Morgunblaðið - 10.10.1987, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 1987
43
Minnisblað Verslunarráðs íslands um þjóðhagsáætlanir 1980—87:
Tilhneiging til þess að vanmeta
mikilvægar þjóðhagsstærðir
VERZLUNARRÁÐ íslands hefur gert yfirlit yfir þjóð-
hagsáætlanir árin 1980-87 og skoðað þær í ljósi reynsl-
unnar. Hér er birt í heild þetta yfirlit Verzlunarráðsins.
1. Á þessu minnisblaði er yfirlit þess að ná jafnvægi í viðskiptum
yfir þjóðhagsáætlanir og hvemig
þær hafa komið út í raun, en þær
áætlanir hafa verið gerðar allt frá
árinu 1980. í þjóðhagsáætlun er
jafnan sett fram hin almenna efna-
hagsstefna ríkisstjómarinnar á
hveijum tíma og áætlun um fram-
vindu helstu þjóðhagsstærða á
næsta ári. Ný þjóðhagsáætlun er
væntanleg í næstu viku og það er
eðlilegt að hún sé skoðuð í ljósi
við önnur lönd.
Þá hefur ríkisstjómum jafnan
mistekist að standa við áform sín
um samneyslu. „Meðaláætlun" ger-
ir ráð fyrir 0,6% aukningu sam-
neyslu en í raun hefur samneyslan
aukist um 4,3% að meðaltali á ári
á tímabilinu.
4. í töflu 1 eru sýndar meginnið-
urstöður fyrir tímabilið 1980 til
1987.
5. Þjóðhagsáætlamir standast
mismunandi fyrir einstakar þjóð-
hagsstærðir. A töflu 2 sést hversu
oft áætlanir hafa falið í sér vanmat
eða ofmat á viðkomandi stærð.
Sérstaklega er athyglisvert að sam-
neysla hefur alltaf orðið meiri en
áætlun hefur gefið til kynna en það
er þó sá þáttur sem ríkisstjómir
eiga helst að hafa á valdi sínu.
Ennfremur hefur aukning þjóðar-
framleiðslu alltaf verið vanmetin.
Tafla2.
Frávik frá áætlun til útkomu.
Ofmat Vanmat
0 8
2 6
1 7
0 8
3 5
3 5
4 4
Þjóðarframleiðsla
Þjóðartekjur
Einkaneysla
Samneysla
Fjármunamyndun
Innfl. vöm & þj.
Útfl. vöm & þj
Heimildir: Þjóðhagsáætlanir, ÞHS.
6. Í töflu 3 er yfírlit yfir verð-
bólgumarkmið í þjóðhagsáætlunum
og verðbólguna eins og hún varð í
raun. Miðað er við hækkun fram-
færsluvísitölu frá upphafí til loka
hvers árs. Þessi verðbólgumarkmið
hafa iðulega verið sett fram á loð-
inn hátt, þrátt fyrir að nákvæmir
útreikningar hafi legið að baki. Héi
er reynt að „þýða“ í hreinar tölui
það orðalag sem notað hefur verif
á hvetjum tíma. Það kemur væntan-
lega engum á óvart að verðbólgan
hefur oftar en ekki verið meiri en
að var stefnt.
Tafla 3.
Verðbólgumarkmið og verðbólga
Hækkun framfærsluvísitölu frá
upphafi til loka árs.
Markmið þháætl. Raun
1980 40 60
1981 40 41
1982 27 64
1983 40-45 71
1984 12-14 23
1985 9 34
1986 12-14 13
1987 4-5 21 (spá)
Heimildir: Þjóðhagsáætlanir, ÞHS^-
Hagstofa íslands.
Tafla 1.
Samanburður á þjóðhagsáætlunum og útkomu 1980—1987
— magnbreytingar í % milli ára.
Þjóðarframleiðsla
Þjóðartekjur
Einkaneysla
Samneysla
Fj ármunamyndun
Innflutningur vöru og þjónustu
Útflutningur vöru og þjónustu
Heimildir: Þjóðhagsáætlanir, ÞHS.
(Ath. — 1. Utkoman fyrir árið 1987 er byggð á horfum í júlí skv. Þjóð-
hagsstofnun. Tölumar eiga eflaust eftir að breytast lítilsháttar þegar
nýjustu tölur koma, þó á þann hátt að frávik verða fremur meiri en minni.
2. Þar sem frávik em reiknuð sem geometrísk meðaltöl og vegna auka-
stafa em þau ekki beinn mismunur útkomu og áætlunar.)
Meðal- Meðal- Meðal-
áætlun útkoma frávik
0,0 2,9 2,9
0,2 2,5 2,4
0,0 3,6 3,6
0,6 4,3 3,9
-f- 2,6 + 0,9 1.4
0,2 4,5 4,4
3,6 3,3 + 0,3
þess hvemig fyrri áætlanir hafa
reynst.
