Morgunblaðið - 29.01.1988, Blaðsíða 13

stjóri, 1932—1938, Friðrik V.
Ólafsson, skólastjóri, 1938—1940,
Guðbjartur Ólafsson, hafnsögumað-
ur, 1940—1960, Gunnar Friðriksson,
forstjóri 1960—1982 og undirritaður
frá 1982.
Fyrstu verkefnin
I fyrstu lögum Slysavarnafélags
Islands segir svo um tilgang félags-
ins:
„Tilgangur félagsins er að sporna
við sjóslysum, drukknunum og öðr-
um slysum og vinna að því, að hjálp
sé fyrir hendi handa þeim, sem lenda
í sjávarháska. Félagið gerir sér allt
far um að auka þekkingu almenn-
ings á orsökuim sjóslysa og helstu
ráðum til að afstýra þeim. Það vill
að komið verði upp björgunartækj-
um á sjó og landi og almenningur
fræddur um nytsemi þeirra og notk-
un. Það vill auka öryggi skipa og
herða á eftirliti með þeim. Það vill
hvetja þing, stjóm og almenning til
þess að styðja þessi bjargráð með
fjárframlögum. Það vill fá lög lands-
ins bætt, þau er hér að lúta.“
í ljósi þess, sem hér að framan
hefur verið rakið, er það auðskilið
að fyrstu verkefni hins nýstofnaða
félags skyldu verða á sviði sjóbjörg-
unarmála. Hafíst var handa um kaup
á búnaði til sjóbjörgunar, fyrst og
fremst fluglínutækjum til að bjarga
mönnum úr skipum í háska. Einnig
var hugað að björgunarbátum til
notkunar við ströndina. Stofnaðar
voru deildir víðs vegar um landið og
menn þjálfaðir til að fara með hin
nýju tæki. Fyrsta deildin var stofnuð
í Sandgerði 1928 og þar var sett á
fót fyrsta björgunarstöðin. A árinu
1931 gerðist sá merki atburður í
sögu félagsins, að slysavarnasveitin
Þorbjörn í Grindavík bjargaði 38
skipbrotsmönnum úr franska togar-
anum „Cap Fagnet“ í stórviðri og
brimi og var þetta í fýrsta sinn að
fluglínutækin voru notuð hér við
björgun. Frá þeim tíma hafa sveitir
SVFI bjargað vel á þriðja þúsund
manns, innlendum og erlendum, með
slíkum tækjum úr skipum í sjávar-
háska, oft við mjög erfiðar aðstæður.
Hafa þar mjög frækileg afrek verið
unnin, sem spurst hafa víða, en fræ-
gust varð björgunin við Látrabjarg
í desember 1947.
Björgunarmiðstöð í Reykjavík
Jafnhliða því að félagið kom upp
björgunarstöðvum hringinn í kring-
um landið þróuðust mál svo, að í
höfuðstöðvum þess í Reykjavík varð
til björgunarmiðstöð, sem almennt
var leitað til í neyðartilvikum, bæði
af hálfu opinberra aðila, sem og
útgerðar- og sjómanna og almenn-
ings. Hefur hún starfað fram á
þennan dag og var í raun lengi eina
slíka miðstöðin hér á landi. Hefur
þúsundum neyðarkalla verið sinnt í
þessari miðstöð og þaðan hafist
handa um aðgerðir til björgunar,
bæði á sjó og landi. Eru þá kallaðir
til þeir aðilar, sem hverju sinni eru
líklegastir til að geta komið til bjarg-
ar og í reynd hefur þar oftast verið
um að ræða björgunarsveitirnar,
skip eða flugvélar Landhelgisgæsl-
unnar og skip og báta íslenska
flotans. A þessu 60 ára tímabili hef-
ur stjórn þessarar björgunarmið-
stijðvar að mestu verið á höndum
þriggja manna, sem hafa verið til-
búnir jafnt á nóttu sem degi til að
taka við neyðarbeiðnum. Þetta eru
þeir Jón E. Bergsveinsson, erind-
reki, sem var fyrsti starfsmaður
félagsins, Henry A. Hálfdansson,
sem ráðinn var skrifstofustjóri fé-
lagsins 1944 og gegndi því til
dauðadags 1972, en síðan hefur
Hannes Þ. Hafstein, nú forstjóri fé-
lagsins, lengst af gegnt þessu
þýðingarmikla hlutverki. Björgunar-
miðstöðin og starf hennar er þáttur,
sem e.t.v. hefur ekki verið gefinn
gaumur sem skyldi, en hún hefur
haft geysimikla þýðingu fyrir félagið
og stuðlaði mjög að því að það hefur
verið jafnan verið í góðum tengslum
við útgerðina og sjómenn og þannig
fylgst mjög vel með því hvar skórinn
kreppir helst að í öryggismálum sjó-
manna.
