Morgunblaðið - 18.07.1987, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. JÚLÍ 1987
Um hvalafHðun
eftirRúnar
Guðbjartsson
Núna þegar þessi ríkisstjóm tek-
ur við, þá liggur fyrir henni að
taka afstöðu til áskorunar frá þingi
Alþjóða hvalveiðiráðsins um að
afturkalla núverandi leyfi til
vísindaveiða á hvölum.
Stefna síðustu ríkisstjómar í
þessu máli hefur beðið algert skip-
brot, sem sést best á þessari
áskorun Alþjóða hvalveiðiráðsins.
Áróður stjómvalda og hlutafé-
lagsins Hvals hefur því miður borið
nokkum árangur. Þar hefur borið
mest á níði um Bandaríkjamenn
og að það séu aðeins hópar öfga-
manna sem vilja koma höggi á
efnahag íslendinga og eyðileggja
þessa auðlind okkar (ca. 0,7% af
þjóðartekjum) og að vísindamenn
Alþjóða hvalveiðiráðsins hafi ekk-
ert vit á þessum málum.
Ég tel að stefna síðustu stjórn-
valda hafi verið mistök. Ég er þó
ekki í vafa um, að þeir sem mót-
uðu þessa stefnu hafi borið hag
íslensku þjóðarinnar fyrir bijósti,
að ekki beri að loka nokkurri mat-
arholu sem þjóðin á.
Ég tel aftur á móti að nýta
megi þessa matarholu á annan
hátt og fá af henni meiri arð en
nú er gert, koma á fót hvalaskoð-
unarferðum fyrir ferðamenn. Þetta
er orðin stór atvinnugrein í Banda-
ríkjunum og skilar miklum arði.
Ferðamálaiðnaður er að verða
stór atvinnuvegur á íslandi og við
þurfum að dreifa honum á sem
flesta staði.
Nú er ein af okkar mestu hvala-
slóðum ekki langt vestur af
Snæfellsnesi. Ég er handviss um
að skoðunarferðir um náttúruund-
ur Snæfellsness og Breiðafjarðar
og síðan rúsínan í pylsuendanum
— bátsferð á hvalaslóðir með til-
heyrandi myndatökum í miðnætur-
sólinni muni seljast grimmt og
skapa okkur meiri arð, en að selja
hvalkjöt til Japans og það sem
meira væri um vert, við værum þá
í sátt við almenningsálitið í heimin-
um. /
Á ráðstefnu, sem haldin var hér
á landi í síðasta mánuði um um-
hverfismál á vegum Náttúruvemd-
arráðs og Umhverfismálaráðs
íslands, kynntist ég fulltrúa Dana
á þessari ráðstefnu, Birgitha Sloth,
en hún er líffræðingur að mennt
og fulltrúi í danska umhverfís-
málaráðuneytinu. Hún hefur unnið
að málefnalegum undirbúningi fyr-
ir þing Alþjóða hvalveiðiráðsins
síðasta áratuginn og hún er sér-
fræðingur danska umhverfismála-
ráðuneytisins í alþjóðasamningum
um umhverfísmál.
Hún sagði m.a.: „Danmörk hef-
ur stutt 4 ára hvalafriðun Alþjóða
hvalveiðiráðsins og hefur virt það
frá 1. janúar 1986 vegna þess að
við teljum alltof lítið vitað um
ijölda hvala. Þeir hafa verið veidd-
ir gengdarlaust víða og eru í
útrýmingarhættu og almenningsá-
litið heima í Danmörku er, að ef
einhver vafí er. á fjöldanum eigi
það að koma náttúrunni til góða.
Á þessu 4 ára friðunartímabili
á að vinna úr þeim fjölda líffræði-
legra gagná, sem þegar eru fyrir
hendi í heiminum, einnig á að rann-
saka ferðir þeirra um höfín með
skoðunum og merkingum. Sann-
leikurinn er sá, að við vitum ósköp
lítið um ferðir þeirra fyrir utan
veiðislóðir, en rannsóknir heQast í
sumar í höfunum kringum ísland,
Grænland og Færeyjar, og eru
mjög mikilvægar. Danir taka þátt
í þessum rannsóknum vegna
tenjgsla sinna við Grænland.
Islendingar höfðu samband við
okkur 1985 og tjáðu okkur að þeir
vildu notfæra sér undanþágur í
hvalafriðunaráætluninni vegna
veiða í þágu vísinda og sendu okk-
ur gögn þar að lútandi. Eftir að
hafa kynnt okkur þau lögðumst
við alfarið á móti þeim. Við teljum
að þegar sé til reiðu á íslandi mik-
ið magn þeirra gagna sem aflað
hefur verið undanfarna áratugi
sem alveg á eftir að vinna úr og
það sé ekki réttlætanlegt að ijúfa
4 ára hvalafriðunina vegna gagna,
sem þegar eru fyrir hendi.
