Morgunblaðið - 24.05.1987, Qupperneq 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. MAÍ 1987
pHnrgw Útgefandi nMiifeife Árvakur, Reykjavík
Framkvæm^pstjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
íslenska í
grunnskólum
Niðurstöður samræmdra prófa
í íslensku; bókmenntum, mál-
fræði og stafsetningu, í 9. bekk
grunnskóla í vor hafa vakið mikla
athygli og deilur. Samkvæmt at-
hugun skólaþróunardeildar
menntamálaráðuneytisins var
meðaleinkunn nemenda að þessu
sinni 4,8 en lágmarkseinkunn til
að standast prófíð er 5,0. Til sam-
anburðar er þess að geta, að
meðaleinkunn í fyrra var 5,5 og
5,2 árið á undan. Segja má því,
að lágar einkunnir fari lækkandi.
Hrólfur Kjartansson, deildar-
stjóri i menntamálaráðuneytinu,
segir í Morgunblaðinu á föstudag,
að íslenskuprófið hafi að þessu
sinni verið í þyngra lagi. Það hafi
einkum verið miðað við próf í öðr-
um samræmdum fögum, sem
sennilega hafi verið í léttara lagi
nú. í fréttinni kemur fram, að
Hrólfur telur að aðrar ástæður
gætu verið fyrir frammistöðu nem-
enda en þær að prófíð hafi verið
of þungt eða reglur um fyrirgjöf
of strangar. Annars vegar gæti
íslenskukunnáttu nemenda verið
að hraka og mætti líta á aukna
fjölmiðlun erlends efnis sem mögu-
legan orsakaþátt. Hins vegar gæti
hér verið um að ræða áhrif frá
verkfalli kennara.
Hér í blaðinu á föstudag var
jafnframt haft eftir Þórunni Mós-
esdóttur, íslenskukennara, að
prófið í ár hefði verið of þungt.
Það væri samið af framhaldsskóla-
kennurum, sem þekktu ekki
þroska grunnskólanemenda og
getu. Þá er haft eftir henni að svo
geti farið, að þessi niðurstaða
leiddi til þess að nemendur misstu
áhuga á íslensku. Jafnframt upp-
lýsir hún að áform séu uppi um
að kæra prófið þar sem það hafi
verið of þungt. Hrólfur Kjartans-
son í menntamálaráðuneytinu
telur hins vegar, að niðurstöðurnar
réttlæti ekki að einkunnir nem-
enda verði hækkaðar upp.
Um það ætti ekki að þurfa að
vera ágreiningur, að meðalein-
kunnin 4,8 í íslensku er alltof lág.
íslenska er mikilvægasta náms-
grein grunnskólanna og til að
leiðbeina um hana þurfa að veljast
hæfustu kennarar, sem skólamir
hafa völ á. Til þess liggja þær
ástæður að framtíð okkar sem
sjálfstæðrar þjóðar veltur á því,
hvort okkur tekst að varðveita og
rækta tunguna. í því efni hafa
skólamir jafn mikilvægu hlutverki
að gegna og heimilin.
Oneitanlega vaknar sú spum-
ing, hvort slakað hafi verið á
kröfum á undanfömum árum eða
kennarar misst áhugann á efninu?
Það þarf auðvitað ekki að taka
fram, að sé áhugi kennara ekki
til staðar vaknar ekki áhugi hjá
nemendum. Ogí framhaldi af hinni
hörðu ádrepu Siglaugs Brynleifs-
sonar hér í blaðinu á föstudaginn
má spyija, hvort beinlínis sé við
ákveðna stefnu í skólamálum að
sakast. Að sönnu er hér um við-
kvæmt efni að ræða sem ekki
hefur reynst auðvelt að ræða í fjöl-
miðlum, en er það ekki löngu orðið
tímabært? í umræðum af slíku
tagi ættu menn að varast stóryrði
og hleypidóma og láta ekki við-
tekin sannindi í einhverjum hópum
fjötra sig. Það verður að vera leyfi-
legt að spyija allra spurninga í
þessu efni, jafnvel þótt þær kunni
að þykja óþægilegar eða komi ein-
hveijum i uppnám.
