Morgunblaðið - 24.05.1987, Síða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. MAÍ 1987
DAGANA 6—13 júní næstkomandi
verður mikil tónlistarhátíð haldin
í Hallgrímskirkju í tilefni af
vígsluári kirkjunnar. Hátíðin
verður opnuð með
„Jesúspassíunni“ eftir Oskar
Gottlieb Blarr. Flyljendur
passíunnar verða
Sinfóníuhljómsveit Islands, ásamt
kór Neanderkirkjunnar í
D“usseldorf og skólakór
Kársnesskóla í Kópavogi. Sex
einsöngvarar taka þátt í
flutningnum, fjórir frá Þýskalandi,
tveir sópranar, ein altrödd og einn
tenór, og tveir söngvarar frá
íslandi. Það eru þeir Viðar
Gunnarsson, bassasöngvari, sem
fer með hlutverk Jesús í passíunni
og Magnús Baldvinsson, sem einnig
er bassasöngvari. Stjórnandi
tónleikanna er höfundurinn, Oskar
Gottlieb Blarr. Hann hefur nú um
tíma dvalið hér á íslandi og æft
verkið með Sinfóníuhljómsveit
íslands. Ég hitti hann á æfingu og
spurði hann um efni passíunnar og
“PPbyggingu.
Sinfóníuhljómsveit íslands að æfingu á Jesúspassíu undir stjórn Oskars Gottlieb Blarr
Jesúspassía á tónlistarhátíð Hallgrímskirkju:
Ég fékk ást á Kristi
með móðurmjólkinni
-segir höfundurinn Oskar Gottlieb Blarr
„Við eigum mjög fallegar passíur, Matt-
heusarpassíuna og Johannesarpassíuna eftir
Bach,“ sagði Blarr. „Þær eru nefndar eftir
postulum Nýja—testamentisins. Þessa
passíu nefni ég hinsvegar „Jesúspassíuna,"
því hún fjallar um atburði í lífi Krists og
er ekki unnin upp úr neinu einu guðspjalli.
Ég bjó í Jerúsalem í eitt ár, frá
1981—1982. Þegar ég fór þangað var það
von mín að ég myndi fínna upprunalega
gyðingatónlist frá tímum Krists. Ég hafði
mikinn áhuga á sagnfræðilegri tilveru hans
og þeim félagslegu og pólitísku aðstæðum
sem hann bjó við. Og ég var mjög heppinn,
því ég fann ekki einungis 2000 ára gamla
tónlist, heldur fann ég líka texta frá því
áður en öðru musteri gyðinga var eytt, en
það gerðist árið 70 eftir Krist og markaði
djúp spor í sögu gyðinga.
i öðrum hluta óratoríu minnar nota ég
marga söngva frá tímum Krists. Tungumál
hans var Aramenska en ekki hebreska.
Hebreskan var aðeins það tungumál sem
notað_ var við helgiathafnir, eða hið helga
mál. Ég var mjög stoltur af að hafa fundið
þetta „element," svo ég notaði það í verki
mínu. Öll óratorían er á hebresku eða
aramensku Nýja—testamentið, sem er mikil-
væg heimild fyrir verk mitt og ekki hægt
að skrifa um Krist án þess, er varðveitt á
grísku. En ásamt með fomleifafræðingi og
tungumálasérfræðingi, hef ég komist á þá
skoðun að upphaflega útgáfan af Nýja—
testamentinu hafi verið á hebresku eða
aramensku. Þessvegna endurskrifaði ég
setningar þær sem em úr Nýja—testament-
inu yfír á aramensku.
Að vísu eru þrjár undantekningar frá
þessu. í niðurlagi fyrsta hluta getur þú
heyrt venjulegan sálm. Hann er á þýsku,
en ég myndi gjaman vilja hafa hann á
íslensku á þessum tónleikum. Mér finnst
hann eiga að flytjast á tungumáli þess lands
sem tónleikamir eru fluttir í. Niðurlagið í
sálminum er þannig að bæði kristnir menn
og gyðingar ættu að geta flutt hann sam-
an. Það er afar sjaldgæft, því trúarbrögðin
eru nokkuð ólík. Hinsvegar eru kristnir og
gyðingar nú til dags, famir að reyna að ná
saman á þessu sviði, sérstaklega í Þýska-
landi sem á ljóta sögu, hvað varðar gyðinga.
