Morgunblaðið - 16.01.1987, Qupperneq 27

27
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. JANÚAR 1987
Linin
986
J. Polanyi
Einn þeirra sem tileinkuðu sér
tækni þeirra Herschbach og Lee var
John Planyi við Toronto-háskóla.
Polanyi fæddist í Berlín, sonur vel
þekkts efnafræðings og heimspek-
ings, Michael Polanyi frá Ungveija-
landi. Polanyi yngri lauk doktors-
prófi frá Manchester í Englandi en
fluttist síðan til Toronto. Hann var
fyrstur til að mæla og skýra svokall-
aða innrauða hvarfljómun árið
1958. Innrauð hvarfljómun kallast
útgeislun innrauðs ljóss frá mynd-
efnum sem verða til við efnabreyt-
ingar. Með því að mæla hvarfljómun
efnabreytinga í sameindageisla-
tækni fyrir mismunandi hraða
sameinda gat Polanyi sagt til um
ástand og eiginleika sameinda við
áreksturinn sjálfan.
Auk þess að vera mikilvægt
framlag í skilning á efnabreyting-
um hafa rannsóknir Polanyis
stuðlað að framþróun leysitækninn-
ar. Í efnaleysum er hvarfefnum
blandað saman á gasformi og loysi-
geisli verður til við innrauða útgoisl-
un myndefnanna. Fyrsti efnaleysir-
inn byggðist á geislun frá
vetnisklóríðsameindinni á gasformi
(saltsýra í vatnslausn) eftir sam-
runa vetnisgass og klórgass. Einn
aflmesti leysir sem um getur í dag
er vetnisflúoríðleysirinn, sem bygg-
ir á samruna vetnis og flúorgass.
Slíkir leysar geta gefið frá sér
meira en 100 kílóvatta samfellda
geislun eða yfír 100.000 megavatta
geislapúlsa (blossa).
í dag byggja ítarlegar athuganir
á efnabreytingum á brautryðjanda-
starfi vísindamannanna þriggja,
sem tóku við nóbelsverðlaununum
úr hendi Svíakonungs þann 10.
desember síðastliðinn. Enn eru
rannsóknir af þessu tagi einkum
bundnar við litlar sameindir og ein-
faldar efnabreytingar. En ör
tækniþróun á þessu sviði og sér í
lagi notkun aflmikilla leysa við
mælingar á myndefnum og milli-
bilsástandi sameinda við árekstur
gefur fyrirheit um enn frekari efl-
ingu þessa rannsóknasviðs. For-
senda þess að unnt sé að stjóma
og hafa áhrif á efnabreytingar svo
sem í efnaiðnaði og lyfjagerð, er
skilningur á viðkomandi efnabreyt-
ingum. Það er því fyrirsjáanlegt að
þær grundvallarrannsóknir, sem
hér hefur verið lýst og verðlaunaðar
hafa verið, eigi eftir að sanna til-
verurétt sinn frekar.
Höfundur er efnafræðingvr.
Heimildir:
1. I. Anderson, J. Hecht og L. Migrom,
New Scientist, 23. október, 23.-24.
1986.
2. D.R. Herschbach, Adv. Chem. Phys., 10,
319, (1966).
3. Y.T. Lee og Y.R. Shen, Physics Today,
33, 52, (1980).
4. R.B. Bemstein, „Chemical Dynamics via
Molecular Beam and Laser Techniques",
Clarendon Press, 1982.
5. T.A. Cool, „Chemical Lasers" ( „Physical
(1966fcmistry of Fast Reactions", 2, 215,
Kennd var meðferð gúmmíbjörgunarbáta og hvemig nota á þau
tæki sem til staðar er í slikum bátum.
Áhuginn var mikill enda menn jákvæðir fyrir allri fræðslu um örygg-
isbúnað.
AF ERLENDUM VETTVANGI
Eftir: ANDREW WILSON
Götumynd frá Leningrad. Nýjir sovéskir bílar hafa verið gagn-
rýndir á þeim forsendum að þeir séu alltof veikbyggðir fyrir
sovéska vegi, þrátt fyrir að þeir séu léttbyggðari, vandaðri og
kraftmeiri en forverar þeirra.
uli-verkstæðin) neita jafnvel að
framkvæma viðgerðir sem heyra
undir ábyrgðina þegar bíllinn er
seldur.
Greinarhöfundur varar Sputn-
ik-eigendur við því að leggja upp
í lengri ferðir á bílum sínum, því
„ef til dæmis kveikjukerfið bilar
getur enginn hjálpað þér“ og eina
lausnin er þá að láta draga bílinn
heim.
„Það er ekki nóg að ríkið kaupi
heilar bflasmiðjur búnar mikilli
sjálfvirkni erlendis frá til að geta
smíðað bfla í samræmi við þær
kröfur sem gerðar eru erlendis,"
segir Milovskii. Kröfumar verða
ekki uppfylltar fyrr en komið hef-
ur verið upp fullkomnu vegakerfi
með bensínstöðvum og viðgerðar-
verkstæðum — þjónustustöðvum
þar sem afgreiðslumenn taka
brosandi á móti þér og keppa um
viðskiptin við stöðina á móti.
Raunveruleikinn er allt annar
í Sovétríkjunum í dag. „Það er
hvergi við allar þær þúsundir kfló-
metra vega í landi okkar staður
þar sem þú getur örugglega feng-
ið skipt um kerti eða keypt olíu
— hvað þá ef um erfiðari vanda-
mál er að ræða.“
Sumir halda því ef til vill fram
að í ráði sé að koma upp neti af
bensínstöðvum og verkstæðum.
