Morgunblaðið - 14.01.1987, Qupperneq 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. JANÚAR 1987
pitrgmii Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Augiýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 50 kr. eintakið.
Skipulag björgun-
ar- og leitarstarfa
Um varnir Yestur
Aliðnu ári lét 71 Islendingur
lífið af slysforum. Þetta er
umtalsverð aukning frá árinu
1985, þegar 51 maður fórst með
sama hætti hér á landi. Flest
banaslysin árið 1986 voru sjóslys
og drukknanir, sem kröfðust 26
mannslífa á móti 14 árið 1985. í
umferðarslysum biðu 24 bana í
fyrra, sem er sami fjöldi og 1985.
í flugslysum fórust 8 en enginn
árið á undan. I ýmsum öðrum
slysum létust 13, sem er sama
tala og 1985.
Þessar tölur leiða í ljós mikil-
vægi slysavama á landi, í lofti
og á hafí úti. Við íslendingar
búum að sönnu í harðbýlu landi,
sem ætíð mun krefjast fóma. En
þjóðfélagsaðstæður allar era hins
vegar með þeim hætti, að líklega
er hvergi í veröldinni auðveldara
að skipuleggja slysavamir og
fylgjast með framkvæmd þeirra.
Hitt er ekki síður þýðingarmikið
í þessu sambandi, að hér á landi
era tengsl manna svo náin að
hvert dauðaslys snertir þjóðina
alla og það þykir sjálfsagt, að
þúsundir manna hverfí frá heim-
ili og störfum og leggi sig í hættu
til að fínna og bjarga fólki, sem
týnst hefur eða lent í nauðum.
Samt er það svo, að skipulag
slysavama og björgunarstarfa
virðist ekki í nógu góðu lagi og
hefur það nýverið orðið tilefni
alvarlegrar deilu milli manna, sem
forystu hafa á þessum vettvangi.
Frá því var greint hér í blaðinu
í gær, að læknar á Borgarspítal-
anum hefðu um síðustu helgi sent
ríkisstjóminni áskoran um að
komið verði á fót oginberri stjóm
björgunarmála á Islandi. Telja
læknamir, að björgunaraðgerðir
á undanfömum misseram, og nú
síðast við skipsskaða, hafí sýnt
glögglega, að íjölmargir aðilar
séu tilbúnir til aðstoðar en skipu-
lag aðgerða sé í ólestri. í orðsend-
ingu læknanna er fólgin hörð
gagnrýni á þá aðila, sem yfírleitt
er litið svo á að hafí þetta verk-
efni með höndum. Það var því
ekki nema eðliiegt framhald máls-
ins, að Jón Helgason, dómsmála-
ráðherra, kvaddi forystumenn
Slysavamafélags íslands og
Landhelgisgæslunnar á sinn fund
í gær í því skyni, að árétta nauð-
syn samvinnu milli þessara aðila
og ræða hvað hæft er í ásökunum
læknanna á Borgarspítalanum.
í frétt Morgunblaðsins um
þetta mál í gær er riijað upp, að
árið 1979 gerði Alþjóða siglinga-
málastofnunin samþykkt um leit
og björgun á Norður-Atlantshafí.
Þessi samþykkt tók gildi árið
1985. í henni er m.a. gert ráð
fyrir því, að hvert land hafí
ákveðna björgunarmiðstöð, er
stjómi aðgerðum á hafí úti. Fram
kemur, að Landhelgisgæslan
beitti sér fyrir viðræðum íslenskra
aðila, er björgunarmálum tengj-
ast, þ.e. við Slysavamafélagið,
Póst og síma og Flugbjörgunar-
sveitina, og í drögum að sam-
komulagi milli þeirra er gengið
út frá því, að Landhelgisgæslan
hafí umsjón með björgunarmið-
stöðinni. í fréttinni segir enn-
fremur, að Slysavamafélagið hafí
ekki viljað sætta sig við þessi
málalok og formaður félagsins
segir í samtali við Morgunblaðið,
að leitar- og björgunarmál á sjó
hafí þróast þannig að Slysavama-
félagið sé miðstöð á því sviði.
