Morgunblaðið - 20.12.1987, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. DESEMBER 1987
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. DESEMBER 1987
25
3K*fgi Útgefandi mKIiiKiK Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakið.
Við vetrarsólstöður
Nýlega birtust af því mynd-
ir hér á baksíðu Morgun-
blaðsins, þegar verið var að
lesta bfla um borð í skip til
íslands. Myndimar voru teknar
í suðurhluta Noregs og sýndu
vetrarhörkur, enda var 15 stiga
frost og snjókoma, þegar þær
voru teknar. Þá var einnig
mynd á forsíðu blaðsins, sem
sýndi forsætisráðherra Kanada
ásamt fjölskyldu sinni í höfuð-
borginni, Ottawa, í þann mund,
sem haldið var af stað með
Ólympíueldinn til Calgary, þar
sem vetrarleikamir verða á
næsta ári. Myndin var ekki vel
skýr enda tekin í snjókomu.
Nú þegar dregur að vetrarsól-
stöðum og daginn tekur að
lengja á ný þurfum við íslend-
ingar að leita til nágrannalanda
okkar austan hafs og vestan
til að vera minnt á snjóinn og
frostið. Náttúran hefur verið
okkur mildari það sem af er
þessum vetri en ýmsar aðrar
ytri aðstæður, svo sem eins og
þróun á gengi dollars. En eins
og haustblfða getur á einni
nóttu breyst í norðanbyl eru
sveiflumar í efnahagsmálum
óvissar. Mestu skiptir að vera
vel búinn undir hvort tveggja.
Á sama hátt og við höfum lagt
okkur fram um að bægja frá
okkur kuldanum og lýsa upp
náttmyrkrið eigum við að sýna
forsjálni í stjóm peninga- og
efnahagsmála og ekki beygja
strax af leið, þótt móti blási
um skeið.
Á þessum árstíma er meira
rætt um peninga meðal okkar
en flesta aðra daga og er þá
mikið sagt. Dag og nótt sitja
þingmennimir við að berja
saman Qárlög næsta árs og
taka ákvarðanir um opinberar
álögur, sem snerta okkur hvert
og eitt. Á þá er sótt úr öllum
áttum. Sumir vilja lækka gengi
krónunnar og setja fram hinar
frumlegustu hugmyndir eins
og þær, hvort ekki sé unnt að
lækka hana bara gagnvart doll-
amum! Aðrir sjá ofsjónum yfír
því verði, sem þeir þurfa að
greiða fyrir peningana, er þeir
fá að láni hjá bönkum og sjóð-
um, og heimta lægri vexti.
KreQast þeir þess að stjómvöld
taki sinn hag fram yfír hag
þeirra, sem leggja peninga til
ávöxtunar hjá bönkum og innl-
ánsstofnunum. í hópi lántak-
enda eru fyrirtæki flest en í
hópi spariijáreigenda einstakl-
ingar.
Þótt snjóinn vanti og flestum
séu peningar ofarlega í huga,
eða eins og spurt er í auglýs-
ingu þess nýja fyrirtækis meðal
okkar, sem veltir hvað flestum
milljónunum Lottó 5/32:
Dreymir þig um milljón í des-
ember? komumst við smátt og
smátt í jólaskapið. Umhverfíð
tekur á sig bjartan svip jólaljós-
anna. Samkeppnin í verslun í
höfuðborginni hefur meðal
annars leitt til þess að mið-
borgin er prýdd fleiri skraut-
ljósum en nokkm sinni fyrr.
Með góðri aðstoð borgaryfír-
valda keppa nú hinar gamal-
grónu verslunargötur með
nýjum svip við verslanir í glæsi-
legum húsakynnum eins og í
Kringlunni og Mjóddinni. Ljós-
in og grenigreinamar em enn
til þess að minna okkur á það
hve borgarbragurinn hefur tek-
ið miklum og góðum breyting-
um undanfarin misseri.
Raunar er auðvelt að færa
fyrir því rök, að á síðustu ámm
hafí íslenskt þjóðlíf tekið stökk-
breytingu, sem við höfum
hvorki metið né skilið til fulls
enn þá. Á Alþingi þessa dagana
er enn unnið að breytingum í
þessa átt. Frá þeim verður ekki
snúið nema með gjörbyltingu í
stjómarháttum. Þegar litið er
fram á veg er ástæða til að
spyija, hvort nægilega vel sé
hugað að öllum þáttum þjóðlífs-
ins á þessu breytingaskeiði. I
vangaveltum um það staldra
menn helst við tunguna, sög-
una og siðferðið, og ekki að
ástæðulausu.