Fyrirbyggjandi aðgerðir
Samhliða uppbyggingu björgun-
arstarfs beitti SVFI sér frá upphafi
fyrir margs konar forvarnarstarfi.
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. JANÚAR 1988 13
Skýlaferð á Skeiðarársand en þar voru fyrstu skipbrotsmannaskýlin
byggð.
Glæsileg félagsmiðstöð SVFÍ á Ólafsfirði en slysavarnadeildir og sveit-
ir félagsins hafa eða eru að koma sér upp slíkri aðstöðu um land allt.
Barátta fyrir aukinni sundkunnáttu
var snar þáttur í starfi félagsins og
deilda þess fyrstu árin. Fræðsla og
kynning á nýjum tækjum og bún-
aði, einkum meðal sjómanna, hefur
alla tíð verið mikilvægur þáttur í
starfinu. Barist var fyrir meira og
betra eftirliti með skipum, lögleið-
ingu nýrra björgunartækja, auknum
öryggisbúnaði við hafnir, betri vita-
jjónustu og þannig mætti áfram
telja. Þá hefur félagið ætíð lagt
mikla áherslu á öryggisþjónustu fyr-
ir skipaflota landsmanna. Það lét
smíða björgunarskip, Sæbjörgu, sem
kom til landsins 1938 og fram til
1946 var skipið notað til aðstoðar-
og björgunarstarfa á Faxaflóa á
vetrarvertíðum, en var leigt til
ýmissa verkefna á sumrin. Síðar var
skipið rekið af ríkinu, sem eitt af
björgunar- og varðskipum þess. Þess
er og að geta að félagið og deildir
þess beittu sér fyrir fjársöfnunum
til að kosta smíði á björgunarskipum
fyrir Vestfirði og Norðurland og var
það fé lagt til skipanna Maríu Júlíu
og Alberts, sem lengi voru í flota
landhelgisgæslunnar ásamt Sæ-
björgu. Einnig var safnað í björgun-
arskútusjóð Austurlands, en sá
sjóður var síðar lagður til þyrlu-
kaupa.
Slysavarnir á landi
Félagið fór fljótlega að huga að
slysavörnum á landi og var í fyrstu
einkum lögð áhersla á umferðarmál
og eldvamir. A árinu 1937 var ráð-
inn sérstakur starfsmaður, Jón
Oddgeir Jónsson, til að sinna þessum
málum. Var m.a. efnt til umferðar-
fræðslu fyrir börn og unglinga og
þess má geta, að fyrsta íslenska
fræðslukvikmyndin um umferðarmál
var gerð á vegum félagsins. Hafa
margar deildir félagsins jafnan lagt
mikla áherslu á aðgerðir í umferðar-
málum í sínum heimabyggðum.
Þegar breytt var yfir í hægri umferð
1968 tók SVFÍ að sér að beiðni fram-
kvæmdanefndar hægri umferðar, að
stofna umferðaröryggisnefndir um
allt land. Gegndu þær þýðingarmiklu
hlutverki í því starfi, sem þá var
unnið og störfuðu nokkrar þeirra
áfram eftir breytinguna. Kom vel
fram í starfi þessara nefnda að gott
samstarf opinberra aðila og ftjálsra
félagasamtaka getur skilað miklum
árangri.
