Morgunblaðið - 29.01.1988, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. JANÚAR 1988
Nauðsyn íslensks
blaðamannaskóla
eftir Svein Einarsson
Á nýafstöðnu afmæii Blaða-
mannafélags íslands vöknuðu
ýmsar hugleiðingar hjá gömlum
blaðamanni. Þetta merka félag er
nú komið á virðulegan aldur. Þar
hafa menn löngum viljað gera mikl-
ar kröfur til sín, enda hafa í því
félagi oft setið sumir bestu pennar
þjóðarinnar, og svo er enn. Hinu
er ekki að leyna, að í þeirri þenslu
sem blaðamennska og fjölmiðlun
nútímans hefur orðið fyrir, hafa
fleiri verið kallaðir til starfa en
áður og ekki allir fyllilega undir það
búnir; minnir stundum á kálfa, sem
er hleypt úr fjósi áður en þeir eru
famir að standa í fætuma. Hversu
oft hefur það ekki gerst á blaða-
mannafundum á seinni árum, að
^gerðarlegt ungt fólk, sem er sent á
slíka fundi, verður sér nánast til
skammar vegna kunnáttu- og þekk-
ingarleysis, það heilsar ekki, segir
ekki til sín eða blaðs síns og spum-
ingamar, sem það stamar upp úr
sér em þess eðlis, að þeir sem sitja
fyrir svörum gera ýmist að móðg-
ast eða verða miður sín. Út yfir
allan þjófabálk hefur þó tekið, eftir
að allar útvarpsrásimar og sjón-
varpsrásimar steyptust yfir okkur
(ég leyfi mér að taka svo til orða,
vegna þess að maður er ekki víða
óhultur fyrir óvelkominni fjölmiðl-
un, í verslunum, strætisvögnum,
sundstöðum, leigubflum o.s.frv.), og
svo virðist sem ýmsir séu ráðnir í
hljóðstofur áður en gáð er að því
hvort þeir eru talandi á íslenska
tungu.
En kannski þarf þess ekki leng-
ur! Tilefni þess, að Blaðamannafé-
lagsafmælið, merk saga félagsins
og þær hugleiðingar, sem það vakti
hjá mér fýrir áramótin, riíjuðust
upp aftur, var lítíð atvik, sem kom
fyrir mig fyrir nokkmm dögum.
Mér varð gengið inn í eina ágæta
matvörubúð í miðbænum, og það
myndi hafa tekið mig um tíu mínút-
ur að versla. Allan þann tíma var
útvarp í gangi og svo hátt stillt,
að ekki gat farið framhjá neinum.
Samtalið var á ensku. Þetta þótti
mér nýstárlegt og athyglisvert
tímanna tákn,, svo að ég lagði við
hlustimar. Þá kom í ljós, að ein-
hver íslenskur útvarpsmaður var
að eiga viðtal við danskan skemmti-
kraft, Eddie Skoller — á ensku.
Ekki var borið við, að þýða einn
stafkrók, meðan ég heyrði til. Til
fróðleiks má geta þess, að Skoller
reyndist vel mæltur á enska tungu
— ég get þess af því það er óvenju-
legt um Dani — hinn íslensku spyrill
að vísu sýnu verr. Eg verð að viður-
kenna, að mig rak í rogastanz, svo
mjög, að ég vék mér að stúlkunni,
sem var að afgreiða mig og spurði,
hvaða útvarpsfélag væri þarna á
ferðinni. Hún kvað það heita Stjöm-
una. Ég spurði, hvort hún vissi, að
þama væri íslendingur að eiga við-
tal við danskan mann á ensku.
„Hvað segirðu," sagði hún og dám-
aði ekki. „Mér fínnst nú það
minnsta að við reynum að talast
við á einhvers konar norrænu máli.“
Ég er sammála henni.
