Morgunblaðið - 29.01.1988, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. JANÚAR 1988__31
Slæmar horfur á sölu
frystrar loðnu og loðnuhrogna:
Mikið áfall fyrir
Yestmannaeyjar
Sala þessara afurða héðan nam 350
milljónum króna 1 fyrra, segir Signrður
Einarsson, framkvæmdastjóri
Hraðfrystistöðva Vestmannaeyja
eyfií
tigar
Þorkell Helgason
„Við gerum hér ráð fyr-
ir, að ríkisvaldið ákveði
upphæð veiðileyfa-
gjaldsins, að sjálfsögðu
misháa eftir tegund
leyfa. Æskileg framtíð-
arlausn væri hins vegar
sú, að verð leyfanna
fengi að myndast á ein-
hvers konar uppboðs-
markaði. Með því móti
einu yrði unnt að af-
nema að fullu það
skömmtunarkerfi, sem
nú er óhjákvæmilegt að
beita við úthlutun veiði-
leyfa. Þá yrði um leið
tryggt, að veiðar yrðu
stundaðar af þeim, sem
til þess eru hæfastir,
og þannig stuðlað að
hámarksframleiðni. “
Áætla má hvers virði þau veiði-
leyfí séu, sem árlega eru gefín út.
Má þar sumpart styðjast við það
verð, sem myndast hefur þegar
veiðileyfí hafa verið framseld, og
sumpart við þá verðhækkun físki-
skipa, sem komið hefur fram,
þegar skip hafa verið seld. í fylgi-
skjali með nýsamþykktu frumvarpi
til laga um fiskveiðistjómun er
lagt mat á markaðsverð afla-
marks. Er þar talið, að leyfí til
veiða á 1 kg af þorski hafí á liðnu
ári verið virt á kr. 6,50—7,00 og
er þá miðað við slægðan físk. Verð
á rétti til veiða á öðrum botnfísk-
tegundum er í samræmi við þetta.
Á þessum grundvelli virðist megá
telja, að verðmæti veiðileyfa við
botnfískveiðar hafí á síðasta ári
numið um 3—4 milljörðum kr.
Ekki er til slíkt markaðsverð veiði-
leyfa fyrir aðrar físktegundir, enda
þótt nú séu nær allar veiðar lejrfis-
bundnar. Ástæðan er einkum sú,
að ekki er heimilt að framselja slík
leyfí. Með hliðsjón af aflaverðmæti
má þó ætla, að heildarmarkaðsverð
veiðileyfa gæti verið á bilinu 4—5
milljarðar kr. á verðlagi síðastliðins
árs.
Auðvitað á þjóðarheildin þau
verðmæti, sem skapast við stjóm
veiðanna, en ekki eigendur físki-
skipaflotans. En með hliðsjón af
þeim sérstöku aðstæðum, sem nú
er um að ræða í íslenzkum efna-
hagsmálum og sérstaklega innan
sjávarútvegsins, mætti þá ekki láta
þessa aukningu þjóðartekna, sem
sóknartakmörkunin hefur í för með
sér og fram kemur í verðmæti
veiðileyfanna, haldast innan sjáv-
arútvegsins, þannig að með engu
móti verði sagt, að gjald fyrir veiði-
leyfi sé skattur á sjávarútveginn?
Það mætti gera með því að láta
gjaldið renna í sérstakan sjóð og
ráðstafa honum í þágu fískvinnsl-
unnar. Einfaldast væri að gera það
með því að nota tekjur sjóðsins til
þess að greiða_ bætur á útfluttar
sjávarafurðir. Útflutningur þeirra
nam á síðastliðnu ári um 40 mill-
jörðum króna. Veiðileyfagjaldið,
sem miðaðist við fullt markaðsverð
aflamarks, gerði því kleift að
greiða allt að 12% bætur á útflutt-
ar sjávarafurðir. Fyrrgreindar
upplýsingar um afkomu fískvinnsl-
unnar benda þó til þess, að ekki
sé þörf nema hálfra þeirra bóta til
þess að rétta við afkomu hennar.
Við þetta þarf þó ýmsu að bæta.
Taka verður skýrt fram, að þetta
er ekki æskileg framtíðarskipan.
