Morgunblaðið - 10.10.1987, Blaðsíða 20

Morgunblaðið - 10.10.1987, Blaðsíða 20
20 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 1987 ÚTGÁFUR KRÓNU- SEÐLANNA 1941 __________Mynt________________ RagnarBorg Seðlar voru fyrst prentaðir hér á landi er ríkisprentsmiðjan Guten- berg prentaði árið 1922 einnar krónu seðla fyrir ríkissjóð. Er út- gáfa þessara seðla enn órannsökuð og kemur ef til vill eitthvað spenn- andi í ljós, þegar náið hefír verið skoðað. Á kreppuárunum, fram að 1940, ríkti hér mikil deyfð og atvinnu- leysi en með heimsstyrjöldinni, hemámi landsins og auknum um- svifum á öllum sviðum varð fljótlega mikill skortur á skiptimynt. Hafa ber í huga, að hér voru svo margir hermenn, að stundum voru þeir jafn margir og landsmenn allir. Þessir menn voru hér aðeins stuttan tíma í einu og margir tóku með sér smá- peninga í vasanum er þeir fóru héðan. Ákveðið var því að reyna að létta á vandanum með því að prenta nýja útgáfu krónuseðla í Gutenberg, eftir nýrri teikningu Halldórs Péturssonar, teiknara og listmálara. Fram að þessu hefir verið óljóst hvert var heildarupplag seðlanna, í hve mörgum litum þeir voru prent- aðir, pappírsgerðir, letur o.fl. Nú hafa þeir myntfræðingar Freyr Jó- hannesson og Anton Holt svör við öllum spumingum varðandi útgáfu krónuseðlanna. Hinn 7. nóvember árið 1941 stað- festi þáverandi ríkisstjóri íslands, Sveinn Bjömsson, lög um útgáfu einnar krónu seðla. Heimildin náði til útgáfu á 500.000 krónum í einn- ar krónu seðlum. Skyldu seðlar þessir vera innkallaðir, er nægar birgðir væru af einnar krónu málm- skiptimynt. Undirbúningur laganna hófst hinn 5. nóvember og seðla- prentunin hófst svo hinn 7. Þann 10. nóvember tók fjármálaráðu- neytið við fyrstu 20.000 seðlunum, sem tilbúnir voru til notkunar. Ég er svo heppinn að eiga seðil úr þessari fyrstu prentun, seðil nr. 17. Hann er eins og nýr og er grænn að lit, prentaður á sæmilegasta pappír. Síðar voru þessir seðlar prentaðir í ýmsum litum, pappírinn var ljósgrænn, ljósbrúnn, hvítur eða gulur. Prentlitir voru margir. Dökk- grænn, grænn, brúnn, dökkbrúnn, Skrá yfir útgáfur króniiseðlaima 1941-1947 Úlg. nr. Prentun nr. Raðnúmer Dagsetning tölusemingar Litur Tölustafir i raðnúmeri Pappír Gerð Litur 1 1 1-200.000 8-16/11 *41 Dökk£-'xnn Litlir Þykkur Ljösgrxnn 2 200.001-250.000 20-22/2 1942 Grxnn . - - - 3 250.001-350.000 7-13/3 1942 Ðrúnn - Imnnur Ljósbraúnn 4 350.001-500.000 14/9-25/10.1942 - - - Hvítur 5 500.001-636.000 25/1-2/61943 - - - - 6 636.001-1.000.000 27/6-27/8 1943 Dökkbrunn Stórir - - 2 I 1-216.000 26/5-2/11 1944 Blágrxnn Litlir - - 2 216.001-332.000 11-13/11 1944 Dókkblár Stórir - 3 332.001-452.000 13/12'44-9/1 1945 - - - - 4 452.001-576.000 10-13/2 1945 Dökkblár - - - * 5 576.001-760.000 21-28/61945 - - Gulur 6 760.001-1.000.000 18-25/6 1446 Blágrxnn - - Hvitur 3 1 1-268.(XX) 26/11-4/121946 - - - . 