjóða upp á eitthvað nýtt,“ sagði
Guðný.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir JÓHÖNNU KRISTJÓNSDÓTTUR
á Vesturbakkanura og víðar í landinu
magnast stöðugt og vilji til breytinga
er vart fyrir hendi.
VIÐ þessi áramót er fátt sem bendir til þess, að ísraelum og
Palestínumönnum muni á næstunni ganga betur sambúðin. Ef
nokkuð er hefur ýmislegt gerzt síðustu vikur og mánuði, sem
er ekki til annars fallið en kynda undir ólgu og fjandsemi á báða
bóga. Arabar hafa verið myrtir í Jerúsalem, gyðingar hafa hefnt
grimmilega með því að myrða araba og svona heldur harmleikur-
inn áfram.
Vilji til að reyna að bera klæði
á vopnin virðist ákaflega
fjarri báðum. Ekki vantar þó, að
stjómvöld í landinu, reyni að
hvetja til friðsemdar. En þar fylg-
ir ekki alltaf hugur máli. Ög sumir
era þeir fréttamenn og stjóm-
málaskýrendur, sem hafa tekið
svo stórt upp í sig að segja, að
af ísraelum sé varla nema einn
áhrifamaður, sem sé í reynd fylgj-
andi því af einlægni að gyðingum
og aröbum takist að búa saman
í sátt. Sá maður er Teddy Kollek,
borgarstjóri í Jerúsalem. En þrátt
fyrir afdráttarlausa afstöðu hans
og margháttaða viðleitni dugir
það ekki nema skammt, ef svo
grannt er á haturstilfinningunni
hjá öllum þorra manna - hvað sem
opinberam staðhæfíngum líður.
Manna á meðal á Vesturbakk-
anum er sögð eftirfarandi saga:
Palestínumaður nokkur dó og fór
til himins. Þegar hann gekk fyrir
guð spurði hann: Hvenær held-
urðu að Palestína verði fijáls; Guð
púaði í skegg sitt, velti vöngum
um stund. En hristi svo höfuðið
og sagði loks: Ekki i minni tíð.
Þessi kaldranalega „skrítla" er
mjög á vöram Palestínumanna og
þeir segja hana hveijum sem
heyra vill. En nandan við þann
kaldranalega og sjúklega húmor
sem að baki býr, felst djúp og sár
örvænting þessa fólks sem er
annars flokks þegnar og óvel-
komnir í landi sem það taldi sig
eiga að minnsta kosti jafnan rétt
til. Palestínumenn, einkum á
Vesturbakkanum segja, að eftirlit
ísraelska hersins á hemumdu
svæðunum verði æ ófyrirleitnara
og svo virðist sem óbreyttir ísra-
elskir liðsmenn leggi sig í líma
að auðmýkja araba á allan handa
máta.
Það era engin ný tíðindj, að
fáleikar séu allsráðandi milli ísra-
elanna og Palestínumanna, en
áreiðanlega var búizt við því, að
smátt og smátt tækizt að koma
á sæmilegu jafnvægi og jafnrétti.
En það bólar ekki á því. í höfuð-
borginni Jerúsalem ríkir naumast
meira en kaldur friður, hvað sem
Kollek reynir til að jafna aðstöð-
una og auka gagnkvæman skiln-
ing. Undirtektir era ósköp
hálfvelgingslegan. Kollek hefur
gengið svo langt að segja, að
sýndu gyðingar ögn af sveigjan-
leika í samskiptunum við araba í
Jerúsalem, væri vandamálið
hverfandi. Hann hefur gagnrýnt
ísraela fyrir að sýna mjög frá-
hrindandi „herraþjóðarafstöðu"
gagnvart aröbum og hann segir,
að sízt sitji á gyðingum sem hafí
kynnzt helförinni að auðmýkja og
niðurlægja minnihlutahóp.
Kollek borgarstjóri kemst upp
með að gagnrýna, en aðrir þeir,
sem tala opinskátt um sambúðar-
vandann á Vesturbakkanum era
litnir homauga. Þótt þeir hafi
nokkuð til sins máls. Nýlega hefur
það vakið mikla reiði, að blaðið
Jerasalem Post, sem er einnig
gefið út á ensku, hefur birt tvær
greinar um varðgæzlu Israels í
Hebron. Hebron hefur löngum
verið einn af eldfimari stöðum í
landinu og landnemabyggðir í
grennd við arabana færast stöð-
ugt nær bænum.Því er talin þörf
á að hafa meiri gæzlu en á öðram
stöðum. Höfundur, Joel Green-
Svipmyndir frá Hebron
berg, er í varaliðinu. Lýsingar
hans á atferli margra ísraelskra
hermanna era margar nöturlegar.