Sú frétt Morgunblaðsins að
meðaleinkunn nemenda í Tjarnar-
skóla á samræmda prófínu í
ísiensku sé rúmlega heilum hærri
en almennt í skólum landsins hlýt-
ur að gefa tilefni til þeirrar
spumingar, hvort breyta þurfi
vinnubrögðum í skólunum. Getur
t.d. verið að yfirburðir Tjamar-
skóla stafi beinlínis af því, að hann
er rekinn af einstaklingum en ekki
ríkinu? Svo þarf ekki að vera, en
þetta er spurning sem spyija verð-
ur og fá svar við, ef það er hægt.
Það má vera, að hin bága niður-
staða íslenskuprófsins í 9. bekk
eigi sér að einhveiju leyti skýringu
í stóraukinni fjölmiðlun erlends
efnis. En þá verða skólamir að
bregðast við með stóraukinni
íslenskukennslu, því ekki verður
fjölmiðlunin stöðvuð. Svo kann
líka að vera að íslenskuprófið hafí
verið of þungt eða verkfall kenn-
ara sett strik í reikninginn. En þá
er á það að líta að meðaleinkunn-
in undanfarin tvö ár hefur heldur
ekki verið til þess hreykja sér af.
Allt ber því að þeim bmnni að
brotalöm sé í undirstöðuþætti
skólakerfísins. Hér þarf að verða
á róttæk breyting til batnaðar.
Nýr heims-
meistari
Hannes Hlífar Stefánsson vann
í gær heimsmeistaramót
unglinga í skák. Af 11 skákum
vann hann níu, gerði eitt jafntefli
og tapaði einni skák. Þessi frá-
bæri árangur Hannesar Hlífars er
enn ein staðfestingin á því, hve
traustum rótum skáklistin hefur
skotið í landinu. Fyrir réttum tíu
ámm vann Jón L. Amason þennan
sama titil.
Morgunblaðið óskar Hannesi
Hlífari Stefánssyni og okkur öllum
til hamningju með þennan glæsi-
lega skákárangur.
essa dagana bíður þjóðin þess
með nokkurri eftirvæntingu
hvort Sjálfstæðisflokki, Al-
þýðuflokki og Kvennalista tekst
að ná saman um myndun nýrr-
ar ríkisstjómar. íslendingar em nánast
óðapólitískir, ef svo má að orði komast.
Stjórnmálabaráttan og stjómmálamenn
em eitthvert vinsælasta umræðuefni fólks.
Með nokkmm hætti táknar ný ríkisstjóm
alltaf nýja byijun — en stundum kemur í
ljós, að ný ríkisstjórn er ekki endilega til-
hlökkunarefni, a.m.k. ekki fyrir skattgreið-
endur!
Ýmislegt bendir til þess, að ný ríkis-
stjóm, hver sem hún verður, telji sig knúna
til að grípa til aðgerða, sem muni koma
við pyngju almennings. Stjórnmálamenn
hugsa gjaman á þann veg, að hyggilegast
sé að grípa til óvinsælla ráðstafana í upp-
hafi kjörtímabils, þá sé von um að þær
hafi gleymzt eða skilað einhveijum ár-
angri, þegar næst verði gengið að kjör-
borðinu.
Síðustu vikur hafa talsmenn flokkanna
rætt töluvert mikið um hallann á ríkissjóði
og þá ekki sízt talsmenn og málgagn Al-
þýðuflokksins. Því er haldið frarff, að
hallinn á ríkissjóði verði að öðm óbreyttu
mun meiri en fráfarandi fjármálaráðherra
hefur viljað viðurkenna. Talsmenn Al-
þýðuflokksins hafa ekki farið leynt með
þá skoðun sína, að nauðsynlegt verði að
ráða bót á þessum hallarekstri m.a. með
skattahækkunum. Innan Sjálfstæðis-
flokksins hafa áhrifamenn um nokkurt
skeið deilt um það, hvort hættulegt væri
að reka ríkissjóð með halla. Eyjólfur Kon-
ráð Jónsson, alþingismaður, hefur verið
fremsti talsmaður þeirra, sem telja, að
óhætt sé að reka ríkissjóð með halla, svo
fremi sem sá halli sé jafnaður með innlend-
um lántökum. Hins vegar má telja, að
hann sé í minnihluta í þingflokki sjálfstæð-
ismanna með þessa skoðun, og að þar
muni margir taka undir það sjónarmið
Alþýðuflokksins, að óhjákvæmilegt sé að
jafna ríkissjóðshallann að hluta til með
einhvers konar skattahækkunum.