í öðru lagi hljóðaði áætlun ís-
lendinga uppá svipaðan fjölda dýra
og þeir höfðu áður veitt í ágóða-
skyni og á sömu veiðislóðum og
áður hefur verið aflað gagna frá,
þar sem styst er á miðin og mesta
vonin um góða veiði en veiðinni
ekki dreift um sem flest hafsvæði,
svona mörg dýr veidd hér og svona
mörg dýr þar, sem væri vísindalega
séð best
Þeir sem fylgst hafa með þess-
um málum vita að á þingi Alþjóða
hvalveiðiráðsins 1986 varð mikil
umræða um þessar vísindaveiðar
á hvölum og það var skoðun velf-
lestra aðildarríkja ráðsins að það
væri ekki rétt, að þegar ráðið
væri búið að friða hvalina í 4 ár
kæmust sum meðlimaríki ráðsins
upp með að halda áfram hvalveið-
um undir yfirskyni vísinda til að
afla líffræðilegra gagna, sem þeg-
ar væru fyrir hendi. Við vitum
þegar heilmikið um hvalina en
ekki allt og það réttlætti ekki að
ijúfa friðunina með ófyrirsjáanleg-
um afleiðingum. Þessi ríki eru
ísland og S-Kórea og Japanir hafa
einnig lýst því yfir að þeir ætli sér
einnig að ijúfa friðunina.
Ráðið taldi að ef ætti að drepa
hvali í vísindaskyni yrði að hafa 4
grundvallaratriði í huga; að verið
sé að afla nýrra gagna, að það sé
100% öruggt að það skaði ekki
viðkomandi hvalastofn, að það
megi ekki vera fjárhagslegur
ávinningur af veiðunum og að allt
það kjöt sem til félli færi til neyslu
innanlands.
ísland og S-Kórea hafa haldið
áfram veiðunum og _þess vegna
komu Bandaríkin og Ástralía með
Rúnar Guðbjartsson
„Vísindanefnd Alþjóða
hvalveiðiráðsins telur
að í vísindaveiðum ís-
lendinga komi ekkert
fram, sem ekki er þeg-
ar vitað.“
nýjar tillögur á síðasta þingi, þar
sem reynt er að herða enn á þess-
um ákvæðum; sem sagt að vísinda-
nefnd Alþjóða hvalveiðiráðsins
leggi sitt mat á þessar veiðar og
ef að þessum 4 grundvallaratriðum
verði ekki fylgt þá geti ráðið beðið
viðkomandi stjómvöld að leyfa
ekki eða afturkalla leyfí til veiða
meðan á friðuninni stendur.
Vísindanefnd Alþjóða hvalveiði-
ráðsins telur að í vísindaveiðum
íslendinga komi ekkert fram, sem
ekki er þegar vitað.
Og þess vegna var tillaga Ástr-
alíu, um að Islendingar og aðrir
hættu vísindaveiðum sínum strax,
samþykkt með 14 atkvæðum gegn
4.
íslendingum var boðið að leggja
inn fyrir næsta ár ýtarlegri og
betri gögn fyrir veiðar á næsta
ári, en ég dreg mjög í efa að þeir
fái nokkrar vísindarannsóknir
samþykktar sem ijúfa 4 ára friðun-
artímabil Alþjóða hvalveiðiráðsins.
Ástandið í þessum málum nú
er þannig, að ef afla á einhverra
alveg nýrra gagna um líffræði
hvala þarf að afla þeirra á sem
flestum hafsvæðum og í það mikl-
um mæli að það gæti riðið stofnin-
um að fullu.
Vísindaáætlun íslenska ríkisins
hljóðaði upp á að drepa 800 dýr á
næstu 4 árum, 200 dýr á ári, þ.e.
80 langreyðar, 40 sandreyðar og
80 hrefnur, einnig fóru þeir fram
á að drepa steypireyð og búrhval,
en þessar tvær tegundir eru í stór-
kostlegri útrýmingarhættu. Það er
samdóma álit færustu sérfræð-
inga, að í heiminum séu aðeins
eftir ca. 1.500 steypireyðar. Sem
betur fer hafa íslensk stjórnvöld
hætt við að drepa steypireyð og
búrhval. (Og ríkisstjórnin hefur
ekki gefið leyfi til hrefnuveiða í
ár og í fyrra. Innskot R.G.)