2. Meginniðurstaðan er sú að í
þessum áætlunum er tilhneiging til
að vanmeta ýmsar mikilvægar þjóð-
hagsstærðir, sérstaklega innflutn-
ing, einkaneyslu, samneyslu og
hagvöxt. Þannig hafa þjóðhags-
áætlanir, þegar þær em skoðaðar
saman yfir allt tímabilið frá 1980
til 1987, gert ráð fyrri „núll“ vexti
þjóðarframleiðslu en að meðaltali
hefur þjóðarframleiðslan aukist um
tæp 3% á ári.
Hin „dæmigerða" þjóðhagsáætl-
un hefur sýnt um 3—4% magnaukn-
ingu útflutnings vöm og þjónustu
og „dæmigert" markmið ríkis-
stjóma hefur verið að halda inn-
flutningi í skefjum og takmarka
einkaneyslu og samneyslu og ná
þannig jafiivægi í viðskiptum við
útlönd. Sé slíkri stefnu framfylgt
má búast við slökum hagvexti það
árið sem jafnvæginu er náð en þjóð-
arframleiðslan getur síðan vaxið ár
frá ári, væntanlega meira en ella.
Þetta „dæmigerða" markmið er
meginástæðan fyrir því að „meðal-
áætlun" felur í sér „núll“ hagvöxt
3. Ástæðumar fyrir því að áætl-
animar hafa ekki staðist betur en
raun ber vitni em margar. Ytri
skilyrði hafa t.d. iðulega breyst svo
sem árið 1983 þegar afli dróst sam-
an og á ámnum 1986 og 1987 þegar
saman fóm lágt olíuverð, hátt út-
flutningsverð og góðæri til lands
og sjávar.
Aðalástæðan er hins vegar sú
að ríkisstjómir hafa almennt ekki
fylgt þeirri stefnu sem boðuð er í
þjóðhagsáætlunum. Hið „dæmi-
gerða" markmið um að ná jafnvægi
í þjóðarbúskapnum hefur ekki verið
jafn staðföst stefna þegar á hefur
reynt.
Fýrst og fremst hefíir mistekist
að standa við áform um innstreymi
erlends lánsfjár þótt það hafi verið
aðallega á ábyrgð rfkisins að taka
lánin og margs konar viðjar hafi
verið á lántökum einkaaðila. Höft
á fjánnagnsviðskipti einkaaðila við
önnur lönd hafa því ekki skilað
árangri heldur jafnvel gert illt
verra.
Reyndar má sjá að fjármagns-
markaðurinn hafi almennt liðið fyrir
ofsfjóm sfjómvalda þegar vöxtum
var haldið niðri og lánsfé skammt-
að. Þær aðferðir til þess að ná
tökum á peningamálum þjóðarinnar
sýndu sig að duga ekki, hvorki til
þess að ráða við verðbólgu né til
Áætlaðar • og raunverulegar magnbreytingar helstu hagstærða 1980 1981 1982 1983 1984 1980-1987. 1985 1986 1987 Meðaltal 1980-1987
Þjóðar- Áætlun 0,0 0,6 0,5 + 3,3 + 2,4 1,8 1,3 3,1 0,2
tekjur Raun 1,6 1,9 + M + 4,2 2,9 3,6 8,6 7,6 2,5
Frávik 1.6 1,3 + 1,6 + 0,9 5,3 1,8 7,3 4,5 2,4
Þjóðar- Áætlun + 1,0 1,1 1,0 + 4,7 + 2,4 2,2 1,6 2,1 0,0
framl. Raun 2,8 3,9 1,9 + 2,7 2,9 3,1 6,3 5,2 2,9
Frávik 3,8 2,8 0,9 2,0 5,3 0,9 4,7 3,1 2,9
Einka- Áætlun + 2,0 1,0 2,0 + 0,6 + 4,0 1,0 1,5 1,5 0,0
neysla Raun 0,0 7,7 5,6 + 6,4 2,7 5,0 6,5 8,5 3,6
Frávik 2,0 6,7 3,6 + 5,8 6,7 4,0 5,0 7,0 3,6
Sam- Áætlun 1.0 1,0 1,0 0,0 + 2,0 1,0 1,0 1,7 0,6
neysla Raun 2,0 5,0 5,5 5,5 0,2 6,2 6,5 4,0 4,3
Frávik 1,0 4,0 4,5 5,5 2,2 5,2 5,5 2,3 3,9
Fjármuna- Áætlun 5,0 + 5,6 + 6,9 -*■ 8,0 + 5,5 1,2 + 2,5 2,2 + 2,6
myndun Raun 8,7 2,1 + 0,5 + 12,3 + 8,9 1,0 + 2,2 6,6 + 0,9
Frávik 3,7 7,6 6,4 + 4,3 + 3,4 + 0,2 0,3 4,4 1,4
Innfl. Áætlun 1,1 + 0,4 1,1 + 5,0 + 0,3 0,9 1,3 3,5 0,2
vöru & þj. Raun 3,7 8,6 + 1,1 + 5,7 10,1 9,7 0,3 12,1 4,5
Frávik 2,6 9,0 + 2,2 + 0,7 10,4 8,8 + 1,0 8,6 4,4
Útfl. Áætlun 2,4 3,5 3,5 6,1 3,5 2,3 3,6 4,0 3,6
vöru&þj. Raun 2,7 1,9 + 9,7 10,3 3,0 11,0 6,2 2,2 3,3
Frávik 0,3 + 1,6 + 13,2 4,2 + 0,5 8,7 2,6 + 1,8 + 0,3
Afmæliskveðja:
Erlendur Ólafsson
Ég man ekki hvort það var í lok
stríðsins eða skömmu eftir, að ég
var eitt sinn sem oftar, að vinna
við höfnina, en ég man það greini-
lega að við vorum að taka af bíl
frystan físk f kössum, sem skipað
var út í breskt skip. Þá vom hvorki
lyftarar né bretti og við unnum
tveir saman við að taka af bílnum.