Jólin em menningarlegur
aflvaki í mörgu tilliti. I tónlist,
leiklist og bókmenntum em
unnin stórvirki í tilefni jólanna
eins og dæmin sanna. Kvik-
mjmdahús, sjónvarps- og
útvarpsstöðvar fara í spariföt-
in. í kirkjunum er efnt til
fjölsóttra aðventukvölda og um
land allt koma tugir þúsunda
skólabama saman og gera sér
dagamun.
Sá kraftur sem fæðing jóla-
bamsins leysir úr læðingi setur
þannig magnaðan svip á allt,
sem við tökum okkur fyrir
hendur þessa síðustu daga,
áður en dag tekur að lengja
að nýju. Ef við látum boðskap-
inn, sem tengdur er nafíii
jólabamsins, lífí þess og dauða,
móta dagfar okkar allar stund-
ir, famast okkur sjálfurn ekki
aðeins vel heldur einnig þjóð
okkar, hvemig svo sem viðrar
í náttúmnni eða við stjóm
landsmála.
Blaðamannafélag íslands
hélt nýlega upp á 90 ára
afmæli sitt. Meðal þeirra,
sem stóðu að félaginu og
brutu ísinn fyrir íslenzka
fjölmiðlun, vóru nokkrir
stórbrotnir einstakling-
ar. Menn sem risu eins
og fjallstindar upp úr láglendinu.
Valtýr Stefánsson, ritstjóri Morgun-
blaðsins um fjörutíu ára skeið, var einn
þeirra. Hann setti svip sinn á íslenzka
blaðamennsku. Hlúði að henni í Morgun-
blaðinu eins og eik, sem stækkaði af öryggi
í umsjá hans og Jóns Kjartanssonar, með-
ritstjóra hans.
Valtýr var skógræktarmaður. „Skóg-
ræktin var honum hjartans mál, enda er
honum í blóð borinn áhugi fyrir ræktun
landsins og velfarnaði sveitanna, áhugi,
sem efldist við landbúnaðarlærdóm hans
og ræktunarráðunautsstarf á æskuárum,“
segir Bjami Benediktsson í formála að
bókinni „Með Valtý Stefánssyni", en þeir
Valtýr höfðu verið samritstjórar við Morg-
unblaðið 1956-59.
I þeirri bók ræðir Matthías Johannessen
við Valtý Stefánsson, sem þá hafði verið
ritstjóri blaðsins í 35 ár eða lengur en
nokkur annar: „Morgunblaðið hefur verið
lífsstarf Valtýs og hann átt meiri þátt í
þróun þess en nokkur annar og má raunar
segja, að hann sé höfundur þess,“ segir
Matthías í aðfararorðum bókarinnar.
„Af hverju eru fjöllin blá?“
Valtýr Stefánsson segir í þessari löngu
samtalsgrein þeirra Matthíasar:
„Þegar ég var drengur var ég mjög
forvitinn og þurfti að fá skýringar á öllu,
sem fýrir mig bar, og það var eins og ég
fengi aldrei svalað fróðleiksþorsta mínum.
Á hlaðinu á Möðruvöllum var hóll, sem
hét Öskuhóll. Ég gekk upp á hann ein-
hveiju sinni til þess að litast um og sá þá,
að fíöllin voru blá í fjarska, einkum Kald-
bakur, sem blasti við sjónum í norðri.
Þetta var í fyrsta skipti sem ég hafði tek-
ið eftir því að fjöllin voru blá. Mér þótti
það allundarlegt og hljóp inn til pabba,
því ég vildi fá skýringu á þessu undri.
Hann sat við vinnuborðið sitt og samdi
„Flóra“ og var ekkert ánægður yfir því
að vera truflaður við verk sitt: „Hvers
vegna eru fjöllin blá, pabbi?“ spurði ég.
Hann leit upp frá verki sínu og sagði
önugur: „Það er eðlilegt. Fjarlægðin gerir
fjöllin blá.“ „Já, af hveiju?“ spurði ég og
vildi fá frekari skýringar, því mér fannst
að hann hlyti að hafa þær á reiðum hönd-
um, en hann sagði aðeins, að það væri
eðlilegt, að fíöllin væru blá, og með það
fór ég út aftur, illa svikinn og snuðaður
um svör og skýringar, sem ég þóttist eiga
kröfu á.