Hann segir frá skemmdum,
sem ísraelskur varaliðsmaður
vann á húsþaki arabiskrar fjöl-
skyldu, að þvi er virðist að gamni
sínu. Húsfreyjan kvartaði við yfír-
stjómina. Enginn gekkst við
skemmdarverkinu og var ákveðið
að láta málið niður falla.„Her-
menn við gæzlustörf á húsþökum
hjá aröbum gerðu óspart þarfír
sínar þar uppi,“ segir Greenberg,
„og eitt kvöldið fór hermaður ofan
af húsþaki og skildi eftir saur við
dyr á íbúðarhúsi. Ekki þýddi að
kvarta. Oft kom fyrir að óþrifnað-
urinn á þökunum stíflaði niður-
fallsrör og var ekkert aðhafst af
okkar hálfu. Hermennimir verða
að fara mjög strangar eftirlits-
ferðir og er þeim heimilt að stöðva
hvem sem þeim þóknast og spyija
í þaula. Misjafnt er, hversu að
þessum yfírheyrslum er staðið og
sumir ísraelsku hermannanna
sýna mikinn hrottaskap og fram-
koman til þess eins fallin að vekja
reiði og andstyggð á okkur.“
Greenberg bætir við, að oft sé
ástæða til að ísraelar hafí vara
á, því að það er aldrei að vita,
hver lumar á handsprengju innan
klæða, tiibúinn að kasta henni að
ísraelunum. Samt sé framkoman
oft of hrottafengin og yfírlætisleg.
Landnemabyggðir Gush Emunim,
öfgasamtakanna era rétt við bæj-
ardymar. Greenberg segir að
þrátt fyrir gagnkvæma andúð slái
sjaldan í brýnu. Stundum stafi það
af því hversu ísraelsku varðliðam-
ir séu taugaóstyrkir og yfírmáta
tortryggnir Greenberg segin„Ég
var stundum á tali við böm land-
nemanna. Mér fannst þau öfga-
fyllri í skoðunum en foreldramir.
Þeim hefur verið innrætt frá því
þau vora í vöggu að óttast og
hata araba og ætla þeim allt iílt.
Bömin era óhugnarleg í taii og
hika ekki við að segja, að þau
ætli að drepa alla araba þegar þau
era orðin stór. Einu sinni hitti ég
lítinn strák, í skriðdrekaleik. Eg
spurði hvort hann langaði að lifa
í friði með aröbum. - Því skyldi
mig langa til þess, hreytti sá
stutti út úr sér.„Það er ekki hægt
að búa í friði með aröbum. Einu
sinni átti ég arabiskan vin, en svo
lamdi hann mig. Þeir era hræði-
legir og þeir era ekkert öðravísi
en þeir hafa verið. Þeir drápu
gyðinga í flöldamorðum í Hebron
1929 og þá dreymir um að gera
það aftur."
Greenberg segir, að þetta sé
ósköp venjulegur hugsanagangur
í landnemabyggðunum ; „ flölda-
morðin í Hebron 1929 era ríkur
þáttur í daglegu lífi þeirra enn í
dag. Frásagnir af þeim era endur-
teknar í sífellu. Minnismerkið í
bænum um gyðingana, sem vora
drepnir fyrir 58 áram er helgasti
staður landnema. Það er engu
líkara en þeir vilji trúa, að þeir
séu enn ofsóttir jafn grimmilega
og gyðingar fyrr. Þeir vilja ein-
dregið viðhalda píslarvættis-
ímyndinni," segir Greenberg.
Svo mikinn úlfaþyt hafa þessar
greinar vakið, að margir vildu,
að birting seinni greinar yrði
bönnuð.Greenberg var borið á
brýn, að annarlegar hvatir lægju
að baki skrifum hans. Á meðan
opinskáar og málefnalegar hátt
um þennan vanda fara ekki fram
er hætt við að núverandi ástand
muni verða enn um langa hríð í
ísrael, mörgum raunsæjum og
einlægum vinum beggja til hinnar
mestu mæðu.