Þá er á það að líta, að til þess að
Kvennalistinn telji sig eiga erindi í ríkis-
stjóm þarf áreiðanlega að semja um
ýmislegt, sem mun kosta ríkissjóð pen-
inga, og þess vegna er ekki ósennilegt,
að þeir samningar muni enn ýta undir þá
skoðun, að óhjákvæmilegt verði að hækka
skatta að einhveiju marki.
Sú var tíðin, að sjálfstæðismenn lögðust
hart gegn skattahækkunum. í kosninga-
baráttunni haustið 1979 lögðu talsmenn
þeirra ríka áherzlu á nauðsyn þess að ráða
bót á vanda ríkissjóðs með niðurskurði á
ríkisútgjöldum. Slíkur niðurskurður var
veigamikill þáttur í hinni frægu og um-
deildu leiftursóknarstefnu Sjálfstæðis-
flokksins. Sjálfstæðismenn deildu einnig
hart á vinstri stjómina, sem sat
1978-1979, fyrir að ganga ekki rösklega
fram í niðurskurði á ríkisútgjöldum. Þegar
Sjálfstæðisflokkurinn tók við fjármála-
ráðuneytinu 1983 bjuggust margir fylgis-
menn Sjálfstæðisflokksins við því, að
efndir mundu fylgja orðum. Vafalaust
hafa bæði Albert Guðmundsson og Þor-
steinn Pálsson gert sitt til að skera niður
ríkisútgjöld eða halda þeim í skefjum. En
báðir hafa orðið að horfast í augu við þá
staðreynd, að það er hægar um að tala en
í að komast. Þess vegna er ósennilegt, að
sjálfstæðismenn muni tala mikið um að
leysa hallarekstur ríkissjóðs nú með
víðtækum niðurskurði á ríkisútgjöldum.
Það verða kannski fremur alþýðuflokks-
menn, sem boða þá stefnu að einhveiju
marki og ekki ólíklegt, að Sjálfstæðismenn
mundu hafa lúmskt gaman af að fylgjast
með viðureign Alþýðuflokksmanna við
ríkisútgjöldin! En er þá engin önnur leið
en skattahækkun til þess að ráða bót á
hallarekstri ríkissjóðs, ef menn á annað
borð vilja ekki fallast á kenningar Eyjóifs
Konráðs um, að óhætt sé að reka ríkissjóð
með halla að uppfylltum áðumefndum
skilyrðum?
Ríkið á að selja eignir
Þriðja leiðin er til, sem ástæða er til
að taka með í umræðum um hallarekstur
ríkissjóðs, en hún er sú, að ríkið geri það
sama og einstaklingTir getur gert, ef hann
hefur lifað um efni fram, þ.e. að selja eign-
ir. Það er alkunna, að sala á fyrirtækjum
í eigu ríkisins hefur mjög tíðkast í nálæg-
um löndum seinni árin. Slík sala ríkis-
fyrirtækja hefur heppnast mjög vel í
Bretlandi og Frakklandi. Sala ríkisfyrir-
tækja er eitt vinsælasta kosningamál
Ihaldsflokksins í kosningunum sem fram
fara í Bretlandi eftir liðlega tvær vikur.
Sala eigna ríkisins hefur einnig náð mikl-
um vinsældum í Frakklandi.