Hann segir, að þannig hafí þetta
verið í meira en hálfa öld og lög-
gjafínn hafí í reynd staðfest þessa
skipan með því að fela félaginu
umsjón tilkynningaskyldu
íslenskra fískiskipa.
Deilan milli Slysavamafélags-
ins og Landhelgisgæslunnar snýst
um það, hvor aðilinn eigi að hafa
umsjón með stjómstöð leitar og
björgunar á hafí úti. Um hitt er
væntanlega ekki deilt, að slík
stjómstöð er gífuriega þýðingar-
mikil. Það er mikið alvöramál, ef
rétt reynist, að skoðanaágreining-
ur Slysavamafélagsins og
Landhelgisgæslunnar hafí leitt til
þess að ekki er nægilega vel stað-
ið að leit og björgun fólks í
sjávarháska, eins og læknamir á
Borgarspítaianum gefa í skyn.
Slíkt ástand er með öllu óþolandi
og þess verður að kreíjast, að
deilumar verði tafarlaust til lykta
leiddar. Báðir aðilar hafa á und-
anfömum áram unnið aðdáunar-
verð björgunar- og leitarstörf og
það er óskiljanlegt, að þeir geti
ekki starfað sáman í sátt og sam-
lyndi og orðið einhuga um atriði
eins og það, hver á hafa umsjón
björgunarmiðstöðvar fyrir landið
allt í höndum sér. í rauninni er
þetta léttvægt atriði, þegar litið
er til eðlis þess starfs, sem um
er að tefla. Auðvitað skiptir það
máli fyrir skipulag leitar- og
björgunarstarfa, hvemig stjóm-
stöðin er hugsuð, og um það þarf
augljóslega að setja vafalausar
reglur. En hitt skiptir mestu, að
skipulag slysavama sé með þeim
hætti, að markmiðum starfsem-
innar verði náð. Allt annað er
hégómi og áframhaldandi þrætur
um þau efni era okkur aðeins til
vansæmdar. Tími er til, að taka
af skarið, og það er hlutverk
stjómvalda í náinni og vinsam-
legri samvinnu við opinberar
stofnanir og fijáls félagasamtök,
er málið varðar.
2. grein
eftir Arnór Hanni-
balsson
Þegar rætt er um vamir, verður
ætíð að spyija um pólitískan tilgang
þeirra. Hvað á að veija og til hvers?
Hver er tilgangurinn með vamar-
samstarfi Vesturlanda? Hver er
tilgangur sovétstjómarinnar með
æðisgenginni hervæðingu og með
því að stilla upp langdrægum eld-
flaugum í miðri Evrópu? Þessar
spumingar gleymast einatt, þegar
rætt er um vígbúnað og afvopnun.
Vamarsamstarf Vesturlanda
byggðist í upphafi á eindrægum
ásetningi þeirra að koma í veg fyr-
ir, að neitt þeirra hlyti sömu örlög
og Tékkóslóvakía eftir valdaránið
1948. Með því komu þau í veg fyr-
ir að sovétstjómin næði langtíma-
markmiði sínu i Vestur-Evrópu,
sem er varanleg ítök og áhrif á
utanríkisstefnu þeirra.
í lok seinni heimsstyijaldar
horfðu mál svo við, að Evrópa var
í rúst og Bandaríkin hurfu þaðan
með her sinn. Bandaríkin afvopnuð-
ust og fækkuðu fljótlega um
helming í her sínum. Sovétstjómin
stóð uppi með pálmann í höndunum.
Eitt af öðru féllu Evrópulönd í
þeirra hendur. Ekki var ástæða til
að ætla annað en að sameinað
Þýzkaland yrði undir sovézku for-
ræði.