Þessi sálmur er saminn á 17. öld og það
að niðurlagið skuli vera fyrir bæði trúar-
brögðin sýnir löngun eftir sáttum milli
kristinna manna og gyðinga. Enn þann dag
í dag em bæði kristnir og gyðingar að bíða
eftir að sættir verði.
í þriðja hluta verksins er nútímaljóð eftir
þýskan mann, gyðing, sem lifði útrýminga-
búðimar af. Það er mjög athyglisvert, því
ljóðið er til minningar um Jesús. í býijun
þessa þáttar er „libretto" sem er líka nýtt.
Það er ljóð sem heitir Snjór og er skrifað
af hebreskum manni sem býr í ísrael. Það
stórkostlega er að hann gerði ljóðaflokk um
Jesús. Hann er auðvitað ekki kristinn og í
rauninni ekki trúaður. En fyrir honum er
Jesús það eina sem hann getur tekið alvar-
lega. Ég heimsótti hann til að biðja um að
fá að nota ljóðið og spurði hann þá hvers
vegna hann semdi ljóð um Krist og hann
sagði, „Ekkert í heiminum er einlægt nema
Kristur." í ljóðinu lýsir hann göngu Krists
til Golgata, með krossinn á bakinu. Aðeins
konumar fylgja honum og rómantíska „ele-
mentið í þessu ljóði er að öll leiðin er þakin
snjó. Snjór er mjög eðlilegur hér og í Þýska-
landi, en í Jerúsalem þýðir snjór hreinlega
hrun heimsins. Snjórinn er tákn fyrir eyð-
ingu og dauða.
í þessu verki dreg ég fram guðfræðilegt
samræmi og gagnrýni á sögutúlkun. Sjáðu
til, í mörgum löndum heims eru gyðingar
hreinlega réttdræpir, enn þann dag í dag,
vegna þess að þeir drápu Krist. Þetta er
sagnfræðileg lygi. Ef þú hlustar á Mattheus-
arpassíuna eftir Bach, heyriru að á einum
stað segir, „Blóð hans mun koma yfír okkur
öll.“ Þetta er hræðilegt og ég get aldrei
spilað þennan hluta. Þetta er auðvitað skrif-
að afþví menn hafa talið sig hafa rétta
söguskoðun og að það hafí verið gyðingar
sem drápu Krist og refsingin muni koma
yfír þá alla.
Ég gerði miklar rannsóknir áður en ég
byijaði á þessari passíu, meðal annars sagn-
fræðilegar. Og hver drap Krist? Hver hafði
rétt til þess? Hver hafði yfirleitt réttinn til
að taka menn af lífí? Það vom Rómveijar.
Þeir réðu Jerúsalem á þessum tíma. Þetta
eru pólitískar, guðfræðilegEir og sagnfræði-
legar vangaveltur mínar í verkinu.
Þetta er j)ó ekki tilraun til að endurskrifa
Biblíuna. Astæðan fyrir passíunni er ást
mín á Kristi. Sá hluti Þýskalands sem ég
er alinn upp í var áður Prússland. Þar er
mjög stór söfnuðuður píetista og mikill
áhugi á Kristi. Þessu kynntist ég I uppeldi.
Móðir mín var mjög trúuð og það má segja
að ég hafí fengið ást á Kristi með móður-
mjólkinni.
Hvað tónlistina varðar, þá er hún mjög
óvenjuleg. Ég hef samið mikið af nútímatón-
list og unnið mikið við hana. En í þessu
verki hef ég áhuga á allt öðru efni og það
„element" sótti ég í gamla gyðingatónlist.
Hún gaf mér nýjar hugmyndir uml „ryth-
ma“ og skala. í Vestur—Evrópu endurtekur
tónstiginn sig eftir hveija áttund, en í þess-
ari fomu tónlist þekkja þeir ekki skalana.
Áður en ég fór til Jerúsalem gat ég ekki
ímyndað mér tónlist sem ekki takmarkaðist
af áttundum. Ég fann upp tónstiga, sem
ekki voru háðir þessum takmörkunum.
Ég hafði mestan áhuga á því hvemig
tónlistin var flutt á dögum Krists og það
er einkennilegt en satt að enn í dag er til
hópur gyðinga, Jermenítar, sem hafa varð-
veitt þessa tónlist. Þetta þjóðarbrot hafði
verið hemumið í kringum 500 fyrir Krist
og flutt á Arabiska skagann, þar sem þeir
höfðu einangrast. Á þessum eyjum dvöldu
þau þangað til ísraelsríki var stofnað. Þau
héldu vel saman og varðveittu sína menn-
ingu og þegar þau komu aftur til ísrael
fluttu þau arfleifð sína og menningu með
sér.