Þetta var keikur strákur sem
með mér var og við hömuðumst við
verkið. Ekki var það nú af trú-
mennsku eða ofurást á Eimskip sem
þessi fyrirgangur var á okkur, við
vomm ungir og kröftugir og það
var galsi í okkur og við þráðum
einhveija tilbreytingu á löngum
vinnudegi hafnarinnar.
Nú, það var alltaf að koma til
okkar maður, virðulegur, snyrtilega
klæddur, prúður í fasi og hélt á
tréspjaldi með áfestri pappablokk
sem hann skráði á kassafjöldann.
Hann lagði ríka áherslu á að ekk-
ert færi ótaiið um borð.
Vð vomm nú svona mátulega
samviskusamir við það, töldum okk-
ur rétt færa um það sjálfa, enda
þurfti hann að telja af fleiri bílum.
Einhveiju sinni fór heisi um borð
án þess að þessum prúða manni
gæfist kostur á að telja.
Við vomm hinir breiðustu með
okkur, þóttumst hafa gert nógu vel
sjálfir og kannski vomm við svona
hálfpartinn að vonast til að geðró
þessa stillta manns spilltist svo við
mættum hafa nokkra skemmtan af.
Maðurinn hafði af okkur grínið.
„Þetta máttuð þið ekki gera, dreng-
ir mínir,“ sagði hann hógværlega,
vatt sér um borð og lét telja þar
aftur og viti menn: Það var einum
kassa of mikið á heisinu.
Við bjuggumst við reiðum manni,
en þar brást okkur bogalistin. Han
rétti okkur höndina, kjmnti sig með
fullu nafni. „Finnst ykkur kaupið
lágt, piltar mínir?" sagði hann. „Já,
ég skal segja ykkur, þið hækkið það
ekki með þVí að gefa Bretanum
nokkra kassa af fyrsta flokks freð-
fiski."
Það kom svo á okkur við þessi
viðbrögð að við gættum þess vand-
lega eftir að hlýða honum og gæta
vel talningarinnar og vomm við þó
ekki gefnir fyrir að halda frið við
menn.
Þessi maður var Erlendur Ólafs-
son, sem er níræður í dag, og mér
finnst þessi æskuminnig mín frá
höfninni ákaflega táknræn fyrir
manninn, hógværð hans og fast-
lyndi.
Erlendur er fæddur lO.október
1987 á Jörfa í Kolbeinsstaðahreppi
og ólst þar upp með foreldmm og
stómm hópi systkina.
Þegar Erlendur var um tvítugt
féll faðir hans frá og Erlendur bjó
áfram með móður sinni og systkin-
um. Tæplega þritugur kvæntist
hann glæsilegri ungri stúlku úr
sömu sveit, Onnu Jónsdóttur frá
Kaldárbakka.
Eins og þessi trausti maður hefur
verð farsæll í öllum sínum störfum
hefir hann ekki síður verið farsæll
í einkalífínu. Beinvaxna, bjartleita
heimasætan frá Kaldárbakka hefur
verið lífsfömnautur hans síðan alla
tíð og eiga þau fjögur uppkomin
böm. Hraust og myndarlegt fólk,
stolt og gleði foreldra sinna.
Það er ávallt sérstök ánægja
okkar í Dagsbrún, ekki síst á hátíð-
arstundum, þegar þau hjón, Anna
og Erlendur, gleðja okkur með
nærveru sinni og prýða hópinn.