Sannleikurinn er sá, að enska og
ensk eða bandarísk áhrif vaða uppi
samfara fjölmiðlaþenslunni í ríkara
mæli en nokkm sinni fýrr, síðan
okkur tókst að komast á það stig
að vera ekki lengur hætta búin af
dönsku og dönskum ítökum. Hins
vegar er það átakanleg reynsla, ef
nafn eða heiti kemur fyrir á öðru
máli en ensku, jafnvel algengum
málum nágrannaþjóða, þýsku,
frönsku eða Norðurlandamálum.
Annað hvort eru þau heiti borin
fram á ensku (nokkrar undantekn-
ingar eru þó til meðal reyndra og
sómakærra fréttamanna og þula
g.s.l.) ellegar heitið er afbakað og
klæmst á því og síðan kannski
klykkt út með fíflahlátri, eins og
einn rásarþulurinn taldi sæmandi
um daginn, af því hann gat ekki
borið fram Ich liebe dich, eða hvað
það nú var. Þetta með skort á
málakunnáttu er að sjálfsögðu ekki
það alvarlegasta, þó að í því felist
ákveðið lágmenningareinkenni; hitt
skiptir náttúrulega sköpum, hvem-
ig menn umgangast sitt eigið
tungumál. Þar eru dæmin mörg svo
voveifleg, að furðu vekur, og skal
ekki tíundað hér, enda hefur Morg-
unblaðið skorið upp herör í þessu
efni og önnur blöð reyndar líka.
Það er gleðilegt, að fátt er meira
rætt með almenningi.
Dugmikið fólk hefur lagt út í nám
í fjölmiðlafræðum til að mæta kröf-
um nýs tíma. Það hefur þurft að
nema fræði sín í útlöndum, þar sem
fjölmiðlun hefur mótast af annars
konar þjóðfélagsgerð, annars konar
markaðssjónarmiðum, annars kon-
ar hugsunarhætti og annars konar
menningararfleifð. Ég hef ekki les-
ið nýja bók Stefáns J. Hafstein, en
mér skilst hann varpi einmitt fram
þeirri spumingu, hvort við höfum
tileinkað okkur þessa nýju miðla
almenningstengsla út frá okkar eig-
in forsendum. Ég get aðeins lýst
því, hvað mig sjálfan snertir, að
tilkoma allra þessara nýju rása í
hljóðvarpi og sjónvaipi, hefur orðið
til þess að ég hlusta minna á út-
varp og horfi minna á sjónvarp.
Einkum eftir að mér varð ljóst, að
samkeppnin, sem ég hafði vænst
nokkurs af, hefur ekki fætt af sér
meiri fjölbreytni, mér liggur við að
segja þvert á móti. Ég les þá reynd-
ar meira, svo fátt er svo með öllu
illt. En ekki veit ég hvort það gild-
ir um allan þorrann af hinni
sögufrægu bókaþjóð, og í jafn al-
varlegum málum og hér eru gerð
að umræðuefni, stoðar ekki að
hugsa eingöngu um sjálfan sig.
Ég hef verið að velta því fyrir
mér, hvetju þetta sæti. Ein ástæðan
er hygg ég sú, að áður var tiltölu-
lega auðvelt að fylgjast með því,
sem í útvarpi og sjónvarpi var á
boðstólum og hafa eins konar yfir-
sýn. Nú er aðeins hægt að hafa
pata af því, sem þar fer fram með
því að beita þeirri aðferð, sem mér
skilst Bandaríkjamenn séu margir
hveijir farnir að temja sér, að skipta
um sjónvarpsstöð á fjögurra
mínútna fresti og staðnæmast ekki
nema við fréttir einar í útvarps-
stöðvum. En ég stend mig sjálfan
að því að missa áhugann að bíða
eftir útvarpsviðtali, sem boðað er,
ef ég þarf fyrst að hlusta á ijölda
dægurlaga og aragrúa auglýsinga.
Meira að segja nítjánnítján heldur
mér ekki við efnið, þó að þar séu
á ferðinni nokkrir góðir fréttamenn,
vegna þess að mig brestur þolin-
mæði af sömu ástæðum. Ég vil
hlusta á fréttir, þegar ég vil hlusta
á fréttir, dægurlög, þegar ég vil
hlusta á dægurlög og auglýsingar
þegar ég vil hlusta á auglýsingar,
en ekki allt í einum hrærigraut.