Um þetta leyti var ég nýbyijaður að
lesa Snorra-Eddu og var næmur á allt
það, sem varpaði nýju ljósi á þá heims-
mynd, sem ég hafði búið mér til í huganum.
Jórunn amma var reið yfir því, að ég
skyldi vera að lesa Eddu og kenndi pabba
um. „Þú ert að afkristna drenginn," sagði
hún, „böm eiga ekki að lesa um Óðin.“
Hún var mjög trúuð kona.
Annað var það, frómt frá sagt, sem var
mjög ríkur þáttur í fari mínu. Það var
samúðin. Ég hafði einkennilega djúpa sam-
úð með öllum hlutum. Þegar ég sá einhvern
í bættri treyju þótti mér treyjan aumkunar-
verð út af fyrir sig. Líklega hafa þetta
verið áhrif frá Ólafi Davíðssyni, sem ekk-
ert aumt mátti sjá. Hann varð því oft fyrir
vonbrigðum og hafði tilhneigingu til að
flýja raunveruleikann og leita athvarfs í
ævintýraheimi sínum. Á þessum árum var
öll tilveran mér lifandi, og ósjálfrátt gæddi
ég alla hluti lífi. Það hélzt jafnvel til full-
orðinsára. Ég vona, og gerist svo djarfur
að halda, að þessi samúð mín hafi komið
fram í blaðamennskunni og mótað Morg-
unblaðið að einhvetju leyti. Landið hefur
alltaf verið lifandi vera fyrir mér, og ég
hef lagt áherzlu á að græða það skógi til
þess að því verði hlýrra í vetramepjunni.
Staðarhnúkurinn, sem blasti við beint upp
af Möðruvöllum, var að því er mér fannst
holdi gædd vera með mannsandlit. Þótti
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 19. desember
mér hnúkurinn skipta hári sínu í miðju
eins og sá indæli maður, Jónas Jónsson á
Hrafnagili."
+
I menntaskóla
„Ég kom til Reykjavíkur í októberbyijun
haustið 1908 og hafði faðir minn ráðið
mig til matardvalar hjá Sighvati Bjarna-
syni og konu hans, frú Agústu Sigfús-
dóttur, sem var aldavinkona móður
minnar, þær báðar Húnvetningar — Stein-
unn móðir mín alin upp á Helgavatni í
Vatnsdal, en Ágústa að Tjörn á Vatns-
nesi. Frá því að faðir minn hóf kennslustörf
á Möðruvöllum og hafði landssjóðstekjur
sótti Sighvatur laun hans og annaðist alls
konar erindrekstur fyrir hann hér í bæn-
um. Hús þeirra hjóna var honum því annað
heimili, þegar hann var hér á ferð. Þau
voru bæði reglusöm og frábitin óhófi og
Sighvatur einstakur að ráða fram úr öllu
því, sem að fjármunum laut.
Ekki líkaði mér allskostar dvölin í
Menntaskólanum, enda voru viðbrigðin
mikil frá Möðruvallaskóla. í Menntaskól-
anum var ekkert heimilislíf, eins og ég
hafði kynnzt fyrir norðan, við vorum
dreifðir um allan bæ, nema í kennslustund-
um. Aginn var samt betri í Menntaskólan-
um en hann hafði verið fyrir norðan
seinustu ár Hjaltalíns.
Mér fannst félagslífíð í Menntaskólanum
lítils virði og samheldni pilta engin.
Mér tókst að stofna bekkjarblað og var
tilskilið, að nemendur semdu greinarnar í
tímunum. Ég held að fyrsta blaðið hafi
heitið Acta Diurna, eftir fyrsta dagblað-
inu, sem skrifað var í Róm. Þetta var
ágæt dægrastytting, en ekki í fyrsta skipti
sem ég hafði fengizt við blaðamennsku,
því á Möðruvöllum skrifaði ég dálítið blað
í dagbókarformi um ýmislegt, sem gerðist
á heimilinu, því að það hefur einhvern
veginn alltaf verið svo, að mér hefur
fundizt lífið tómt og innihaldslaust án
góðra fréttablaða. Þegar við komum í 5.
bekk breyttum við nafni blaðsins og kölluð-
um það Skottu. Þessi blaðamennska
blómgaðist vel í skólanum og höfðu menn
gaman af henni. Einnig styttum við okkur
stundir með því að skipta bekknum í opín-
gáttarmenn og afturgáttarmenn, og fór
skiptingin eftir því, hvort piltar vildu held-
ur hafa opna eða lokaða hurðina út á
ganginn, en loftræstingin var ekki upp á
marga fiska í Menntaskólanum í þá daga.