Árið 1935 flytja þau hjón til
Reykjavíkur. Þá var kreppa og at-
vinnuleysi og gekk Erlendur í alla
vinnu sem var að hafa. Þá var
mulið hér gijót og kallað atvinnu-
bótavinna.
Undir stríð fer hann að vinna hjá
Eimskip við höfnina, þar var hann
síðan sína starfáævi.
Húsnæði var leiguhúsnæði, hvar
sem fékkst, í húsnæðisleysi kreppu
og seinni stríðsára, en heimili þeirra
var ávallt hreint og snyrtilegt og
hlýtt heim að sækja, hvar sem þau
bjuggu.
Árin 1944 til 1952 var Erlendur
í vara- og aðalstjóm Dagsbrúnar
auk flölmargra trúnaðarstarfa fyrir
félagið.
Glöggskyggni hans og festa og
einstök regusemi olli því að hann
var eftirsóttur til félagsstarfa.
Fljótlega eftir að hann byijaði
að vinna við höfnina fór hann að
vinna við skrifarastörf hjá Eimskip.
í þau störf var hann tilvalinn
vegna framangreindra kosta. Síðan
færðust störf hans inn á skrifstofu.
Þessi skrifstofa var ekki í „Hvíta
húsinu", heldur uppi á lofti í gamla
pakkhúsinu. Þar vom þeir lengst
af tveir, hann og Siguijón Jónsson.
Þetta vom einstakir menn og verk
þeirra að ýmsu leyti undraverð.
Verkamenn hja Eimskip vom marg-
ir, í þá daga mjög misjafnlega
margir. Það gat verið á bilinu frá
þijú hundmð til yfir fímm hundmð
manns. Allt var handskrifað og
handfært og með hveiju launaum-
slagi fylgdi listi þar sem hver
vinnudagur var útfærður.
Það er eiginlega útilokað í dag
að skýra út hversu frábær vinna
þaraa var unnin. Allt rétt og ná-
kvæmt, hvort sem í vinnu vom um
þijú hundmð manns eða talan færði
sig vel á sjötta hundraðið. Þegar
mest vora umsvif og annir mestar
fengu þeir höfuðsniilinginn Vil-
hjálm Þorsteinsson til að vinna með
sér.
Ó, hvað ég treysti þessum mönn-
um miklu betur en tölvunum í dag.
Það vora engar villur í forritinu hjá'"
þeim.
Á föstudögum komu allir að
sækja kaupið sitt, þrömmuðu upp
brattan, þröngan stigann upp á loft-
ið. Þeir Erlendur, Sigurjón og
Vilhjálmur þekktu alla og engu
skeikaði.
Það vom dýrlegar stundir að
koma þama í heimsókn. Erlendur
var svo skemmtinn og ræðinn og
það komu upp svo margar sögur
og ævintýr. Þeir gátu hitað sér
kaffi á smáplötu sem var þama og
gáfu manni í bolla, en ekki mátti
maður doka lengi við. Það var svo
mikið að gera.
Þrátt fyrir langa vinnuævi f
Reykjavík hefur hann Erlendur alla'*
tíð verið mikill bóndi í sér.
Hér áður fyrr á áram fór stjóm
Dagsbrúnar í smáferðalög, flest
sumur, dagsferð. Það er siður sem
ég sakna. Hannes Stephensen sagði
mér að í þessum ferðum hefði Er-
lendur vandlega gætt að slægjum
og væntanlegum heyfeng og hvem-
ig sauðfé hefðist við í högum og
hvort dilkar væra vænir. Hún er
römm, taugin til sveitarinnar.
Alla tíð hefur Erlendur Ólafsson
verið traustur Dagsbrúnarmaður og
einlægur verkalýðssinni og oft hef-
ur Dagsbrún fengið að njóta
hæfíleika hans.
Þegar Erlendur varð sjötugur
honum sagt upp störfum hjá Eim-
skip vegna aldurs. Ég held ég muni
rétt að hann hafi hætt störfum í
tvo eðá þijá daga, þá fór eitthvað
úrskeiðis og han var beðinn að
koma aftur og bjarga málunum í
svona viku til tíu daga. Þessir tíu
dagar urðu að tíu ámm. Svo lengi
naut Eimskip starfskrafta þessa
ágæta manns.
Nú á Erlendur níutíu ára afmæli
í dag. Hann hefur verið hress og
brattur fram til þessa.
Einhver lasleiki þurfti þó endi-
lega að hrella hann, núna rétt fyrir -
afinælið. Ég vona hann hressist
fljótt og vel svo við megum enn
njóta þess að hitta þau hjón, hvort
heldúr sem er á glæsilegu heimili
þeirra í Stigahlíð 12 eða á mann-
fundum hjá Dagsbrún.
Dagsbrún sendir hugheilar kveðj-
ur og góðar óskir.
Guðmundur J. Guðmundsson '