Hér á Islandi hefur minna verið rætt
um sölu ríkisfyrirtækja en skyldi. Það
hefur að sjálfsögðu verið eitt af stefnumál-
um Sjálfstæðisflokksins frá upphafí, að
atvinnurekstur eigi að vera í höndum ein-
staklinga. Þrátt fyrir það hefur Sjálfstæð-
isflokkurinn hvað eftir annað staðið að
stofnun atvinnufyrirtækja í eigu ríkisins.
Það var hins vegar ekki fyrr en Albert
Guðmundsson, sem þá var nýorðinn fjár-
málaráðherra, hreyfði þessu máli sumarið
1983, að umræður komust af stað að ein-
hveiju ráði um sölu ríkisfyrirtækja. Svo
undarlega vildi hins vegar til, að það var
annar ráðherra, Sverrir Hermannsson,
þáverandi iðnaðarráðherra, sem hrinti
þessu í framkvæmd. Hann beitti sér m.a.
fyrir sölu Landsmiðjunnar og hlutabréfa
ríkisins í Iðnaðarbankanum. Albert Guð-
mundsson fylgdi svo í kjölfarið og seldi
hlutabréf ríkisins í Eimskipafélagi Islands
og Flugleiðum.
Síðan hefur ekkert gerzt í sölu ríkis-
fyrirtækja. Ráðherrar Sjálfstæðisflokksins
hafa ekki fylgt þessu frekar eftir og er
þó ljóst, að þessi eignasala ríkisins mælt-
ist vel fyrir. Ýmis fyrirtæki koma til greina..
Þar má nefna Landsvirkjun, sem er auð-
ugt og öflugt fyrirtæki. Ríkið á að vísu
ekki allt fyrirtækið en gæti gengið á und-
an með góðu fordæmi og selt sinn hlut.
Óhætt er að fullyrða, að ef rétt er staðið
að sölu eignarhluta ríkisins í Landsvirkjun
mundi verða mikil eftirspum eftir þeim
hlutabréfum. í annan stað má nefna Sem-
entsverksmiðju ríkisins. Á sínum tíma voru
ákveðin rök fyrir því, að ríkið setti upp
sementsverksmiðju. Þau eru ekki lengur
fyrir hendi. Nú eru í landinu öflug bygging-
arfyrirtæki, steypustöðvar og aðrir, sem
áreiðanlega mundu hafa áhuga á að kaupa
sementsverksmiðjuna, ef ekki allur al-
menningur. Ef það kæmi hins vegar í ljós
við gagnrýna skoðun á rekstri Sements-
verksmiðjunnar, að rekstur hennar sé
óhagkvæmur og hægt sé að flytja sement
ódýrar inn erlendis frá, hlyti að koma til
álita að hætta rekstri hennar. Byggingar-
kostnaður er meiri en svo á Islandi að
ástæða sé til að auka á hann með óhag-
kvæmri sementsframleiðslu. Me_ð sama
hætti væri full ástæða til að selja Áburðar-
verksmiðju ríkisins. Ef í ljós kæmi við
sams konar gagnrýna athugun á rekstri
hennar, að ekki væri eftirsóknarvert fyrir
almenning að kaupa Áburðarverksmiðj-
una, væru það um leið rök fyrir því að
hætta starfsemi hennar og flytja áburðinn
inn erlendis frá. Neytendur borga svo
mikla peninga fyrir búvörur, að ekki er
ástæða til að auka á það með óhag-
kvæmum rekstri Áburðarverksmiðju í
landinu.
Þótt hér sé fyrst og fremst fjallað um
hugsanlega eignasölu íslenzka ríkisins er
ekki úr vegi að benda á í þessu sam-
bandi, að sjálfstæðismenn í borgarstjórn
Reykjavíkur hafa haft við orð að selja al-
menningi hlut borgarinnar í Granda hf.
Sameining BÚR og ísbjarnarins hefur
gengið ótrúlega vel, Grandi hf. er orðinn
öflugt fyrirtæki og á þeim uppgangstím-
um, sem nú eru í sjávarútvegi er áreiðan-
lega ekki erfitt að selja eignarhlut
Reykjavíkurborgar í því fyrirtæki.