Hún er fólgin í því, að tekjur af
veiðileyfagjaldi renni í sameigin-
legan sjóð iandsmanna. Þá yrði að
bæta stöðu fískvinnslunnar með
beinni lækkun gengis. Jafnframt
mundi skapast jafnræði milli þeirra
útflutningsgreina, sem byggjast á
sameiginlegum auðlindum sjávar-
ins, og hinna, sem búið hafa við
hátt gengi vegna þess, að þessar
auðlindir hafa ekki verið verðlagð-
ar. Ríkisvaldið gæti síðan notað
tekjumar af veiðileyfasölunni til
að vinna gegn verðbólguáhrifum
gengisfellingar, t.d. með lækkun
söluskatts.
Þær lausnir, sem einkum hafa
verið ræddar á vanda fískvinnsl-
unnar nú, eru fyrst og fremst
bráðabirgðalausnir. Sú lausn, sem
hér hefur verið rædd, er auðvitað
einnig bráðabirgðalausn, en hana
ætti að athuga gaumgæfílega. Hún
hefur þann kost, að með henni er
stigið spor í rétta átt á sviði físk-
veiðistjómar. Enginn, sem mælt
hefur með innheimtu gjalds fyrir
veiðilejrfí, hefur látið sér til hugar
koma, að hægt væri að koma á
slíku kerfí í einum áfanga. Allir
hafa gert ráð fyrir þvf, að kerfís-
breytingin yrði að gerast í áföng-
um.
Við gerum hér ráð fyrir, að ríkis-
valdið ákveði upphæð veiðileyfa-
gjaldsins, að sjálfsögðu misháa
eftir tegund lejrfa. Æskileg framtí-
ðarlausn væri hins vegar sú, að
verð leyfanna fengi að myndast á
einhvers konar uppboðsmarkaði.
Með því móti einu yrði unnt áð
afnema að fullu það skömmtunar-
kerfí, sem nú er óhjákvæmilegt að
beita við úthlutun veiðileyfa. Þá
yrði um leið tryggt, að veiðar yrðu
stundaðar af þeim, sem til þess em
hæfastir,' og þannig stuðlað að
hámarksframleiðni.
Ástæðulaust væri að greiða
bætur á annan sjávarvömútflutn-
ing en útflutning unninna afurða,
þ.e. ekki á ferskfiskútflutning,
enda virðist þar ekki vera um
rekstrarvandkvæði að ræða. Það
er og beinlínis eitt af markmiðum
þeirrar hugmyndar, sem hér er
reifuð, að bæta samkeppnisaðstöðu
fískvinnslu gagnvart erlendum
ferskfískmörkuðum.
Á hinn bóginn yrði nauðsynlegt
að greiða bætur á útflutning iðnað-
ar- og landbúnaðarafurða, svo sem
uliarvöru, þar eð óeðlilegt misrétti
skapaðist að öðmm kosti. Engar
bætur ætti að greiða á útflutning
áls eða jámblendis, enda byggist
sá útflutningur ekki fyrst og
fremst á hagnýtingu íslenzkra auð-
linda. Útflutningsverðmæti ann-
arrar iðnaðarframleiðslu og
landbúnaðarafurða nam í fyrra um
ijórum og hálfum milljarði króna.
Svo vill til, að hér er nánast um
sömu upphæð að ræða og verð-
mæti útflutts ferskfísks. Þannig
væri unnt að greiða hlutfallslega
sömu útflutningsbætur á iðnaðar-
og landbúnaðarvömr og á afurðir
fískiðnaðar með því, sem sparast
við að greiða ekki bætur á útflutn-
ing óunninna sjávarafurða.
Þær ráðstafanir, sem hér er
stungið upp á, jafngilda ekki geng-
islækkun. Engin brej^ting verður á
verði innfluttrar vöm eða þjónustu
og þá um leið engin verðhækkun
á erlendum aðföngum veiða og
vinnslu. Rætt hefur verið um allt
að- 10% hækkun á gengi erlends
gjaldeyris vegna rekstrarerfíðleika
frystihúsanna. Ef slík gengislækk-
un er talin rétta við hag frysti-
húsanna, þótt hún yki að
sjálfsögðu einnig erlend gjöld
þeirra, ættu útflutningsbætur, er
næmu allt að 2/a þessa hlutfalls
eða 7%, ekki síður að rétta við hag
þessara vinnslustöðva, þar sem
erlendur kostnaður vinnslunnar
hækkar ekki. Þannig virðist ekki
þurfa að krefjast nema u.þ.b. hálfs
markaðsverðs fyrir veiðilejrfi til
þess að standa undir umræddum
tilfærslum.