2 268.001-558.000 25/4-4/5 1947 Blágrxnn - - 3 558.001-806.000 20/6-2/7 1947 Blár - - blár, blágrænn eða dökkblár. Pappírinn var einnig misþykkur. Vegna pappírsskorts á stríðsárun- um var sagt, að mikið af seðlunum hafi verið prentað á afritunarpappír Stjómarráðsins. Tölustafir í rað- númeri voru litlir eða stórir. Manna á meðal gengu þessir seðlar undir nafninu „Kvislingar". Hvers vegna var nú það? Jú, það var vegna þess, að á þessum árum var ríkjandi í Noregi Vidkun Quisl- ing, sem hafði verið nasistum handgenginn fyrir stríð, og er Þjóð- veijar hemámu Noreg gjörðist hann forsvarsmaður þeirra. Þótti íslend- ingum þessi maður, sem og öðrum, illa hafa brugðist þjóð sinni. Þegar svo þessir einnar krónu seðlar komu í umferð, prentaðir á þunnan pappír, kom nafnið á þeim fram, þeir vom nefndir Kvislingar. Ástæðan var ein- fold. f þá daga var fiskur seldur í fiskbúðum, sem voru mjög algengar hér í Reykjavík en úti á landi var fískurinn yfirleitt seldur í vörinni eða uppi á bryggju. Þegar menn svo greiddu með þessum nýju og þunnu seðlum fyrir fiskinn, réttu menn fisk- salanum svo og svo margar krónur í þunnum krónuseðlum. Um leið og þunnur seðillinn kom í blautar hend- ur fisksalans eða sjómannsins, vöðlaðist seðillinn, varð nánast að engu, og hvarf. Fékk hann því nafn- ið Kvislingur. Útgáfa þessara krónuseðla hefir til þessa verið nokkuð óljós, af ýmsum orsökum. Vegna litaaf- brigða, vegna númera, vegna lagasetningar o.fl. Nú hefir verið tekið á málinu. Myntfræðingamir Freyr Jóhannesson og Anton Holt hafa farið í seðlana, liti, pappír og annað, sem aðskilur hinar ólíku útgáfur, og gjört um þetta allt greinargerð. Semsagt; það er komið system í galskapið. Um seðlana fjalla þeir í nýjasta hefti af tímaritinu „Grúsk", sem er blað safnara. Þar er tekið á þessum seðlum af þekkingu og reynslu, enda hafa þeir farið í gegnum fjöldamörg seðlasöfn og varið hundruðum klukkustunda í að skrá alla sögu þeirra. Fyrir okkur mynt- og seðlasafnara er þessi vinna þeirra félaga ómetanleg og er þess sannarlega virði að hennar sé getið. Ég hefi heyrt, að von sé á því, að saga þessarar útgáfu verði einnig birt í blaði Norræna myntsam- bandsins. Er það vel, því ekki hafa birst þar greinar, frá því Kristján Eldjám leið, en hann ritaði nokkrar greinar í þetta merka rit. Norrænir myntsafnarar hafa margir mikinn áhuga á söfnun á íslenskri mynt og seðlum. Athyglisvert er það, sem fram kemur í grein þeirra félaga, er þeir upplýsa að það var fyrst hinn 27. nóvember 1947 sem fjár- málaráðherra var heimilað að auka seðlaprentunina í eina milljón seðla, en þá var bara óvart búið að prenta 2.800.000 stykki. Einn stofnenda Myntsafnarafé- lagsins sagði mér, að hann ætti rauðan krónuseðil. Prentunin hefði mistekist, en konan hans, sem vann í Gutenbergprentsmiðjunni, hefði tekið með sér eintak heim. Hann var búinn að gleyma því hvar seðill- inn var en hann lofaði að láta mig vita þegar hann fyndist aftur. Svo kom að því, að hann sagði mér, að seðillinn væri fundinn, en skömmu síðar fór hann á spítala og dó. Kannski liggur þessi merki seðill einhvers staðar nú í óreiðu, og eng- inn veit að hann er mikils virði. Það skal tekið fram, að allir seðlarnir bera ártalið 1941, þótt þeir hafi verið prentaðir á hverju ári frá 1941 til 1947. Ekki þótti ástæða til að