Félagið hefur og staðið að margs
konar útgáfu- og fræðslustarfi, t.d.
um skyndihjálp varðandi slys i
heimahúsum, eldvamir o.fl. Sér-
staklega skal hér minnt á útgáfu
félagsins 1985 á fræðslu- og hand-
bók um hættuleg efni í heimahúsum,
en bókinni var dreift ókeypis inn á
öll heimili landsins. Einnig má nefna
að félagið hefur löngum lagt mikla
áherslu á forvarnarstarf varðandi
ferðir í óbyggðum og við ár og vötn
landsins.
Frumkvæði í þyrlumálum
SVFÍ hefur alla tíð lagt áherslu
á kynningu nýs búnaðar og tækja
til leitar- og björgunarstarfa og
fylgst vel með þessum málum á al-
þjóðavettvangi. Þegar á árinu 1948
fékk félagið t.d. þyrlu hingað til
lands með það í huga að hún yrði
keypt til leitar- og björgunarstarfa
og sjúkraflutninga. Ekki tójcst þá
að fá fé til kaupanna. Síðar lagði
félagið fram verulegar fjárhæðir til
þyrlukaupa og átti það helming í
fyrstu þyrlunum, sem ríkið keypti
og Landhelgisgæslan rak. Hefur fé-
lagið alla tíð síðan talið þennan þátt
mikilvægan fyrir leitar- og björgun-
arstarfið í landinu og einkum hefur
það lagt áherslu á þýðingu þessa
þáttar eftir að björgunar- ög varð-
skipunum fækkaði. Er það baráttu-
mál félagsins að við eignumst fleiri
þyrlur til að sinna öryggisþjónustu
fýrir landsmenn, bæði á sjó og landi.
Hér skal einnig nefnt að félagið
átti um árabil hlut í flugvélum á
móti Birni Pálssyni, sem lengi ann-
aðist sjúkraflug af miklu öryggi til
hinna dreifðu byggða. Þá áttu félag-
ið og deildir þess á Norðurlandi,
einkum kvennadeildin á Akureyri,
stóran þátt í upphafi sjúkraflugs í
þeim landsfjórðungi.
Skipbrotsmanna- og fjallaskýlin
Mikilvægur þáttur í starfi félags-
ins hefur verið bygging og rekstur
Tímamót urðu er Slysavarnafé-
lagið eignaðist varðskipið Þór
sem nú gengur undir hinu fallega
nafni Sæbjörg. Þar um borð er
starfræktur slysavarnaskóli sjó-
manna og sýnir myndin sjómenn
á æfingu.
„Þrátt fyrir aukið for-
varnarstarf á mörgum
sviðum af hálfu hins
opinbera, t.d. varðandi
öryggi á vinnustöðum,
slysavarnir í umferð-
inni o.fl., er ljóst að
frjáls félagasamtök
eins og Slysavarnafélag
íslands hafa miklu hlut-
verki að gegna í þjóð-
félagi okkar, ekki síður
en var fyrir 60 árum.“
skipbrotsmanna- og fjallaskýla og á
félagið nú alls um 80 slík skýli. Eru
þau búin ýmsum búnaði og tækjum,
m.a. fjarskiptatækjum. Vegna breyt-
inga á alþjóðareglum um fjarskipti
er nauðsynlegt að skipta að miklum
hluta um talstöðvar í skýlunum og
er það verkefni, sem nú er unnið
að, en það kostar mikið fé. Jafn-
framt eru hugmyndir uppi um
fjölgun skýla, einkum á fjallvegum
og í óbyggðum, þar sem ferðalög
hafa aukist mjög.
Tilkynningaskylda
íslenskra skipa
í upphafi sjöunda áratugarins hóf
félagið baráttu fyrir því að komið
yrði á fót tilkynningaskyldu skipa.