Áður var bent á, að heildarafla-
mark verður lækkað á þessu ári.
Að óbreyttu er líklegast, að þetta
leiði til almenns samdráttar í sókn.
Á hinn bóginn væri hagkvæmast
fyrir þjóðarbúið, að skipum yrði
beinlínis fækkað, eða að dregið
yrði úr sókn óhagkvæmustu ski-
panna. Gjald fyrir veiðilejrfi em í
raun og vem eina ieiðin til þess
að tryggja að slíkt ætti sér stað.
Þess vegna teljum við, að útgerðin
geti staðið undir greiðslu slíks lágs
veiðileyfagjalds, þrátt fyrri að af-
koma hennar sé nú talin í jámum
vegna minnkunar hámarksafla að
mati Þjóðhagsstofnunar. Hag-
kvæmni þeirra skipa, sem veiðam-
ar stunduðu, mundi aukast.
Þegar þetta er ritað mun standa
fyrir dymm að úthluta veiðilejrfum
fyrir þetta ár. Því kann að þykja
að hugmynd okkar sé of seint á
ferðinni. Við teljum þó, að enn-
gefíst tóm til að nýta hana og
komast þannig hjá gengisfellingu.
Alþingi getur afturkallað veiði-
leyfí, sem úthlutað hefur verið án
endurgjalds. Mætti hugsa sér að
láta núverandi fyrirkomulag gilda
fyrsta ársfjórðung ársins, en síðan
jrrði núverandi lejrfíshöfum gefínn
kostur á að kaupa leyfí til veiða í
þijá ársQórðunga.
Svo kann að virðast, að sama
tilgangi og hér er stefnt að, mætti
ná með lögbundinni lækkun físk-
verðs. En því er til að svara, að í
fyrsta lagi er lögbinding hvers
konar verðlags óæskileg, og í öðm
lagi jrrði þá ekki stigið það spor
til bættrar fískveiðistjómar, sem
við geram ráð fyrir með hugmjmd-
inni, sem hér hefur verið reifuð.
VI.
Það er augljóst, að til einhverra
ráðstafana verður að grípa innan
skamms til þess að tryggja rekstur
útflutningsfyrirtækja, sérstaklega
frystihúsa. Þær hugmyndir, sem
settar hafa verið fram til þessa,
hafa allar ýmis byggst á auknum
tekjum þeim til handa úr ríkissjóði
eða breytingu á gengi. Hér hefur
þeirri hugmynd verið hreyft, að
genginu verði haldið óbreyttu, en
að hluti af þeim tekjum, sem veiði-
flotanum em færðar með ókejrpis
úthlutun veiðileyfa, verði látinn
ganga til fískvinnslunnar. Þeim jrrði
að mestu haldið innan sjávarútvegs-
ins. Þetta virðist framkvæmanlegt
um skeið. Jafnframt jrrði að vinna
að því, að smám saman myndaðist
slíkt jafnvægi f afkomu veiða og
vinnslu, að veiðileyfagjaldið, afgjald
þeirrar auðlindar, sem fólgin er í
fískstofnunum við landið, geti
gengið til eigenda þessarar auðlind-
ar, þjóðarheildarinnar og hún notaði
það til þess að hafa hemil á verð-
bólgú og treysta efnahagslíf sitt.
Gylfi P. Gíslaaon er prófessor við
viðskiptafræðideild Háskóla ís-
lands. Þorkell Helgason erpró-
fessor við raunvísindadeild
Háskóla íslands.
FRYST loðna og loðnuhrogn
voru á síðasta ári flutt út til Jap-
an fjrrir 971 milljón króna.
Samningar um sölu þangað á
þessu ári hafa ekki náðst. Talið
er mögulegt að ná samningum
um minna magn og á lægra verði
en í fjrra. Veiðar á loðnu til
þessarar vinnslu, vinnsla þeirra
og laun við hana skilaði nokkrum
stöðum á landinu verulegum
tekjum og góðri afkomu á síðasta
ári. Frá Vestmannaeyjum voru
til dæmis seld loðnuhrogn og
loðna fyrir 350 miiyónir króna,
sem var náiægt 20% af tekjum
frystihúsanna þar á síðasta ári.