Vísbendingar
Tvennt má nefna sem vísbend-
ingu um aðferðir Stalíns: Kóreu-
styijöldina og Stokkhólmsávarpið
svokallaða. Styijöldin í Kóreu sýndi
skýrlega, að Stalín hikaði ekki við
valdbeitingu, þegar hann taldi hana
henta til að ná markmiðum sínum.
Sagt var að Stokkhólmsávarpið
hefði verið undirritað af milljónum
manna. A 19. þingi Kommúnista-
flokks Sovétríkjanna í október 1952
lýsti Stalín því yfir, að kommúnista-
flokkar Vestur-Evrópu myndu ná
völdum. Við vitum ekki nákvæm-
lega hvemig hann hugðist ná því
marki, því að dauðinn tók fram
fyrir hendur honum í marz 1953.
A þessum tíma eyddu Sovétríkin'
fjórðungi útgjalda á fjárlögum til
hervæðingar, auk allra annarra
greiðslna, sem ekki komu inn á fjár-
lög. Þau komu sér upp vetnis-
sprengju 1953. Sovétstjómin þurfti
ekki að hafa áhyggjur af almenn-
ingsálitinu innanlands. Hún gat
eytt því sem hún vildi til hermála,
jafnvel þótt almenningur í landinu
lifði við sámstu fátækt og hefði
varla til hnífs né skeiðar. Það má
segja, að Sovétríkin séu ríki, sem
starfrækir atvinnuvegi til þess að
standa undir kostnaði við hámarks
herbúnað.
Viðbrög’ð Vesturlanda
Vesturlönd gátu ekki annað en
brugðizt á einhvem hátt við. Kóreu-
stríðið hafði gert ljóst, að Sovétríkin
voru reiðubúin til að framfylgja
útþenslustefnu sinni með hervaldi,
ef hentugt var talið. Bandaríkin
sendu her til Evrópu til að taka
þátt í vömum hinna fijálsu ríkja.
Það var ekki af því að Bandaríkja-
stjóm hefði mikinn hug á slíku.
Vestur-Evrópuríkin voru enn að ná
sér eftir styijöldina. Þau voru treg
til þess að leggja fram mikið fé til
hermála. Ríkisstjómir voru nauð-
beygðar til að taka tillit til vilja og
þarfa kjósenda. Bandaríkjastjóm
fannst hún tilneydd að létta Evrópu-
ríkjum byrðina með því að senda
herlið yfir hafið. Það varð og ljóst
að vamir Evrópu voru Bandaríkjun-
um hagsmunamál. Ef Vestur-Evr-
ópa snerist gegn þeim yrði þröngt
og erfítt um vik fyrir Bandaríkin
sjálf að tryggja öryggi sitt. Ekki
var það síður hagsmunamál Vest-
ur-Evrópuríkja að hafa samvinnu
við Bandaríkin um öryggismál.
Vestur-Evrópuríki sóttust eftir
hámarksöryggi á sem lægstu verði.
Því mótaðist sú stefna að leggja
lítið fé af mörkum í hefðbundin
vopn, en treysta á kjamorkuvopn
til að hræða hugsanlegan óvin frá
árás. Kjamorkuvopn eru ódýr í
samanburði við skriðdreka og fall-
byssur. Allur öryggisviðbúnaður
Vestur-Evrópuríkja beindist og að
vömum en ekki sókn. Atlantshafs-
bandalagið hefur aldrei gert
áætlanir um árás eða sókn út fyrir
landsvæði bandalagsins. Þetta hef-
ur það í för með sér, að hemaðarað-
gerðir verða á landsvæði
bandalagsins, ef þær hefjast. Það
var ekki fyrr en um 1967 að her-
málastefna þess var fullmótuð undir
nafninu „sveigjanlegt viðbragð". í
því felst, að árás verður svarað með
sömu vopnum og árásin er gerð
með. Verði vopnaviðskiptum ekki
snarlega hætt tekur við næsti
áfangi, sem er notkun skamm-
drægra kjamorkuvopna. Þriðji
áfanginn er svo notkun langdrægra
kjamavopna.
