Morgunblaðið - 15.01.1987, Blaðsíða 18

18
MORGITNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. JANÚAR 1987
„Andstæður
dimmu o g ljóss“
Bókmennir
Vigdís Grímsdóttir
Hellirinn
Þorvarður Hjálmarsson
Útgefandi: Skákprent 1986.
Höfundur hefur bók sína á til-
vitnun í Gleðileikinn guðdómlega
„la Divina commedia" eftir 13. ald-
ar stórskáldið Dante. Sú saga sem
þar er sögð hefur göngu sína í
helvíti en henni lýkur í himnaríki.
Ferð Dantes um heimana þrjá,
helvíti, hreinsunareldinn og paradís,
er ströng ferð og erfið frá hinu illa
til hins góða. Sagan hefst illa en
endar vel. Vonin er því ekki kæfð
í myrkri. Um margt á tilvitnun
Þorvarðar í Dante „það virðist í
sjálfri veru sinni samofið líki voru“
einkar vel við þessa bók hans. Það
sem virðist er ekki og þarf ekki að
vera það sem raunverulega er. Það
sem er og það sem lifir er samsett
úr andstæðum sem í fljótu bragði
sýnast ósættanlegar en eru það ef
til vill ekki. Vonin er heldur ekki
kæfð í þessari bók. Hellirinn er í
senn fortíðarleg bók og nútíðarleg.
Hlut: hennar er í dæmisagnastíl,
örar tilvísanir má í bókinni finna
til gullaldarrita frá öllum tímum.
Hér eru um leið á ferðinni frásagn-
ir og ljóð sem eiga við okkur erindi,
kveikja löngun til frekari túlkunar,
vekja áleitnar spumingar um átök
góðs og ills, orsakir og afleiðingar.
Hér er nærgöngull skáldskapur.
Höfundur svarar ekki spumingum
heldur kveikir þær, veltir upp flöt-
um sem er lesandans að skýra af
því að yrkisefnin hljóta að skipta
hann máli.
Þorvarður skiptir bókinni í þijá
hluta sem em ólíkir um form. Og
þótt framsetning efnisins sé á ólíka
vegu tengjast þessir hlutar á marg-
an hátt efnislega.
Fyrsti hluti bókarinnar heitir
Hellirinn. Kannski er mannskepn-
an föst í helli sínum þangað til hún
greinir ljósið sem vísar henni veg-
inn. Mörg em þau að vísu ljósin sem
greinst hafa og vísað okkur út um
stund en flest hafa þau blekkt.
Fáum dylst þetta. Yfirborð hlut-
anna, það sem sýnist er eftirsóknar-
vert en það sem býr í djúpinu er
ekki virt þótt þar leynist kraftur.
Fyrsti hluti bókarinnar er_ sleginn
ljóðrænum ævintýratakti. I Hellin-
um segir frá manni nokkmm er sat
á bóli sínu í fjallshlíð og beindi
augum sínum til himins og hann
undraðist fegurðina en: „Þá ber það
við, er hann situr og undrast um
fegurðina, blámóðuna sem þrengir
sér í augu hans og harmar að geta
ekki haldið henni í hendi sér, að
hann sér eitthvað bera við himin á
fjallstindi hinum megin, mynd í
líkingu hans sjálfs umvafna ein-
kennilegri birtu, og manninum
bregður, hann rís í fáti á fætur og
tekur á rás niður hlíðina, hleypur í
gegnum þéttvaxið kjarrið, í gegnum
þymiskóga uns hann móður og
blóðrisa stendur á bakka fljótsins
mikla sem heftir för hans, og í ör-
væntingu sinni og ofsa býður hann
elgnum birginn.“ Og sagan heldur
áfram og lýsir leið mannsins að
myrkrinu og inn í það. „Og knúinn
örvæntingafullri, ofsafenginni þrá,
Þorvarður Hjálmarsson
sem hvorki eldur, vatn, loft né jörð
fá hamið, hefur maðurinn göngu
sína.
Inn í myrkan hellinn." Og hann
tekur sér þar bólfestu. Næst erum
við stödd í frásögninni um Um-
hverfinguna sem á sér tilvitnun-
ina. „Maðurinn hefur gjört enda á
myrkrinu." Þessi frásögn tengist
Hellinum efnislega. „Sagan hermir
að maðurínn hafi gert heilinn að
bústað sínum og kannað hann
gaumgæfilega og til þess notið
daufrar birtunnar sem dagsljósið
náði að kasta inn um hellismunn-
ann, uns honum varð ljóst að
hellirinn var aðeins hluti af fjallinu
og að hellisveggurinn, sem var
mjúkur og rakur viðkomu, var hon-
um óijúfanlegur.
Maðurinn þreifaði á hellisveggn-
um og skyndilega hóf hann að
mynda tákn á vegginn með höndum
sínum." Maðurinn byijaði að skapa
og hóf aftur að undrast fegurð him-
insins en sú sýn varð stutt. Fyrsta
morðið er framið. Maður sköpunar-
innar er nefnilega líka maður
eyðileggingarinnar. Andstæðumar
ósættanlegu eru hér skýrt dregnar.