Þessi vísindaáætlun íslenska
ríkisins hefur hlotið mjög mikla
gagnrýni á alþjóðavettvangi, það
eru einnig önnur dýr í útrýmingar-
hættu, eins og til dæmis ísbimir.
Þetta er eins og einhver kæmi til
danska umhverfismálaráðuneytis-
ins eða grænlensku landstjómar-
innar og færi fram á að skjóta 800
ísbirni í vísindaskyni á næstu 4
ámm, sem er auðvitað út í hött.
Það er einnig íhugunarefni að
ísland er eitt af fáum ríkjum í
heimi sem hefur neitað að skrifa
undir Washington-sáttmálann frá
1975 um sölu á afurðum af dýmm
sem em í útrýmingarhættu. Það
land sem næst okkur er og er á
sama báti er Mexíkó. Meira að
segja Spánn, Grikkland, Portúgal,
Rússar og Japanir em aðilar að
þessum sáttmála (það var vegna
þessa sáttmála sem við fengum
hvalkjötið í hausinn aftur frá Ham-
borg nýverið. Innskot R.G.).
í Danmörku hafa komið upp
gmnsemdir um að þangað hafí
verið flutt inn frá Islandi fískilýsi
sem í raun hafí verið hvallýsi og
emm við nú að láta dönsku toll-
gæsluna rannsaka það mál.
Við í Danmörku álítum, að það
Rannsóknir á stórhvöl-
um og mengun hafsins
eítir ÓlafJensson
Mengun sjávar og
lífríki liafsins
Mestar líkur em á, að hvalir
safni í sig meim en önnur sjávar-
dýr af skaðlegum efnum, sem
menga hafíð. Þeir éta mest og lifa
lengst. Sé höfð í huga mengun
hafs af geislavirkum efnum, sem
safnast í fæðu hvala, er nokkum
veginn víst, að með rannsóknum á
þeim megi helst fá upplýsingar um
þess konar mengun í lífríki hafs-
ins. Til þess þarf að fylgjast náið
með geislavirkni í beinum hvala
og fleiri vefjum þeirra og líkams-
vökvum. Þetta er auðvitað aðeins
framkvæmanlegt, ef hvaiir em
veiddir.
í stórborgum leita menn þekk-
ingar um mengun frá þungum
málmum og fleiru, m.a. með því
að athuga líffæri gamalla hesta,
sem á æviferli sínum hafa andað
að sér og etið með fóðri sínu alls
kyns óhroða frá iðjuverum og öku-
tækjum.
Segja má að hvalir gegni sama
hlutverki í hafínu og séu einskonar
lqördýr fyrir mengunarrannsóknir,
t.d. á þungum málmum, skordýra-
eitri og beinsæknum, geislavirkum
efnum.
Af ofangreindum ástæðum er
nauðsynlegt að leggja kapp á íjöl-
þættar og samfelldar mengunar-
rannsóknir á þessari þýðingarm-
iklu dýrategund í lífríki hafsins.
Meðal þeirra vísindamanna, sem
hafa nýtt sér hvalveiðar hérlendis
og erlendis til að afla efniviðar
fyrir rannsóknir er Alex Aquilar
við dýrafræðideild (hryggdýr) há-
skólans í Barcelona á Spáni. Hann
hefur langt megin áherslu á að
kanna upphleðslu skordýraeitur-
efna eins og DDT í stórhvölum og
smáhvölum.
„Iðnaðar- og akuryrkjuþróun
eykur í sífellu álag eiturefnameng-
unar á villt dýr. Á síðustu árum
hafa mörg lífræn klórsambönd eins
og DDT, PCB o.fl. og þungir málm-
ar, aðallega kvikasilfur, mælst
hækkuð í ýmsum sjávardýrum,"
segir Aquilar í grein til Alþjóða-
hvalveiðiráðsins 1982.
Hann segir mörg sjávarspendýr
við þann enda í fæðukeðjunni, að
þau séu næm fyrir áhrifum eitur-
efna í fæðunni, einkum smærri
hvalategundir.
Hann leggur áherslu á, að þrátt
fyrir að Alþjóðahvalveiðiráðið hafí
mælst til þess við þátttökuþjóðir
hvað eftir annað, að þær fram-
kvæmdu rannsóknir á áhrifum
mengunar á hvalastofna (1980),
hafí þessum viðfangsefnum ekki
verið sinnt að neinu gagni. Ein
helsta ástæðan fyrir því, að hvalir
eru meðal þeirra hryggdýra sem
einna lélegast eftirlit er með, telur
Aquilar vera erfíðleika við sýnaöfi-
un.