Hefur stjómmálabaráttan hér á landi
oft og einatt minnt mig á þennan leik
okkar skólafélaganna, en það er kannski
ekki sanngjart af mér að segja þetta, því
ég hefi vafalaust eins og aðrir gert mig
sekan um opingáttina eða afturgáttina
eftir atvikum."
Hlutverk blaðamannsins
„Fyrstu tengsl mín við Morgunblaðið, held-
ur Valtýr Stefánsson áfram, voru þali, að
Ólafur Bjömsson ritstjóri kom til Kaup-
mannahafnar 1917 til lækninga og réð
mig þá „fréttaritara íslenzkra blaða“ eins
og það var kallað. Var starf mitt fólgið í
því að senda Reykjavíkurblöðunum frétta-
skeyti. Veturinn 1922 borðaði ég í Mensa,
sem var matstaður háskólastúdenta í
gamla Eymundssonarhúsinu við Lækjar-
torg, en þangað komu ýmsir nafnkenndir
embættis- og menntamenn til að borða og
skeggræða um landsins gagn og nauðsynj-
ar. Þama kynntist ég Jóni Kjartanssyni
og töluðum við margt saman. Hann sagði
mér m.a. frá því, að honum líkaði vel grein-
ar mínar í Frey og þótti mér vænt um
það. Hann var fulltrúi lögreglustjóra, en
hafði haft einhver afskipti af stjómmálum
og skrifaði greinaflokk undir dulnefninu
Kári, annaðhvort í Morgunblaðið eða Lög-
réttu, ég man það ekki, og vöktu þær
talsverða athygli. Hann hlaut lof fyrir
greinamar, og ég hygg að þær hafi ráðið
úrslitum um það, að útgáfustjóm Morgun-
blaðsins bað hann að taka við ritstjóm
blaðsins eftir Þorstein Gíslason. Jón kvaðst
ekki treysta sér til að taka við starfmu
einn og setti það skilyrði, að við yrðum
báðir ráðnir að blaðinu. Þó skilyrði Jóns
hefði í för með sér aukin útgjöld fyrir blað-
ið féllst útgáfustjómin á málamiðlun hans,
en þó held ég að hann hafi lagt svo mikið
kapp á að fá mig með sér, að hann hafi
boðizt til þess að taka eitthvað lægri laun
en hann hefði annars fengið.
Jón kom til Kaupmannahafnar haustið
1923 og lagði nú fast að mér að taka við
ritstjórastarfinu með sér. Ég var tregur í
fyrstu, hafði hugsað mér að helga íslenzk-
um landbúnaði alla krafta mína, en var
svo í hina röndina veikur fyrir blaða-
mennskunni, eins og sjá má af afskiptum
mínum af Frey. En ósk Jóns var eindreg-
in, og hann sat sig aldrei úr færi að leggja
að mér. Hann vissi, að ég var veikur fyrir
af ýmsum ástæðum, og auðvitað kom að
því að ég lét undan. Rétt fyrir jólin þenn-
an sama vetur kom ég einn góðan veður-
dag inn til Kristínar konu minnar, þar sem
hún var með eldri dóttur okkar, Helgu, á
handleggnum og sagði: „Ég hef ákveðið
að að gerast ritstjóri Morgunblaðsins."
Hún tók þessu vel og þar með var málið
útkljáð. Áður hafði Valtýr Guðmundsson
hvatt mig til að taka við Morgunblaðinu,
og eins og ég hefi sagt þér áður mat ég
hans ráð meir en flestra annarra. Kristín
var mér upp frá þessu sá bakhjarl, sem
hvetjum manni er nauðsynlegur í erfiðu
og umdeildu starfi.