Loks má nefna að íslenzka ríkið á mikl-
ar eignir í bönkum, a.m.k. Landsbanka
og Búnaðarbanka. í kjölfar þeirra vanda-
mála, sem upp hafa komið í rekstri
Útvegsbankans, hafa komið upp töluverð-
ar umræður þess efnis, að eðlilegt væri
að gera þessa ríkisbanka að hlutafélaga-
bönkum og selja síðan almenningi hlut í
þeim. Bæði Landsbankinn og Búnaðar-
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. MAÍ 1987
33
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 23. maí
Morgunblaðiö/Bjami
bankinn eru fyrirtæki, sem hafa hin síðari
4r skilað miklum arði og eiga miklar eign-
ir. Loks má minna á hið öfluga ríkisfyrir-
tæki Póst og síma. Þess vegna má gera
ráð fyrir, að íslenzka ríkið gæti náð inn
miklum fjármunum með sölu þessara
eigna.
Hlutabr éf amarkaður
Forsenda þess, að ríkið geti selt þessi
fyrirtæki til ajmennings er hins vegar sú,
að fullkomið jafnræði verði skattalega á
milli þess sparnaðar, sem fram fer í formi
kaupa á hlutabréfum í atvinnufyrirtækj-
um, og þess sparnaðar, sem verður með
öðrum hætti. Það á ekki að vera mikið
vandamál fyrir þá flokka, sem hafa lög-
gjafarvaldið í sínum höndum.
Jafnframt þarf að sjálfsögðu að und-
irbúa sölu þessara ríkisfyrirtækja mjög
vel. Það dugar ekki að standa að sölu
þeirra á þann veg, sem gert var fyrir
nokkrum vikum, þegar auglýst voru til
sölu hlutabréf ríkisins í Útvegsbanka ís-
lands hf. Þau vinnubrögð voru skólabókar-
dæmi um það, hvemig ekki á að undirbúa
sölu ríkisfyrirtækja og voru raunar þess
eðlis, að ætla mátti, að þeir sem að þeim
undirbúningi stóðu hafi alls ekki viljað
selja Útvegsbankann!
Þegar búið er að leggja grunninn að
sölu ríkisfyrirtækja með því að gera kaup
á hlutabréfum jafn hagstæð í skattalegu
tilliti eins og önnur spamaðarform, þarf
að sjálfsögðu að kynna almenningi mjög
rækilega eignir og afkomu þessara fyrir-
tækja. Við getum margt af Bretum lært
í þeim efnum, en þeir leggja fram ótrúlega
ítarlega upplýsingar um eignir og stöðu
fyrirtækja, sem á að selja, svo og um
framtíðarhorfur þeirra.
Jafnframt er eðlilegt að ríkið feli ein-
hveiju þeirra verðbréfafyrirtækja, sem hér
starfa og hafa áunnið sér traust, að standa
að undirbúningi slíkrar sölu. Sérmenntað
fólk á þessu sviði er óneitanlega betur
hæft til þessara verka en ríkisstarfsmenn,
sem hafa hlotið þjálfun og reynslu á allt
öðru sviði.
Vaxtarbroddur
Sú breyting, sem orðið hefu'r á íslenzk-
um fjármagnsmarkaði á örfáum ámm, er
nánast byltingarkennd. Á skömmum tíma
hefur orðið til alvöru verðbréfamarkaður,
sem atvinnufyrirtæki sækja út á í æ ríkara
mæli til þess að afla fjár til uppbyggingar
og annarrar starfsemi. Hér hafa verið
stofnaðir verðbréfasjóðir, sem bjóða fólki
upp á mismunandi mikla ávöxtun, og um
leið mismunandi mikla áhættu. Bersýnilegt
er að landsmenn hafa fjárfest töluvert á
annan milljarð króna, ef ekki meira, á
þessum verðbréfamarkaði.
