Morgunblaðið - 24.05.1987, Qupperneq 63

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. MAÍ 1987
63
og ég verð að komast að einhveiju
um þessa eyju.
Og ég fæ svolitlar upplýsingar
um staðinn: Hér er aðeins eitt þorp
og þar búa aðeins 200 manns. Hér
er ekkert vatn, verið er að reyna
að byggja upp túrisma, kosningar
eru í nánd, hér eru 8 pensjónöð,
eitt lúxushótel, flugvöllur, læknir,
lögregla, bankastjóri, bakan', diskó-
tek, 2 barir, þjóðminjasafn og milli
10 og 20 veitingastaðir.
En þar með er ekki öll sagan
sögð og ég renni ekki í grun, hvað
Castelorizo á sér smart örlagasögu.
Hér er ekkert bíó, en það gerir
ekkert til, segir Yorgo, annar af
Lazarakis-bræðrunum, við höfum
vídeó. Það er ekkert leikhús, en hér
er leikhús götunnar. Það er svo
margt sem gerist bara í götunni.
Þessari einu götu. Túristamir koma
í maí og hér er fullbókað sumarið.
A vetuma lifum við á því sem kom
inn yfír sumarið. Lesum, spilum,
skreppum til Aþenu eða Rhodos og
sinnum fjölskyldunni.
Að taka ákvörðun
eða ákvörðim
sem tekur þig
Ég þykist ætla að stoppa aðeins
í 2-3 daga og koma svo aftur seinna.
Næst. Því ég er á leiðinni til Dia-
fani. En það teygist úr tímanum.
Það er eins og það sé ekki hægt
að fara.
En þannig er komið fyrir fleirum.
Fólk á erfitt með að fara. Sumir
fresta ferðinni í lengstu lög. Og
þegar fólk er spurt, eftir hvetju það
sækist, veit það ekki endilega
þrisvar á ári segir að 70% túrist-
anna stoppi stutt, en hin 30% koma
aftur og aftur.
En þetta gat verið svolítið fárán-
legt. Ég var búin að ákveða að fara
með næsta skipi, þó ég gæti alveg
hugsað mér að vera lengur. En það
var svo auðvelt að slá ferðinni á
frest, um þijá daga, þar til báturinn
kom aftur. Ég er líka að skrifa
þetta leikrit. Það er ekki hægt að
flækjast um með leikrit, hugsa ég.
En ef þetta er nú ekkert leikrit,
hugsa ég aftur.
Svo hitti ég fólk á kaffihúsi,
snemma morguns. Ég hafði teflt
tavli við þau daginn áður og ein-
hver rejmdi að kenna mér skrið-
sund. Þau ætluðu að fara í dag.
Ég spyr tíðinda. Þau stara út í loft-
ið, þrungin stóískri ró og ansa:
Við erum að bíða eftir ákvörðun-
inni.
Ég hvái.
Jamm, segja þau eins og ekkert
sé. Hvort við eigum að fara eða
vera. Upp úr hádeginu gerði
ákvörðunin vart við sig og þau urðu
lengur. Þetta var ekki einleikið.
Allir vildu vera lengur. En fannst
þeir líka verða að fara. Kannski
vegna þess að þama var svo lítið
um að vera. Nema vera. Vera.
Svo skipti ég um pensjónað, fæ
herbergi á pensjon Appollon, sem
er elsta sinnar tegundar í bænum.
Það stendur uppi í þorpinu. Ég set
ritvélina í gang og ákveð að vera.
Þetta er
undarlegt þorp
Mörg hús í þorpinu standa auð
og yfírgefin, sum eru gluggalaus
Textl og myndln Elísabet Jökulsdóttlr
Er kötturinn að telja augu fiskanna?
hveiju svara skal. Sjórinn, segir
fólk.
En er ekki sjórinn alls staðar
eins. Hér er hann vissulega tær og
hlýr, og mikið blár. Hér verður
ekki þetta eyjarok, sem gerir vart
við sig á flestum öðrum grískum
eyjum á kvöldin. Hér er kannski
heitara en á öðrum eyjum.