Þetta náði fram að ganga 1986 þeg-
ar Tilkynningaskylda íslenskra skipa
tók til starfa. Er þar um að ræða
einstætt framtak, sem vekur mikla
athygli erlendis. Var félaginu falin
umsjá og stjórn Tilkynningaskyl-
dunnar og hefur verið svo síðan, en
ríkið kostar reksturinn. Á Tilkynn-
ingaskyldunni er vakt allan sólar-
hringinn og tengist hún beint
björgunarmiðstöð félagsins þar sem
ávallt er bakvakt. Tilkynningaskyld-
an starfar og í náinni samvinnu við
strandarstöðvar Pósts og síma, sem
gegna mjög þýðingarmiklu hlutverki
varðandi framkvæmd þessa máls svo
óg í allri neyðarþjónustu. Á tvítugs-
afmæli Tilkynningaskyldunnar
verður þeim langþráða áfanga náð
að tölva verður tekin í notkun við
móttöku og úrvinnslu tilkynninga
og á það að auka öryggi hennar.
Jafnframt er unnið á vegum raunví-
sindadeildar Háskóla íslands að
þróun sjálfvirks tilkynningakerfis,
sem myndi marka stórt spor í þágu
aukins öryggis.
Félagseiningarnar
Slysavamadeildir og sveitir eru
grunneiningar Slysavamafélags ís-
lands. Deildimar vinna að ýmsum
verkefnum til að sinna hinu tvíþætta
markmiði samtakanna, þ.e. forvam-
arstarf og starf í þágu björgunar-
mála. Einnig vinna þær að fjáröflun
og fer hluti af því fé er þær afla til
heildarsamtakanna. Kvennadeildirn-
ar hafa hér gegnt þýðingarmiklu
hlutverki fyrir félagið og reynst því
drjúgar í sambandi við fjáraflanir til
þeirra margvíslegu verkefna, sem
það hefur haft með höndum.
Á síðari ámm hefur mjög verið
unnið að því að efla björgunarsveitir
félagsins til alhliða björgunar- og
leitarstarfa. Víða hafa verið byggð
myndarleg slysavamahús, sem eru
allt í senn, tækjageymslur fyrir
sveitirnar, björgunarmiðstöðvar í
staðbundnum aðgerðum og félags-
heimili slysavamafólks til funda-
halda og fræðslustarfs. Að
meðtöldum þeim húsum, sem nú em
í byggingu, lætur nærri að slík hús
séu 50 talsins, víðs vegar um landið.
Allra síðustu árin hefur verið lögð
sérstök áhersla á bættan búnað til
sjóbjörgunarstarfa, ekki síst stærri,
sterkari og hraðskreiðari björgunar-
báta til notkunar á gmnnslóð. Þar
er mikið verkefni framundan.
Slysavarnaskóli sjómanna
Stærsta verkefni SVFÍ á síðustu
ámm hefur verið uppbygging Slysa-
vamaskóla sjómanna. Félagið hefur
frá upphafi lagt áherslu á fræðslu-
starf meðal sjómanna og sjómanns-
efna og starfsmenn þess hafa alla
tíð heimsótt sjómannaskólana og
verstöðvar með slíka fræðslu. Fyrir
nokkmm ámm ákvað félagið hins
vegar að beita sér fyrir skipulögðu
námskeiðahaldi meðal sjómanna og
var vel undir það tekið af hálfu sam-
taka sjómanna og útgerðarmanna.
Öryggismálanefnd sjómanna, sem
starfaði á ámnum 1984—1986, gerði
)að og að tillögu sinni að slíkt starf
yrði eflt og hefur ríkið lagt nokkurt
fé til þessa starfs síðustu 3 árin. Á
árinu 1985 eignaðist SVFÍ varðskip-
ið Þór, sem hafði verið lagt, og er
miðstöð slysavamaskólans þar um
borð, en skipið ber nú nafnið Sæ-
björg. Á þriðja þúsund sjómanna
hefur sótt námskeið og æfingar hjá
slysavamaskólanum, en þar er lögð
áhersla á fræðslu um slysavamir og
aðferðir til björgunar, og kennd er
meðferð margvíslegra tækja, sem
nú em um borð í skipum. Félagið
leggur talsvert af almennum tekjum
sínum, er það safnar með happ-
drætti og öðmm hætti meðal
almennings, til þessa starfs, en
vegna fjárskorts hefur það ekki
megnað að sigla Sæbjörgu nema
mjög takmarkað til hafna úti á landi
ennþá. Hins vegar hafa leiðbeinend-
ur skólans haldið námskeið víðs
vegar um landið, en einnig hafa
áhafnir komið til Reykjavíkur og
sótt námskeið um borð í Sæbjörgu
og fengið þar aðstöðu til gistingar.