breyta ártalinu, því það kostaði ríkið bara peninga. Er þetta ein ástæðan til þess, hve mik- ið verk það hefir verið að finna út hve margar útgáfumar voru og hvenær seðlamir vom prentaðir og þá í hvaða lit eða tegund af pappír. Annað atriði mætti einnig minnast á en það er að ekki var skjaldar- merkinu breytt eftir Lýðveldisstofn- unina 17. júní 1944. Kórónan er á öllum seðlunum. í lögunum frá 1941 var gert ráð fyrir því, að seðlamir yrðu prentaðir, þar til nægar birgðir væm af málmskipti- mynt. Árið 1946 komu f umferð 2.175.000 stykki af krónupening- um, sem slegnir vom á Bretlandi. Samt vom krónuseðlamir prentaðir bæði árin 1946 og 1947. Hvers vegna þetta var gjört veit ég ekki. Ríkissjóður skyldi þó ekki hafa ver- ið blankur og fundið að það var billegra að prenta seðlana heldur en að láta slá mynt? Hitt gæti svo verið, að þótt krónupeningamir beri ártalið 1946, hafi þeir ekki komið hingað fyrr en ári síðar, eða rúm- lega það, til landsins. Þetta kemur væntanlega í ljós síðar, þegar mynt- handbók safnara, „íslenskar myntir", verður endurskoðuð. Frumteikningar Halldórs Péturs- sonar af seðlunum em til. Em þær varðveittar í safni Seðlabankans og Þjóðminjasafnsins við Einholt 4. Safnið er opið á sunnudögum milli klukkan 2 og 4. Vonandi fáum við safnarar fljótlega að sjá á safninu allar hinar mismunandi útgáfur krónuseðlanna frá 1941 uppsettar á spjald svo við getum flokkað söfn okkar í rétta útgáfuröð. Fundur verður í Myntsafnarafé- lagi íslands. Hefst hann klukkan 14.30 á morgun, sunnudaginn 11. október, og verður í Templarahöll- inni. Á uppboðsskránni em mörg spennandi númer. REYKTUR LAX í FORRÉTT HeimiHshorn Bergljót Ingólfsdóttir mýkjast, síðan hrært með pipar, sítrónusafa og söxuðu dilli, allt eftir smekk. Smjörinu er smurt varlega á laxasneiðamar og þeim rúllað saman. Rúllunum er pakkað inn Reyktur lax er góðgæti sem men kaupa til hátíðabrigða, þ.e. a.s. þeir sem ekki veiða sjálfir og setja í reyk. Fyrir þá sem ekki eiga slíkan vaming í frystikistunni er vart hægt að bjóða upp á betri for- rétt né fyrirhafnarminni. Laxinn er auðvitað góður eins og hann kemur fyrir, en það er líka gaman að bera hann fram ásamt einhverju meðlæti. Ristað brauð er alveg ómissandi með slíkum forrétti. Laxarúllur með kryddsmjöri 8 sneiðar reyktur lax 125 g smjör pipar sítrónusafi dill Smjörið látið standa úti til að Laxarúllur með kryddsmjöri. Laxarúllur með sósu. í álpappír og þær geymdar í kæliskáp fyrir neyslu. Bomar fram heilar eða skomar f sneiðar með vel beittum hníf. Ristað brauð borið með ásamt einhveij- um kryddjurtum. Ætlað fyrir fjóra. Laxarúllur í sósu 400 g reyktur lax í sneiðum dálítið spínat, fryst eða niðursoð- ið 1 msk. saxað kjörvel 4 dl sýrður ijómi salt og pipar dill Laxasneiðunum er rúllað upp, vökvinn pressaður vel úr spínat- inu og það saxað smátt ásamt kjörveli. Þessu er síðan hrært saman við sýrðan ijómann og kryddað að smekk. Sósan sett á forréttardiskana og rúllumar þar ofan á. Skreytt með dillkvisti. Ristað brauð borið með. Ætlað fyrir fióra.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.