Ungur Þjóðveiji sem er að koma
hingað í fimmta sinn og nú með
konuna með sér segir: You got
hooked on this island. Þar með
finnst honum málið útrætt. Barbara
sem býr á Rhodos og kemur hingað
og hurðalaus. En önnur búin ramm-
gerðum og útskornum, harðlæstum
dyrum. Það er eins og húsin hafi
verið yfirgefín í skyndingu. Stund-
um vantar heila hlið á húsin og þau
líta út eins og dúkkuhúsið, sem ég
átti einu sinni.
Þetta er undarlegt þorp.
Einu sinni voru Zeus og Appollon
dýrkaðir hér og í fjallsdal eru leifar
af hringleikahúsi. Castelorizo var
einsog aðrar grískar eyjar undir
stjórn tyrkneska keisaradæmisins í
400 ár. Tyrkir hafa enn augastað
á eyjunum og finnst þeir hafa verið
Gríska eyjan
CASTELORIZO
sviknir um feitan bita. Þó er enn
lengra síðan Makekdónía, sem var
hluti Grikklands á blómaskeiði þess,
var vesturströnd Tyrklands. Castel-
orizo er hins vegar útvörður
Grikklands.
Það stendur á veglegu skilti f
miðju þorpinu: Europe starts here.
Landhelgin hlyti að minnka allmikið
ef Tyrkir næðu eyjunni. Sumir eru
hræddir við það og þess vegna eru
hér 30 hermenn, miklu fleiri á íbúa
en annars staðar.
A mánudögum flýgur herlögregl-
an yfír á fullkomnustu þotunum
sínum. Þá eiga Tyrkir að fara nærri
um hver ræður. Én Tyrkland er hér
rétt upp við landsteina og vel hægt
að sjá ljósin f bænum á kvöldin,
enda ekki nema 1 og hálf míla á
milli.
Þegar ég spyr Yorgo, hvort hann
óttist að Tyrkir ásælist eyjuna,
svarar hann: Horfðu bara í kringum
þig. Hvað ætti þá að langa í hér.
Hann er samt einn af þeim, sem
er staðráðinn að gera eyjuna eftir-
sóknarverða.
Bretar sprengja
þorpið
Frakkar réðu eyjunni árin
1912—1921. Þegar þeir vildu hana
ekki lengur, buðu þeir hana Grikkj-
um, sem hins vegar höfðu ekki
meiri áhuga en svo að þeir gáfu
hana ítölum. ítalir þáðu eyjuna og
frá þeim tíma eru hin svokölluðu
rauðu hús, sem ítalir hafa reist
víðar, t.d. á Rhodos. En þanig var
Castelorizo undir ítölskum yfirráð-
um, uns 7. október 1943, þegar
Englendingar voru teknir við að
færa úr kvíamar í seinni heimsstyij-
öldinni. Þeir gerðu árás á eyjuna
og hertóku undir því yfirskyni, að
annars mundu Þjóðveijar gera það.
Áður en þeir sprengdu þorpið í
loft upp, vöruðu þeir íbúana við og
fluttu flesta þeirra burtu, ýmist til
Kýpur, Egyptalands eða Palestínu.
Þá munu 36 manns hafa látist.
Áður en þessi ósköp dundu yfír
bjuggu 15 þúsund manns á eyj-
unni. En sem fyrr segir lifa þar nú
aðeins 200 hræður. Það voru vel-
stæðir íbúar sem áttu gull í kistum.
Þeir lifðu á verslun og ferðuðust
um Miðjarðarhafið í 6 mánuði, en
„hvíldu" sig í hina sex. Þeir sigldu
til Tyrklands, þar sem þeir keyptu
Fimmtán þúsund manns á þessari
litlu eyju. Það hlýtur að hafa verið
fjör.
Hundruðir hvítra húsa, sem þyrp-
ast eftir hlíðunum og standa svo
þétt að undrun sætir. í höfninni
liggja stór kolaskip. Dýrar skonn-
ortur liggja við ankeri og bjóða
heim útþrá og ævintýrum.
Þar búa örlögin líka.
Svo fluttu bara allir til Ástralíu.
Hið glæsibúna líf lagðist af eins
og hendi væri veifað.
Að fylgjast með
skipakomum í
fjóra mánuði
En sumir sneru aftur og fólk er
enn að koma aftur frá Ástralíu.