Ótti mannsins er myndrænn: „Mað-
urinn hraðaði sér út úr hellinum
og gekk niður fjallshlíðina að lækn-
um til að lauga hendur sínar, stakk
þeim út í iðandi strauminn, og þá
fyrir augum hans breytti vantið sér
og varð að blóði, og maðurinn starði
á dumbrauða ána renna til sjávar,
fann hendur sínar hitna í ólgunni
og var sleginn ofsahræðslu við
umhverfinguna." Og náttúrunni
blæðir, hamfarir verða og manninn
rekur án nokkurrar viðspymu til
hafs. En nú tekur við lokafrásögnin
sem höfundur kallar Netið en orðið
er margrætt eins og allur fýrsti
hluti bókarinnar. Og við skiljum við
manninn þar sem hann reynir að
nálgast þögnina „sem umlykur allt
og felur í sér líf og sannleika". I
þessum fyrsta hluta bókarinnar
leika vel saman andstæður lífsins
og spurningamar sem vakna tengj-
ast líka þessum andstæðum ljóssins
og myrkursins.
Annan hluta bókarinnar kallar
Þorvarður Líf handan saklausra
tijáa og fylla hann tólf ljóð sem
að mörgu leyti vekja svipaðar
spurningar og vöknuðu í fyrsta
hlutanum. Víst er að ljóðin svara
engum spurningum, lesandans er
svarið. Þetta eru því engin stað-
reyndaljóð þar sem saman er
kominn samansúrraður raunveru-
leikinn sá eini og sanni. Ekkert er
víst, engin spuming á sér eitt end-
anlegt svar. Eða kann einhver
svarið eina við spumingunni um
upphaf og endi alls sem er? Eða
er ef til vill mörgum farið eins og
mælanda ljóðsins Hugsað til
skálds þegar hann segir:
Hitt veit ég, að leitað hef ég
og að þeirri leit mun að líkindum
sannarlega ljúka, í heimi kyrrðar
sem kallar á ekkert.
Sérhver spuming sem ómar úr ^arska
hljómur og svar í sjálfum þér.
Og kyrrðin sem felur í sér draum-
kennda sátt við upphafið og endinn
á sér systurina Þögn sem sögð er
kyrrðinni æðri. Um þögnina er víða
ort í þessari bók, m.a. í ljóðinu Líf
handan saklausra tijáa.
Falleg eru orðin þögn og þrá
þau leiddu okkur þangað
sem draumar vorir spunnust,
fjarri svefninum,
og urðu ljós hugruðum höndum
á þann veg, sem við og urðum
okkur sjálfum
fangar draums, þagnar og þrár.
Og oftar en ekki leiðir Þögnin
til samruna manns, náttúru og orðs
þótt hvorki sé nafn hennar nefnt
né kallað. Ljóðið Áður gefur okkur
möguleika til slíkrar túlkunar, m.a.
vegna myndvísinnar:
Við lágum tvö og snerum baki að jörðinni,
ó, hversu blár var ekki himinninn,
hversu blá vorum við,
orðin og trén,
tvö augu á himni.
Og kröfuhart ljóðið í Garðinum
sýnir okkur aðra mynd þagnarinn-
ar. Víða komum við auga á and-
stæður í bókinni og finnst mér þær
oft tengdar þögninni. Stundum vex
hún af þeim eða í þeim. Listinni er
þögnin nauðsynleg á sama hátt og
andstæðumar. Þetta sést raunar
vel í fyrsta hluta bókarinnar og
ekki síður í ljóðunum um Beet-
hoven og Myndin á vatninu en f
því síðamefnda er vísað til Camus
og Opinberunar Jóhannesar á
slyngan hátt. Maðurinn er sjálfskip-
aður Guð og máttugur og óttasleg-
inn er hann gæddur undursamleg-
um hæfíleik. í ljóðinu segir:
Leyndardómurinn,
næturhiminninn og sljömumar sjö
efinn og leitin, efinn
og heimur, undur og bam,
brostin arfleifð,
í öndvegi maðurinn,
einn og aldrei samur,
einu sinni útrétt hönd,
gæddur undursamlegum hæfileik,
að skapa en í sömu andrá,
sömu gjörð,
eyða.
Kvöldverður, gisting, morgunverður á aðeins
kr. 1500pr. mann.
Tökum að okkursmærri hópa og veitum afslátt.
Því ekki að bregða sér í helgarreisu
að Bláa lóninu.
BLÁA LÓNiB
BOX13.240 GRINDAVfK.
SÍMAR: 92-86S0 OG 92-8651.
Draumurinn,
draumur mannsins
um eilífa ímynd,
endalausa tignun,
líkn og
exi.
Harmleikurinn,
harmleikur mannsins,
heimur í hendi og
aldrei, aldrei...
fugl.
Harkalega er spilað á sömu
strengi í ljóðinu um Leonardo í
Clox. Spuming kviknar af spurn-
ingu því að „hringlaga er og hugsun
vor“ gerðirnar tvíbentar, eðlið
tvírætt og „andstæður dimmu og
ljóss“ leita sér farvegs í skáldskapn-
um og lífínu sjálfu. Vonlausar gera
andstæðurnar manneskjuna ekki
því að án þeirra er varla nokkuð.
Tólfta ljóð bókarinnar Hafið lýsir
á sterkan og myndríkan hátt hvem-
ig líf í ljósaskiptum færir von.
Lokahluti bókarinnar kallast Hin
heilaga blekking og er einskonar
bókmenntagrein sem skýrir um
Virmingar í H.H.Í. /•
2.160 á kr. 20.000;
Samtals 135.000 vin