Samkvæmt reynslu hins
spánska vísindamanns eru upplýs-
ingar um þessa mengun, sem birtar
hafa verið, vanalega byggðar á
rannsókn sýna frá hvölum, sem
rekið hafa á fjöru eða dáið af sjúk-
dómum eins og sníkjudýrasýkingu,
eftir langvarandi svelti. Þær gefí
ekki rétta mynd af ástandinu. Það
er af þeirri ástæðu m.a. að dr.
Aquilar hefur stundum haft mann
á sínum vegum í stöð Hvals hf. til
að afla sýna til mengunarrann-
sókna á hvalvefjum.
Stórveldi gerast
hvaiavinir
Margir vísindamenn, sem best
þekkja til, telja ofannefnda efna-
megnun lífríkisins miklu hættu-
legri fyrir lífríki hafsins, þar á
meðal hvali og seli, heldur en veið-
ar, sem stundaðar eru undir
vísindalegu eftirliti og samkvæmt
kvóta, að ekki sé talað um hval-
veiðar í smáum stíl í vísindaskyni.
Nokkur helstu stórveldi heims-
ins, sem mest hafa mengað haf
og land með súru regni, skordýra-
eitri, þungum málmum og geisla-
virkum efnum frá iðnaðarúrgangi
sínum og kjamasprengjutilraun-
um, vilja varpa hagstæðu ljósi á
sig með því að skipa sér með áber-
andi hætti við hlið dýravina og
umhverfísvemdarmanna. Þar hef-
ur margur úlfurinn náð að klæða
sig í óvenju aðlaðandi sauðargæm.
Sömu iðnaðarveldi, sem byggja
vísindastarfsemi sína að veruleg-
um hluta á vopnaframleiðslu og
„Þeir, sem leggja hart
að sér við að grafa und-
an hvalarannsókna-
starfí hérlendis og gera
viðleitni íslenskra rann-
sóknamanna tortryggi-
lega, geta glaðst yfír
árangri öflugra banda-
manna erlendis.“
vopnasölu, skipa fulltrúum sínum
að vinna á móti sölu hvalkjöts til
manneldis, svo útilokað sé að það
standi undir rannsóknastarfi á
lífríki hafsins. Og þegar það ætlar
ekki alveg að duga, skuli bandarísk
lög og viðskiptaþvinganir ákveða
hvað em vísindi.
Pólitískir Qötrar
á vísindastarf
Þeir, sem leggja hart að sér við
að grafa undan hvalarannsókna-
starfi hérlendis og gera viðleitni
íslenskra rannsóknamanna tor-
tryggilega, geta glaðst yfír árangri
öflugra bandamanna erlendis.
Ráðamenn stórveldanna hika ekki
við að lama rannsóknastörf sinna
vísindamanna, sem rannsaka stóra
og smáa hvali. Aðferðir Banda-
ríkjastjómar gagnvart eigin
vísindamönnum er að útiloka þá
frá styrkjum heimafyrir og skerða
möguleika til samvinnu við erlenda
rannsóknamenn á vísindasviðinu
og jafnvel til að fá rannsóknasýni
frá þeim.
Það em einungis örfáir erlendir
fullhugar á rannsóknasviðinu sem
reynt hafa að bjóða þessari and-
vísindastefnu sinnar þjóðar byrg-
inn. Með því hafa þeir sett alla
starfsaðstöðu sína í hættu.
Það em ekki lítil tíðindi, þegar
stórveldi gerast andvísindaleg og
beita afli sínu heima fyrir og er-
lendis til að halda niðri rannsókna-
starfsemi á ákveðnu sviði líffræði
og umhverfisrannsókna. Slíku at-
hæfí verður helst líkt við þann
atburð í samtímasögu, þegar rúss-
neski Kommúnistaflokkurinn fjötr-
aði erfðavísindin í Sovétríkjunum
um langt árabil með pólitísku of-
stæki og kreddum.
Það liggur í augum uppi þegar
öflugustu stórveldi heimsins
hlaupa undan merkjum á þýðing-
armiklu rannsóknasviði og vinna
leynt og ljóst gegn þeim með að-
stoð tilfínningaríkra dýravina, að
þá hlýst fljótt af tilfínnanlegur
skaði fyrir rannsóknir og þekking-
aröflun á lífríki hafsins.
Bandaríkjamenn em mesta stór-
veldið á sviði vísinda. Frá þeim var