Afkomendur hinna ríku Castel-
orizo-búa koma og setjast að í
húsum afa og ömmu. Það getur
orðið mál, því oft hafa einhveijir
sest að í yfirgefnum húsum og eytt
stórfé í að gera þau upp, en verða
svo að víkja fyrir Ástralíugrikkja
sem snýr aftur heim. Virðingin fyr-
ir fortíðinni og átthagafjötrunum
er slík. Svo eru aðrir sem koma
yfír sumartímann. Velstæðir Grikk-
ir sem eiga fyrirtæki í Ástralíu og
Kaffihúsablús við einu götuna.
ávexti og grænmeti fyrir sig, og
svo hinsvegar kol og timbur, sem
siglt var með til Egyptalands og
þar selt fyrir hveiti og sykur.
Einnig stunduðu þeir viðskipti
við Grikkland og Ítalíu. Á
stríðstímum voru aðeins 8—900
manns á staðnum, sem reyndu eftir
megni að hreinsa staðinn eftir hina
hræðilegu loftárás. Og gera við
húsin. Þá var skömmtun og engin
vinna. Blómaskeið Castelorizo var
á enda. Mestur hluti íbúanna snéri
aldrei aftur en flutti til Ástralíu.
Það var ríkasta fólkið sem flutti
burtu. Hús þess urðu verst úti.
Fátæka fólkið varð eftir. Og það
voru mun færri.
Glæsibúið
mannlif
Þama var komin skýringin á öll-
um þessum auðu húsum. Yfirgefin
af öllu nema tíma. Og örlögum.
Auðvitað var reimt í mörgum
þeirra. Stundum sáust ljós í glugga
og heyrðust hurðaskellir. Brak og
brestir. Það var upplagt umræðu-
efni á kvöldin eftir að dimmdi. Að
segja draugasögu. Grískar drauga-
sögur. Flest húsanna eru alveg
horfín og varla greinanleg lengur.
Bara stórar múrsteinahrúgur, hlið
við hlið, og þröngar götur á milli.
Ofan á öllu vaxa tré. Þymirósagróð-
ur er að færa allt í kaf.
Það þarf að beita ímyndunarafl-
inu til að sjá hina horfnu tíma fyrir
sér. Reisuleg og hvítskúmð hús og
þvottur á snúm. Konur í þjóðbún-
ingum með gullskart, en þjóðbún-
ingur er og var mjög íburðarmikill,
karlar að spila tavli og ræða gjald-
eyrismál.
Lítil böm sem klifra í skútum
og kafa eftir fiskum í höfninni.
geta leyft sér þann munað að spila
tavli og fylgjast með skipakomum
í §óra mánuði.
Þar sem
örlögin ráða "
Castelorizo er bara lítil eyja út
við sjóndeildarhringinn. Þegar þú
ert komin þangað, ertu út við sjón-
deildarhringinn. Þannig riðlast allar
víddir.
Ef til vill er það þessi ringulreið
sem er svona heillandi. Þér finnst
þú ekki geta farið. Þér fínnst þú
ekki vera komin. Þú ert í einhveiju
allsheijar tómarúmi.
Því allar víddir hafa riðlast.
Og hvers vegna skyldu ekki
víddir hugans geta verið á einhvem
hátt sambærilegar þeim víddum
sem hægt er að sanna stærðfræði-
lega.
Ef til vill em það hinir mörgu
tímar sem eyjan býr yfir. Hver og
einn tími skilur sjálfan sig eftir,
þegar hann líður. Þannig geta
straumar gamla tímans sett mót
sitt á daglegt líf. Kannski er það
hér sem hægt er að sjá hina raun-
vemlegu „grísku tragidíu" í hnot-
skum.
Þar sem örlögin ráða öllu.
Af því að staðurinn er svo lítill.
Og enginn veit hvar hann er.
Ég er að spekúlera í hvort það
sé ég sjálf sem framkalla þessi
áhrif, eða hvort það er staðurinr:
Eyjan. Og þó þú vitir að ferðalög
séu örvandi; þegar þú ferð út fyrir
rammann og upplifir sjálfan þig,
hvort tveggja, utan þíns ramma og
í öðmm ramma, þá veistu jafnframt
að það ert ekki aðeins þú. Eða
ferðalög í sjálfu sér.
Það er líka þessi eyja.
Það er næstum ekki einleikið.
0 20 km
I__________1
TYRKLAND
RHODOS