Þegar tekið er mið af því hvað þessum
nýjungum hefur verið tekið vel af öllum
almenningi er rík ástæða til að ætla, að
hið sama mundi verða um hlutabréfavið-
skipti, ef þau kæmust á skrið. Raunar eru
íslendingar svo opnir fyrir nýjungum, að
búast mætti við því, að viðskipti með hluta-
bréf yrðu mikill vaxtarbroddur í fjármála-
lífi okkar á næstu árum. Því má nefnilega
ekki gleyma, að þessi starfsemi öll er að
verða ný atvinnugrein, sem veitir nokkrum
§'ölda fólks atvinnu nú þegar og umsvif
þessarar atvinnugreinar eiga eftir að auk-
ast mjög.
Virkur hlutabréfamarkaður, sem yrði
til á þennan hátt fyrir frumkvæði ríkisins
og með sölu ríkisfyrirtækja . í verulegum
mæli á næstu árum, mundi jafnframt opna
atvinnufyrirtækjum í einkaeign nýja leið
til uppbyggingar. Það er t.d. alkunna, að
Flugleiðir þurfa á miklu fjármagni að halda
til þess að Qármagna endurnýjun flugflota
síns. Gera má ráð fyrir, að margir af hin-
um yngri forystumönnum Flugleiða horfi
til þess að ijármagna þessa endumýjun
með veralegri aukningu á hlutafé í fyrir-
tækinu og sölu á því á almennum markaði.
Þannig mundi ríkið með frumkvæði af
þessu tagi gefa atvinnulífinu nýja
vítamínsprautu.
Á undanfömum áram hafa orðið svo
miklar og merkar breytingar í fjármálalífi
okkar, að hér má ekki láta staðar numið.
Stíga verður skrefið til fulls með því að
skapa skilyrði fyrir eðlilegum viðskiptum
með hlutabréf.
Pólitískar aðstæður
Hér er auðvitað spuming um, hvort
pólitískar aðstæður era fyrir hendi til þess
að hrinda slíkum hugmyndum í fram-
kvæmd. í þeim efnum er rétt að hafa í
huga, að skilningur á umbótum af þessu
tagi er mun almennari og ríkari en hann
var fyrir aldarfjórðungi þegar miklar um-
ræður fóra fram m.a. hér í Morgunblaðinu
um almenningshlutafélög. Jarðvegurinn
er því fyrir hendi í dag. í annan stað er
auðvitað nauðsynlegt fyrir nýja ríkisstjórn
að hafa einhveijar nýjungar fram að færa.
Fólk mundi ekki taka því vel, ef ný ríkis-
stjóm hefði lítið annað fram að færa um
fjárhagsvanda ríkissjóðs en gamlar skatta-
lummur.
Telja verður að innan Sjálfstæðisflokks-
ins sé veralegur stuðningur við sölu ríkis-
fyrirtækja, þótt það veki að vísu undrun,
hversu aðgerðarlitlir ráðherrar Sjálfstæð-
isflokksins vora þrátt fyrir allt á þessu
sviði á síðasta kjörtímabili.
Talsmenn Alþýðuflokksins hafa hreyft
hugmyndum um sölu ríkisfyrirtækja og
fyrirfram verða menn að ætla, að þeir
verði opnir fyrir tekjuöflun af þessu tagi
til þess að draga úr ballarekstri ríkissjóðs.
Kvennalistinn er hins vegar meira spurn-
ingamerki og skal ekkert fullyrt hér um
viðbrögð þeirra.
Hvernig sem á þetta mál er litið virðast
rökin fyrir því, að ríkið taki myndarlega
til hendi við að selja eignir til þess að
draga úr hallarekstri ríkissjóðs augljós.
Vonandi leiða samningamenn Sjálfstæðis-
flokks, Alþýðuflokks og Kvennalista
hugann að þessu máli við samningaborðið
næstu dagana.
„Nú er spurning,
hvort ný ríkis-
stjórn á ekki að
grípa til þess
ráðs, til þess að
ráða að einhverju
leyti bót á fjár-
hagsvanda ríkis-
sjóðs og til þess
að komast hjá því
að grípa til gam-
aldags og óvin-
sælla ráðstafana
með því að hækka
skatta, að selja
eitthvað af fyrir-
tækjum í eigu
ríkisins.“