Heildasala heilfíystrar loðnu til
Japan í fyrra nam 8.847 tonnum
að verðmæti 375,5 milljónir króna.
Þar af fóm um 2.700 tonn frá
Eyjum. Eyjamenn seldu einnig um
2.700 tonn af hrognum, en heildar-
útflutningurinn til Japan nam 6.417
tonnum að verðmæti 595,5 milljón-
ir króna. Auk þessa fór smáræði
af þessum afurðum til annarra
landa svo sem Danmerkur og Kína.
Árið 1986 vom flutt til Japan 2.233
tonn af heilfrystri loðnu að verð-
- segir Gylfi Þór
Magnússon fram-
kvæmdastjóri SH
„ÞAÐ er jjóst að um verulega
verðlækkun á loðnuhrognum og
heilfrystri loðnu verður að ræða,
þegar og ef samið verður. Hægt
var að ná málamyndasamningum
fyrir takmarkað magn við
smærri kaupendur í Japan, sem
hefði engan veginn verið full-
nægjandi fjrrir heildina. Stærri
kaupendurnir voru ekki tilbúnir
til að ganga að hugmyndum okk-
ar um verð á þessum afurðum,“
sagði Gylfi Þór Magnússon,
framkvæmdastjóri hjá SH, í sam-
tali við Morgunblaðið.
Gylfí var á miðvikudag staddur
í Kaupmannahöfn á leið til landsins
frá Japan, en þar hefur hann ásamt
mæti 74,1 milljón króna og 3.130
tonn af hrognum að verðmæti 233
milljónir króna á verðlagi þess árs.
Hraðfrystistöð Vestmanaeyja
framleiddi þessar afurðir á síðasta
ári fyrir 125 milljónir króna. Sigurð-
ur Einarsson, framkvæmdastjóri
Hraðfrystistöðvarinnar, sagði í
samtali við Morgunblaðið, að þessi
framleiðsla hefði gefíð verkafólki,
veiðum og vinnslu mjög vel og ver-
ið vítanmínsprauta fyrir bæinn og
þá, sem að þessu stóðu. Það væri
því mikið áfall hve útlitið væri
slæmt. Fyrirsjáanlegt væri að næð-
ust samningar, yrðu þeir um mun
minna magn og á lægra verði. Þá
yrði það spumingin hvort magn og
verð yrði það mikið að eftir ein-
hveiju yrði að slægjast. Fullvíst
væri að minnsta kosti, að afkoman
yrði ekki jafngóð og í fyrra, næð-
ust einhveijir samningar.
Hraðfíystistöðin í Vestmanna-
eyjum hefur á sinum snæmm fjögur
loðnuskip, Heimæy VE, Gígju VE,
Guðmund VE og Sigurð RE.
Heimaey hefur ekki byijað veiðar.
Kvóti þessara skipa samtals er um
82.000 tonn.
Helga Þórhallssyni staðið í samn-
ingaviðræðum við japanska kaup-
endur í hálfan mánuð. Samningar
hafa ekki náðst enn.
„Við tilkynntum kaupendum í
Japan að við teldum fullreynt í bili
að hægt væri að ná samkomulagi
um það verð og magn, sem fram-
leiðendur á vegum SH hefðu í huga
að framleiða á þessari vertíð, bæði
hvað varðaði heilftysta loðnu og
loðnuhrogn. Við töldum því eðlilegt
að gefa framleiðendum hér heima
og kaupendum eystra tíma til að
hugsa málið í nokkra daga, en að
sjálfsögðu verður haldið áfram að
leita samninga. Ástæðan fyrir þess-
um erfiðleikum núna er fyrst og
fremst nokkrar birgðir í Japan,
samkeppni við Kanada í heilfrystri
loðnu og aukin framleiðsla á sfldar-
hrognum, sem keppa um markaðinn
við loðnuhrognin," sagði Gylfí Þór
Magnússon.

Uósí .mu

JáL
Loðnuhrogn og heilfryst loðna:
Veruleg verðlækk-
un er fyrirsjáanleg