Hver er tilgangurinn með þessu?
Hann er ekki endilega sá að vinna
sigur í stríði heldur sá að koma í
veg fyrir styijöld og viðhalda friði.
Það hefur tekizt. En það tekst því
aðeins, að aðilum sé alvara að nota
kjamorkuvopn, ef á þá er ráðist.
Lengi framan af árum þótti það
sjálfsögð stefna. Samt er þversögn
í þessari stefnu. Enginn þjóðarleið-
togi ýtir á hnappinn sem sendir
flaugamar af staiið, þegar hann veit
að það táknar útþurrkun þjóðar
hans. En ef enginn er reiðubúinn
að nota kjamorkuvopn, þá tryggja
þau heldur ekki öryggi neins ríkis.
Þessvegna hafa komið upp raddir
um það, að leggja beri kjamorku-
vopn niður. Meðal þeirra, sem tekið
hafa undir það, er núverandi for-
sætisráðherra íslands. En þá blasir
við eftirfarandi: Ef öll kjamavopn
verða lögð niður, hefur sá hemaðar-
lega yfírburði, sem er betur búinn
hefðbundnum vopnum. Nú vill svo
til, að Varsjárbandalagið hefur risa-
vaxna yfirburði yfir Atlantshafs-
bandalagið í öllum greinum
hefðbundins vígbúnaðar. Þeir sem
vilja leggja niður kjamorkuvopn
verða því að svara því, hvemig á
að tryggja Vesturlöndum svipað
öryggi og nú er með hefðbundnum
vopnum. Það verður ekki gert nema
stórauka framleiðslu hefðbundinna
vopna með æmum kostnaði. Vilja
kjamorkuvopnaandstæðingar
borga brúsann? Ef þeir vilja það
ekki og Vestur-Evrópa á að vera
allt að því vamarlaus, er það ærin
freisting fyrir þann, sem yfírburð-
ina hefur að nota þá til að þrýsta
á framgang pólitískra hagsmuna
sinna í Vestur-Evrópu, og hóta
styijöld ella. Kjamorkuafvopnun án
eflingar hefðbundins vígbúnaðar
býður því styijöld heim. Var það
kannski meiningin?
Fölsk friöarvon
Friður í fjóra áratugi í Evrópu
hefur haft það í för með sér, að
margir eru famir að líta á frið
kjamorkuvopnajafnvægisins sem
sjálfsagt mál. Menn eru búnir að
gleyma þeim óhug, sem greip um
sig í Vestur-Evrópu eftir valdaránið
í Tékkóslóvakíu 1948. Það getur
ekki gerzt hér! Menn fara að líta
svo á, að uppspretta spennu í Evr-
ópu sé vamarsamstarfíð við
Bandaríkin. Sé því sagt upp og
Vestur-Evrópa skilin eftir vama-
°g öryggislaus, þá muni Sovétríkin
draga til baka stórvirk vopn frá
Mið-Evrópu og friður ríkja — alger-
lega ókeypis! Þannig sé hægt að
láta stórveldin kljást hvort við ann-
að. Evrópa er ekki lengur með.
Þeir menn sem þannig hugsa
hafa gleymt Kóreu og Afganistan.
Um jólaleytið 1979 taldi sovét-
stjómin, að bæta mætti einu ríki í
safnið með skjótvirkum hætti. Er
slíkt útilokað í Evrópu? Alls ekki.
Sovétríkin búa við djúpstæða innan-
landskreppu. Stjómin getur ekki
brauðfætt íbúana. Langvarandi
skortur á öllu hlýtur að setja sitt
mark á þá. Svar stjómarinnar er
ekki það, að breyta kerfínu, svo það
geti gengið, heldur að halda uppi
síbyljuáróðri á þessa leið: Það er í
gangi alþjóðlegt samsæri auðvalds-
ins og síonista undir forystu
Ronalds Reagan um að gera innrás
í Sovétríkin og eyða sósíalismanum.