Þessi tónlist er mjög sérkennileg að því
leyti að þegar hún er sungin, syngur hver
Tónskáldið og stjóraandinn Oskar Blarr leiðbeinir Viðari Gunnarssyni bassasöngv-
ara, sem syngur hlutverk Jesús í Jesúspassíunni
sína tónhæð. Það fylgja allir sama „rythm-
anum,“ en hver syngur með sínu nefí. Ef
ég segði við hljómsveit eða kór, „þið eigið
öll að leika eftir sama rythma en hafíð tón-
hæðina eins og þið viljið," yrði hlegið að
mér. En þetta gefur tónlist þeirra óneitan-
lega geysilega vídd og litbrigðin em ótelj-
andi. í sólóhlutverkunum í óratoríu minni
er mikið um þessa skala sem ég bjó til eft-
ir þessum fornu aðferðum til að vera laus
við áttundaendurtekningar. Til dæmis er
aðalsópranhlutverkið alveg feykilega erfítt,
vegna þess að söngkonan syngur meir og
minna fyrir ofan háa C.
Enn einn hlutur í sambandi við óratoríu
mína eru litbrigðin, bæði í samsetningu
hljóðfæra og radda. Ég er með margar
skrýtnar samsetningar og nota gjarnan
samsetningar sem erfítt er að fínna. Verkið
hefst á fímm flautum og neðsta flautan er
bassaflauta. Hér spilar enginn á bassaflautu
og auðvitað má ég ekki flytja inn bassa-
flautuleikara. En einn flautuleikarinn í
Sinfóníuhljómsveitinni er enskur og hefur
pantað svona flautu frá Englandi og við
ætlum að sjá hvemig til tekst.
Ég nota líka kontrabassaklarinett, sem
er tveimur áttundum lægra en venjulegt
klarinett. Hér leikur heldur enginn á kontra-
bassaklarinett, en ég er að vona að ég fái
leyfi til að fá gestaspilara frá Þýskalandi
til þess. Harpan gegnir mjög mikilvægu
hlutverki í Davíðssálmum og ég nota hana
líka. Til dæmis þegar Kristur er að deyja,
er leikið á hörpu.
Enn einn litur er homið. I þessari fornu
tónlist voru notuð mjög frumstæð hljóð-
færi. Hom var til dæmis venjulegt hom af
dýri og var kallað „Shofar." I dag er þetta
hom eingöngu notað við helgiathafnir og
tilheyrir helgisiðum gyðinga og ég er ekk-
ert viss um að þeir yrðu hrifnir ef maður
færi að nota það til tónlistarflutnings ai-
mennt. En til að ná rétta litnum notaði ég
það sem við köllum „Fluegelhom. Það kemst
næst því að ná þeim tónum sem eru úr
„Shofar" hominu.
Verkið lýsir þremur atburðum. í fyrsta
þætti lýsi ég innreið Krists í Jerúsalem. í
Nýja—testamentinu segir frá þessu og fólk-
ið hrópar „hósanna." En æðstipresturinn
kemur og segir „stopp, enga uppreisn hér.“
í þessum þætti nota ég bamakór því Krist-
ur svarar æðstaprestinum og segir, „ef
bömin syngja ekki, þá syngja steinamir."
Annar þáttur gerist í Getsemanegarðin-
um. En það kvöld tel ég hafa verið mjög
mikilvægt í lífi Jesús. Hann er að bíða eftir
að Guð komi og færi fólkinu betri og réttlát-
ari heim. En Guð kom ekki. Að lokum, eftir
langa bið, gerir Kristur sér ljóst, að hann
sjálfur eigi að deyja, svo mennimir fái lifað.
Þriðji þáttur er ganga Krists með kross-
inn til Golgatahæðarinnar, eins og ég sagði
áður, og krossfestingin sjálf. í þessum hluta
er farið í texta Nýja—testamentisins um
þjáningu mannanna og í honum mælir Krist-
ur sín síðustu orð, „Guð er einn.“
Eftir þetta eru bömin mjög vonsvikin og
syngja, „Við vonuðum að hann kæmi með
nýjan heim og frið og nú er hann dáinn.“
Á eftir þessu koma páskasöngvar. Páskarn-
ir boða upprisu og von. Þremur dögum eftir
dauðann stöndum við frammi fyrir Honum
og öðlumst nýtt líf og óratorían endar á
þessari von um betri heim og betra líf.“
Viðtal/Súsanna Svavarsdóttir