Ég sagði áðan, að ég hefði verið veikur
fyrir. Það er alveg rétt. Þegar ég kom á
Morgunblaðið 1. apríl 1924 var ég orðinn
óánægður hjá Búnaðarfélaginu, enda hafði
verið reynt að bola mér þaðan og laun
mín verið talin eftir. Ég var kominn í and-
stöðu við stjórn Búnaðarfélagsins af
ýmsum ástæðum, og var að flosna þaðan
upp. Búnaðarfélagsstjórnin hélt því t.d.
fram, að hægt væri að rækta á útengi
með uppistöðuvatni, en Talbizer í józka
heiðafélaginu í Viborg sagði mér, að nauð-
synlegt væri að ræsa Flóann fram, ef
unnt ætti að reynast að rækta hann upp.
Þetta var vitaskuld rétt hjá honum, um
það var ég sannfærður, en ekki varð neinu
tauti komið við stjórnina. Hún hélt því
fram að uppistöðuvatnið væri eina sálu-
hjálparatriðið. í mínum augum var þetta
stórmál, og þar sem ég var stjóm félags-
ins algerlega ósammála var engin furða,
þó ég yrði ekki rótgróinn í þjónustu þess.
Ég hygg, að þessi „áveitudeila" hafi riðið
baggamuninn um það, að ég tók við starf-
inu hjá Morgunblaðinu.
„Við íslendingar“
„Árin 1914 og 1915 var ég svokallaður
sýslubúfræðingur í Skagafirði og verkefni
mitt fólgið í því að mæla upp jarðabætur
þar í héraði. Þá kom ég á hvern bæ í sýsl-
unni og þroskaðist að reynslu og þekkingu
og gat betur en áður gert mér grein fyrir
því, hvaða verkefni biðu mín á þessu sviði.
Ég ferðaðist síðar víða um sveitir lands-
ins á vegum Búnaðarfélagsins. Þessi
ferðalög vom auðvitað mjög kostnaðar-
söm, og fer ég fram á kauphækkun, en
Framsóknarbroddarnir töldu allt eftir, sem
létt gæti störf mín, og gerðu mér lífíð eins
leitt og unnt var. Þegar ég tók við rit-
stjóm Morgunblaðsins var því að mér
dróttað í Tímanum, að ég hefði sólundað
fé bænda. Auðvitað svaraði ég þessari
ásökun fullum hálsi, og upp úr því hófust
miklar deilur milli blaðanna út af okkur,
nýju ritstjóranum við Morgunblaðið.
Tíminn réðst á mig af fimamikilli hörku.
Þegar ég leiði nú hugann aftur til þessara
ára, orðinn nokkuð fullorðinn maður og
gleyminn á gamlar etjur, skil ég að sumu
leyti þessar árásir minna fyrri félaga á
mig, en samt fínnst mér nú alltaf einhvern
veginn að minna hefði mátt gagn gera.
En þegar hér var komið skaut ýmsu upp
á yfírborðið, sem áður var byrgt niðri,
þarf ekki annað en glugga í greinar Jónas-
ar frá Hriflu til að sannfærast um það.
Tíminn kallaði Morgunblaðið málgagn
danskra kaupmanna og reyndi að færa
sönnur á, að við Jón hefðum gengið á
mála hjá útlendingum. Kölluðu þeir Jón
um tíma aldrei annað en Jón Kjartansen
og Morgunblaðið „danska Mogga“ og
skyldi það vera aðaltromp þeirra Tíma-
manna. Auðvitað börðust þeir við vindmyll-
ur eins og Don Quijote forðum, og er það
orðið deginum ljósara.
Eitt sinn hneykslaðist Tíminn á því, að
í leiðara Morgunblaðsins hefði staðið: „Við
íslendingar", og varpaði fram þeirri spurn-
ingu, hvaða leyfi við Jón „Kjartansen"
hefðum til að taka svo til orða. Síðan
bættist Tímanum allgóður liðsmaður, þar
sem var Þorsteinn Gíslason. Hann hafði
verið ritstjóri Morgunblaðsins, áður en við
tókum við blaðinu, og orðið ósáttur við
útgáfustjórnina ogtók nú að leggja áherzlu
á það í Lögréttu, að danskir menn stjóm-
uðu Morgunblaðinu. Þetta kom sér auðvit-
að afar illa fyrir okkur, en við því var
ekkert að gera.
Margt skemmtileg kom fram í þessuin
að sumu leyti barnalegu deilum milli blað-
anna og stóð Tíminn sig oft ágætlega.