„Eg trúi því ekki,“ segir greina-
höfundurinn. „Ég fellst ekki á að
steinsteypt bygging sem þú verð-
ur að aka til að næturlagi og bíða
Nýirbílar -
sami vandinn
Háværar kvartanir yfir sovézkum bilum og ástandi vegakerfis-
ins þar í landi hafa hlotið stuðning í löngum og ásakandi greinum
sem birtust í blaðinu Sovietskaya Kuitura. Voru greinamar skrif-
aðar í tilefni bílasýningar fyrir áramótin á Pushkintorgi í Moskvu
þar sem kynntar voru þijár nýjar gerðir af Zhiguli (Lada), Zap-
arozhet, sem er minni bíll, og Moskvich, sem er minnstur.
Greinahöfundurinn, „A. Mil-
ovskii", viðurkennir að allar
prjar gerðirnar séu léttari, vand-
aðri og kraftmeiri en fyrri gerðir,
en bætir því við að vegna ástands
vega í Sovétríkjunum séu þær í
raun aðeins hentugar til útflutn-
ings.
Það sem sovézkir ökumenn
þarfnast, segir hann, eru sterk-
byggðir og traustir bílar sem
standast kröfur hörmulegra vega
og ömurlegrar viðgerðarþjónustu.
Af þessum sökum kjósa þeir
frekar að notast við gömlu,
traustu árgerðimar í stað þess að
hætta á að fá sér einhveija nýju
gerðina, eins og til dæmis Zhig-
uli, sem svipar nokkuð til Volks-
wagen „Polo" gerðanna frá lokum
áttunda áratugarins. „Og varúð
þeirra er skiljanleg," skrifar
Milovskii, sem ekið hefur nýja
bílnum 15.000 kflómetra vega-
lengd.
Nýi bíllinn getur verið ágætur
fyrir útlendinga, en venjulegur
sovézkur ökumaður þarf að glíma
við „skominga, holur, steinlagðar
götur, ræsalok, sporvagnateina
og spmngur í malbikinu, sem
aðeins hafa verið hálf-fylltar af
tjöm, eða þá alls ekki fylltar."
Skortur á aurhlífum og lítil hæð
undirvagns frá jörðu valda því að
fyrsti pollurinn á veginum (og
sovézkir pollar geta verið á stærð
við smá tjöm) eys aur yfir þakið,
brettin og luktimar.
“Það er eins og bfllinn hafi
verið hannaður með það fyrir aug-
um að hann gæti safnað sem
mestri for upp af veginum."
Þótt afturrúðan verði þakin for
og ekki sjáist út um hana ef eitt-
hvað er að veðri er enginn
þurrkari á henni. — „Hönnun-
armistök, sem geta verið hættuleg
í akstri," segir höfundurinn. Þeg-
ar hann sá nýjan Zhiguli með
afturrúðu-þurrkara stöðvaði hann
bílinn og spurði ökumanninn hvar
hann hafi fengið hann. Kom þá í
ljós að bíllinn var smíðaður til
útflutnings en hafði lent á innan-
landsmarkaði fyrir mistök.
Varðandi erfíðleikana á því að
útvega varahluti minnist Milov-
skii þess að einn kunningja hans
varð að bíða þess að vera sendur
til Ástralíu í viðskiptaerindum til
að geta náð sér í kambás í Zhig-
uli-bílinn sinn. Hvað nýjustu
gerðina varðar, sem seld er undir
heitinu „Sputnik", þá er það svo
að þótt hún hafí í raun verið á
markaðnum í tvö ár: „þá fást
hvergi varahlutir í bflinn, ekki
einu sinni í Moskvu. Þeir (Zhig-
í biðröð í fimm klukkustundir til
að komast inn í — aðeins til að
láta segja þér að púströrin séu
uppseld eða að ekki sé unnt að
gera við hurðarlæsinguna hjá þér
vegna þess að viðgerðarmaðurinn
sé í fríi — eigi skilið að bera naf-
nið þjónustustöð."
„Svo lengi sem einhver ótil-
greindur maður heldur því fram
að duglegur bflvirki sem hefur
góðar tekjur og greiðir viðunandi
skatta til þess opinbera grafi und-
an efnahags- og hugsjónastoðum
samfélagsins, neyðumst við til að
sætta okkur við þá staðreynd að
erfiðleikar okkar á vegum úti eiga
eftir að fara vaxandi með komu
hverrar nýrrar árgerðar,“ segir
höfundur að lokum.
Enginn ætti að túlka þessi orð
eins og þau væru aðeins mót-
mælahróp sovézks bfleiganda
vegna hörmungarástands bfla- og
bflaþjónustuiðnaðarins. Greinar
og aðsend bréf birtast aldrei í
sovézkum blöðum án þess að á
bak við séu einhveijar pólitískar
ástæður.
Grein Milovskiis er einnig enn
ein vísbendingin — en þeim fer
nú íjölgandi — um hræringar hjá
sumum deildum sovézka Kom-
múnistaflokksins í þá átt að koma
á aukinni samkeppni, jafnvel með
einkaframtaki, í framleiðslunni til
að auka afköstin.
Eftir er að sjá hvort yfirvöld
geta fallizt á þessa leið til úrbóta.
(Höfundur er fréttaritari
brezka blaðsins The Observer
í Moskvu.)