Og það er kannski hroki, en mér
fullnægir ekki andlega að hlusta á
síbylju dægurtónlistar dægrin löng,
með þeirri tilbreytni einni að inn
er skotið viðtölum óundirbúinna
spyrla við óundirbúið fólk. Ég vil
undirbúa dagskrá í útvarpi og sjón-
varpi, vandlega unna af fag-
mennsku og þekkingu þeirra, sem
lagt sig hafa eftir því sem um er
fjallað.
Nýlega var ég staddur í Aust-
urríki og horfði þar talsvert á
sjónvarp mér til mikillar ánægju.
Sveinn Einarsson
„Við þurfum íslenskan
blaðamannaskóla. Við
þurfum námsbraut í
blaðamennsku og fjöl-
miðlun við Háskóla
Islands. Hugmyndin er
ekki ný og hefur oft
verið hreyft áður,
kannski er undirbún-
ingur kominn eitthvað
áleiðis. Vonandi, því að
þörfin er brýn.“
Nú vil ég taka það skýrt fram, að
mikið af efni ríkissjónvarpsins og
einnig stöðvar tvö er mjög svo fram-
bærilegt, oft er þar góð afþreying
fyrir þá sem ánægju hafa af slíku
og tíma, og stundum jafnvel það
sem er umhugsunarvert. En hins
vegar varð mér ljóst af þessum
stuttu kynnum af austurríska sjón-
varpinu, að á einu sviði er regin-
munur á dagskránni. Innlend
framleiðsla þeirra Alpamanna setur
miklu meiri svip sinn á hana, nán-
ast daglegir fræðsluþættir um
eitthvað sem tengist menningu
þeirra og sögu, staðarlýsingar,
kirkjur skoðaðar og kastalar.tón-
listarþættir, ferðir á skáldaslóðir
o.s.frv. Innlend leikverk var að sjá
að væru þar svotil vikulega, auk
svo skemmtiþátta, sem mér virtust
nú að vísu ekki taka fram „sveitó"
spumingaþáttunum hans Omars
Ragnarssonar. Og svo annað:
Enska hljómaði þama ekki daginn
út og daginn inn eins og í sumum
stöðvum hér. Reyndar ganga*þeir
svo langt í afstöðu sinni að Hump-
hrey Bogart og Lee Marvin mæla
á þýska tungu. Að vísu hefur mér
aldrei þótt slíkar aðferðir til fyrir-
myndar af listrænum ástæðum, því
alltaf verður blæmunur. En hvað
skal segja? Það er staðreynd, að
mengun af erlendum málum er þar
minni, bömin svara ekki á ensku
eins og uppeldisfrömuðir segja, að
hér eigi sér stað og rekja til áhrifa
sjónvarps.
Menning, sem einangrar sig, fær
ekki sérlega góðan áburð, þó að
hún dafni í góðri eigin mold. Þessi
gamla spuming leitar á okkur um
það, hvemig okkur eigi best að
nýtast áhrif að utan (sem okkur eru
svo sannarlega nauðsynleg og
sennilega einnig óhjákvæmileg á
þessum síðustu tímum), án þess við
glötum niður þeim verðmætum, sem
við höfum sjálf skapað hér við ystu
hafsbrún í aldanna rás, þeim ein-
kennum, sem við ein bemm, þeirri
tungu, sem við ein tölum og sem
hefur fætt af sér verðmæti, sem
enginn annar en við getum ávaxt-
að. Blaðamenn og fjölmiðlamenn
bera þama mikla ábyrgð. Áhrifa-
máttur íjölmiðlunar er miklu meiri
í dag en marga óraði fýrir um mið-
bik aldarinnar og við blasir nýr
vandi, þegar gervihnettirnir fara
að ausa yfir okkur áhrifagjarna
víðseljanlegri framleiðslu miðstöðl-
unarinnar. Ef okkur er annt um
það, sem hefur gert þessar 250
þúsund hræður að þjóð, öðm vísi
en aðrar þjóðir, er okkur þá eins
vænt að horfast í augu hvernig við
sjálf virðumst ætla að skila af okk-
ur til þeirra sem eftir koma.