Ég minnist þess t.d., að við höfðum bent
á, að í einu tölublaði Tímans hefði verið
8 fet af skömmum um Morgunblaðið, en
þá varpaði Tíminn fram þessari gátu:
„Hvort er betra að fá 8 fet af skömmum
eða geta ekki stigið eitt fet skammlaust?“
Mun þessi klausa hafa verið upphafið að
ófrægingaherferð blaðsins á hendur mér,
en' hún bar nokkurn árangur um tíma,
eins og kunngt er. Vígorð hennar vora:
„Valtýs-fjólur". Var ég t.d. látinn bera
ábyrgð á orðalagi á aðsendum fréttaklaus-
um, og var ein þeirra eitthvað á þessa
leið: „Ibúarnir í Borgarnesi lifa hverir á
öðram!“ Þá var um eitt skeið lögð höfuð-
áherzla á, að við Jón væram ekki ritstjórar
Morgunblaðsins, heldur leppar, en ekki
nenni ég að eltast frekar við allt þetta
þvaður, svo ómerkilegt og gagnslaust sem
það nú er.“
Helztu fréttír 1 dagbókinni
„Þegar skammimar fóra að dynja á
mér hvarflaði einstaka sinnum að mér að
þetta væri allt tómur misskilningur. En
svo náði ég mér aftur á strik, enda vissi
ég, að það var of seint að harma orðinn
hlut og ekki annað að gera en beijast þar
til yfir lauk. Þó tók. ég Tímaskammimar
aldrei mjög nærri mér, fannst þær svo
vitlausar, að ég gat stundum hlegið að
þeim, eins og Valtýr Guðmundsson gerði,
þegar á hann var ráðizt. Ég hugsaði með
mér, að rétta svarið við þessum skömmum
væri að gera Morgunblaðið að góðu blaði,
ekki sízt góðu fréttablaði. Ég var sann-
færður um, að ómögulegt væri að ná
traustu sambandi við stóran lesendahóp
án þess að hafa fréttablað, sem fólk vildi
lesa og gæti treyst. En það var ekki hlaup-
ið að því að auka útbreiðsluna, ísafold var
send í sveitimar, og útbreiðsla Morgun-
blaðsins mjög takmörkuð við Reykjavík.
Ég einbeitti mér því að almennri blaða-
mennsku, en lét stjómmálin lítið til mín
taka fyrstu árin, enda kom það í hlut Jóns
Kjartanssonar að sjá um þau. Margt hefur
breytzt á þessum 35 áram, bæði Morgun-
blaðið og lesendur þess. Hvernig mundi
lesendum blaðsins nú geðjast að því, ef
þeir ættu að leita að helztu fréttunum í
dagbókinni? Áður fyrr var það fastur sið-
ur, að lesendur lásu ekki nema dagbókina,
enda var það svo fyrsta sumarið, sem við
störfuðum við blaðið, að við þurftum að
fara út um hvippinn og hvappinn til að
leita að dagbókarefni,- smásamtölum við
fólk, upplýsingum um skipakomur o.fl. Ef
lesendur fundu ekkert læsilegt í dagbók-
inni fannst þeim lítið til blaðsins koma.
Ég get sagt þér dálitla sögu sem varpar
skýra ljósi á þetta. Einn morguninn var
sagt frá því í blaðinu, að bíl hefði hvolft
í Sogamýrinni með séra Bjama og Áslaugu
konu hans. Þegar ég var kominn í skrif-
stofuna um morguninn hringdi ung stúlka
til að spyijast fyrir um, hvort það væri
rétt, sem hún hefði heyrt, að bíl séra
Bjama hefði hvolft. „Jú“, sagði ég. „Það
er alveg rétt.“ „En hvemig stendur á því
að það er ekki í Morgunblaðinu," spurði
stúlkan steinhissa. „Það er í blaðinu,“
sagði ég, „þér fínnið það ef þér leitið vel.“
„Nei, það er ekki í blaðinu," sagði stúlk-
an, „ég hef leitað alls staðar í dagbókinni,
en það er hvergi þar." Fréttin um slysið
hafði birzt á öðram stað í blaðinu með
stóra letri, en stúlkan ekki tekið eftir
henni, vegna þess að hún var ekki í dag-
bókinni! Af þessu og ýmsu öðru var mér
snemma ljóst mikilvægi dagbókarinnar og
Frá hægri: Valtýr Stefánsson, ritstjóri Morgunblaðsins, ásamt Sigfúsi Jónssyni, framkvæmdastjóra blaðsins,
og Jóni Kjartanssyni, ritstjóra þess.