Vegna þessarar dauðahættu, sem
sífellt vofir yfir, verðið þið að sætta
ykkur við skortinn og standa saman
um að veija og efla sovétstjómina,
á hvetju sem veltur. Af þessu er
ekki nema ein ályktun: Það verður
fyrr eða síðar að gera Vestur-
Evrópuríkin skaðlaus með þeim
ráðum sem hentugust þykja. —
Sovétstjóminni er það mikill þymir
í augum að á vesturlandamærum
þeirra skuli þrífast velmegandi lýð-
ræðisríki, sem sovétborgarar
öfunda og vilja líkja eftir. Það þarf
því að koma þeim þannig á kné,
að þau hagi sé skikkanlega (útvarpi
t.d. ekki sönnum orðum yfír jám-
tjaldið) og leggi öryggishagsmuni
sína í hendur Varsjárbandalagsins.
Afvopnun
Samningaumleitanir stórveld-
anna um vopnaeftirlit og afvopnun
hafa engan árangur sýnt. Samning-
ar eins og SALT I og SALT II sýna,
að samið er um að leyfa það sem
stórveldin eru að gera. Þegar tækni-
þróunin er komin á það stig, að
hægt er að setja á dagskrá viða-
meiri verkefni en leyfð eru í
samningunum springa þeir utan af
starfseminni eins og þunn skel.
Atlantshafsbandalagið hefur
sífellt verið að dragast aftur úr
Varsjárbandalaginu í vígvæðingu.
Slökun sú, sem þeir Nixon og Kiss-
inger sömdu um, hafði það í för
með sér, að sovétstjómin kom fyrir
í Mið-Evrópu meira magni af eld-
flaugum en nokkumtímann þarf
þar til vama. Viðbrögð Atlantshafs-
bandalagsins voru sein og treg. Það
var ekki fyrr en árið 1979 í desem-
ber, að það lýsti yfír vilja til
samninga, en ef þeir tækjust ekki
yrðu settar upp nokkrar kjama-
oddaeldflaugar í Evrópu árið 1983.
Sú afstaða sem með þessu var lýst,
var frekar aumingjaleg. Það er lé-
legt tromp í samningaviðræðum að
segjast ætla að gera eitthvað ef
samningar takast ekki. Sovétstjóm-
in taldi sig fyllilega ráða við að
koma í veg fyrir að Pershing-eld-
flaugum yrði komið fyrir. Það
mistókst að vísu. En eftir sem áður
standa aðildarríki Atlantshafs-
bandalagsins frammi fyrir því, að
tfyggja öryggi sitt með trúverðug-
um hætti. Af vestrænni hálfu hafa
verið uppi hugmyndir um að fækka
árásarvopnum eða jafnvel banna
þau, en leyfa aftur á móti rannsókn-
ir sem miða að því að efla tækni
til vama. Tvennt hefur verið talað
um. Annars vegar er hátækni, sem
réði við að eyða með nákvæmni
árásarflaugum, sem skotið væri á
Bæjarráð Akranes
Hækkun
veitunna
Stjórn veitunnar samþykkti
BÆJARRÁÐ Akraness og
hreppsráð Borgarness hafa beint
þeim tilmælum til ríkisstjórnar-
innar að hún hlutist til um að
hækkun gjaldskrár Hitaveitu
Akraness og Borgarfjarðar um
áramót verði frestað um þrjá
mánuði. Stjórn Hitaveitunnar
samþykkti í desember að hækka
gjaldskrána um 14,6% frá ára-
mótum og hefur iðnaðarráðu-
neytið staðfest hækkunina og
birt í Stjórnartíðindum.
Veitusvæði HAB er Akranes,
Borgames og hluti Andakílshrepps
og eiga þessi sveitarfélög aðild að
henni ásamt ríkissjóði vegna
Bændaskólans á Hvanneyri. Á sam-
eiginlegum fundi bæjarráðs Akra-