Félagið leggur mikla áherslu á,
að þetta starf verði eflt og fest í
sessi. Er það skoðun félagsins að
skylda eigi alla sjómenn, jafnt yfir-
menn sem undirmenn, til að sækja
námskeið Slysavamaskóla sjómanna
í framtíðinni.
Mikið hefur áunnist
Hér' hefur verið stiklað á nokkmm
þáttum í starfi og sögu Slysavama- .
félags íslands. Auðvitað hefur margt
orðið útundan, sem einnig verðskuld-
ar athygli, en ekki er unnt að gera
skil í grein sem þessari.
Ég held, að engum geti blandast
hugur um að stofnun SVFI fyrir 60
ámm hafi verið gæfuspor og að
mikið hafi áunnist vegna starfs fé-
lagsins. Á vettvangi þess hefur
hafist umræða um mörg brýn og
þörf öryggismál, bæði á sjó og landi.
Félagið hefur alla tíð haft áhrif,
bæði gagnvart almenningi og yfir-
völdum og því borið gæfu til að
fylgja mörgum góðum málum eftir
til sigurs, oft I góðri samvinnu við
aðra aðila. Viðhorf til slysavama og
björgunarmála hafa gjörbreyst og
sést það ekki síst á sviði öryggis-
mála sjömanna. Slysum á sjó hefur
þrátt fyrir allt fækkað stómm og
má hiklaust fullyrða, að þar eigi
starf SVFÍ að slysavömum og björg-
unarmálum stóran hlut. Engum er
samt betur ljóst en félaginu að þar
þarf enn að gera stór átök.
Framtíðin
Þrátt fyrir aukið forvamarstarf á
mörgum sviðum af hálfu hins opin-
bera, t.d. varðandi öryggi á vinnu-
stöðum, slysavamir í umferðinni
o.fl., er ljóst að fijáls félagasamtök
eins og Slysavamafélag íslands hafa
miklu hlutverki að gegna í þjóð-
félagi okkar, ekki síður en var fyrir
60 ámm. Nægir þar að minna á hið
mikilvæga hlutverk björgunarsveit-
anna, en á vegum félagsins starfa
94 slíkar sveitir, skipaðar sjálfboða-
liðum. Þau verkefni, sem stjóm
SVFI telur brýnt að.leysa á næst-
unni, em t.d. að festa Slysavama-
skóla sjómanna í sessi og gera að
skyldu að allir sjómenn sæki þar
námskeið, að auka þjálfun björgun-
arsveitamanna og bæta tækjabúnað
sveitanna, ekki síst til sjóbjörgunar-
starfa, að gera átak varðandi þjálfun
og skipulagningu hjálparliðs til mðn-
ings- og björgunarstarfa vegna
samnings félagsins við Almanna-
vamir ríkisins og að stórauka
forvamarstarf vegna slysa í heima-
húsum, í ferðalögum og frístundum.
Öll þessi verkefni og mörg fleiri bíða
úrlausnar félagsins, en árangur
starfsins er mjög háður stuðningi
almennings og yfirvalda. Um leið
og landsmönnum er þakkaður sá
góði stuðningur, sem þeir hafa frá
upphafi veitt félaginu, er látin í ljós
sú von að þeir muni áfram styrkja
það til góðra verka og árangursríkr-
ar baráttu gegn slysum.
Höfundur er forseti Slysavarnafé-
lags íslands.
i
J