lagði áherzlu á að gera hana eins fjöl-
breytta og kostur var.“
Bókstafurinn blifur
„Ég sagði áðan, að ýmislegt hefði gerzt
skemmtilegt á þessum áram. Annað var
auðvitað mjög óskemmtilegt, því er ekki
að neita, og enn annað bæði skemmtilegt
og óskemmtilegt, eins og þegar Skúli
Skúlason setti svohljóðandi fyrirsögn í
blaðið: „Djúpir era Islands álar, munu
þeir þó væðir vera.“ Þetta stóð eitthvað í
sambandi við komu Norðmanna hingað til
íslands, en mér varð svo bilt við, þegar
ég sá þessi hátíðlegheit í blaðinu, að ég
ætlaði aldrei að ná mér. Ég varaðist að
minnast á þetta við nokkum mann, enda
ekki um að tala, því skrifuð orð verða
ekki aftur tekin. Ég vandist því fljótlega
að bókstafurinn blífur, það sem einu sinni
hefur verið prentað í dagblaði verður ekki
aftur tekið. En ég held að þeir, sem hafa
ekki kynni af daglegu starfi blaðamanns-
ins, eigi erfitt með skilja þessa tilfinningu:
Að þurfa að sætta sig við „bókstafinn". í
blaðamennsku fer margt aflaga og þegar
blaðamaðurinn gefur höggstað á sér á
hann að líta á það alvarlegum augum og
heita því með sjálfum sér að það skuli
ekki koma fyrir aftur. En þó er einnig
nauðsynlegt að láta ekki slíka hluti fara
allt of mikið í „taugarnar á sér“.
Samtölin
„Eins og að líkum lætur hef ég oft og
einatt hugsað um starf blaðamannsins. I
einu fyrsta blaðinu, sem við Jón gáfum
út, er fjallað um hlutverk blaðanna, og er
ég enn sammála ýmsu því, sem þar segir:
„Aðalhlutverk dagblaða er, að greina frá
því, sem er að gerast hér og erlendis, að
skýra lesendum sínum sem fljótast og
gleggst frá öllum þeim atburðum, er
nokkra varða, og þeim straumum í við-
skiptum og menningu þjóðanna, er nokkra
máli skipta.
Og eftir því sem þjóðin er minni og í
lífí sínu öllu og viðskiptum háðari um-
heiminum, eftir því er það nauðsynlegra
að þetta starf sé vel rækt.
Þeir, sem hafa haft tækifæri til þess
að fylgjast með blaðamennsku landanna
síðustu 20 árin, og einkum árin fyrir 1914,
þeir hafa bezt getað séð, hvernig hægt
er að rekja saman blaðamennskuna og
afdrif þjóðanna . . .“.
Þegar stundir liðu fram fann ég æ bet-
ur að samtalsformið átti vel við mig.
Fyrsta samtalið mitt birtist undir dulnefni
í Lesbók 1. nóvember 1925, ef ég man
rétt. Það er ferðasaga frá ófriðaráranum,
samtal við Jón í Kóinu (Halldórsson), sem
líka var dulbúinn og kallaður „bátsmaður-
inn“. Þetta samtal var sannsögulegt og
eins konar ferðasaga frá ófriðaráranum.
Samtalsformið er mjög heppilegt fyrir
dagblöð. Það gefur góðum blaðamanni
tækifæri til að skyggnast bak við mennina
eins og við þekkjum þá, kynnast sálarlífi
þeirra og lofa lesendum að upplifa reynslu
annarra, eins og þeir væra sjálfir þátttak-
endur. Fæstum er gefið að skrifa sjálfir
góðar lýsingar á því, sem þeir hafa reynt.
Margir hafa þó reynt þetta, en þá hefur
atburðurinn oftast horfið bak. við sögu-
manninn og orðið ópersónulegur. Það er
eins og fólk, sem er óvant að skrifa um
reynslu sína, lendi utan við líf sitt, þegar
það tekur sér penna í hönd. Það er eins
og menn verði hræddir við sjálfa sig. Hlut-
verk blaðamannsins er þá að taka hræðsl-
una á sínar herðar."
„Aðalhlutverk
dagblaða er, að
greina fráþví,
sem er að gerast
hér og erlendis,
að skýra lesend-
um sínum sem
skjótast og
gleggst frá öllum
þeim atburðum,
er nokkru varða,
og þeim straum-
um í viðskiptum
og menningu
þjóðanna, er
nokkru máli
skipta . . .“.