Þekking og þjálfun ljölmiðlafólks
og blaðamanna getur þama skipt
sköpum. Þekking á sérkennum okk-
ar, sögu og menningu, atvinnulífi,
á öllu því, sem góður blaðamaður
á að hafa á fingmm sér. Þekking,
sem er miðuð við hugsunarhátt
þessarar þjóðar, skilyrði hennar í
þessu harðbýla og þó gjöfula landi.
Við þurfum íslenskan blaða-
mannaskóla. Við þurfum náms-
braut í blaðamennsku og tíölmiðlun
við Háskóla íslands. Hugmyndin er
ekki ný og hefur oft verið hreyft
áður, kannski er undirbúningur
kominn eitthvað áleiðis. Vonandi,
því að þörfin er brýn. Þarna þarf
að kenna íslensku og framburð
tungunnar, nokkur erlend mál og
framburðarreglur annarra, íslenska
stjómmálasögu, atvinnusögu og
menningarsögu. Námið á að vera í
senn bóklegt og verklegt. Það á
ekki að kenna verðandi blaðamönn-
um endilega fræðin til hlítar, heldur
aðferðir til að nálgast hvert það
mál, sem á fjörur þeirra rekur, tök-
in á því að setja sig inn í hlutina á
glöggan hátt á stuttum tíma. Mark-
miðið á að vera, að skapa íslenska
blaða- og fjölmiðlamenn.
Og svo er líka kostur, ef íslensk-
ir íjölmiðlamenn framtíðarinnar
verða vel læsir.
Höfundur er leikstjóri og rithöf-
undur.
Könnun á lestri tímaríta:
Hlutdrægur
undirbúningur
eftir Sigurjón
Valdimarsson
Ég tek undir flest sem Herdís
Þorgeirsdóttir ritstjóri segir í Morg-
unblaðinu um klúðraða könnun á
lestri tímarita. Auðvitað nær ekki
nokkurri átt að hafa suma útgef-
endur í harðri samkeppni um hylli
auglýsenda í undirbúningsnefnd að
könnun á þeirra eigin ágæti, en
öðmm naumast sagt frá henni. Mig
undrar ekki að undirbúningur könn-
unarinnar tókst svo klaufalega til
sem raun ber vitni, með slíkri upp-
setningu á undirbúningsnefnd. Ekki
verður annað séð en að í þessu
dæmi hafí útkoman verið ákveðin
fyrst, og síðan reiknað til að styðja
þá útkomu. Ég tek heils hugar
undir orð Herdísar: „Verst af öllu
er þó að Háskólinn skuli hafa verið
notaður í þessu skyni.“
Vilhjálmur Egilsson fram-
kvæmdastjóri Verslunarráðs segir
í viðtali við Moggann að útgefendur
hafí verið boðaðir til fundar um
þessa könnun í júní sl., og að á
þeim fundi hafí verið lýst eftir
mönnum í undirbúningsnefnd. Ekki
veit ég hvort sérstaklega hefur ver-
ið valið til þessa fundar eða að slys
hefur valdið því að Sjómannblaðið
Víkingi barst ekkert slíkt fundar-
boð, og þá auðvitað ekki heldur boð
um þátttöku í undirbúningsnefnd.
Á hinn bóginn var hnngt til mín
frá Verslunarráði nálægt mánaða-
mótum sept./okt. og mér sagt frá
að þessi könnun væri í bígerð og
mér boðið að láta spyija sérstaklega
Sigurjón Valdimarsson
„Fljótlega barst mér til
eyrna að tveir útgef-
endur ættu sæti í
undirbúningsnefnd og
hefðu þar, ásamt öðr-
um, lagt á ráðin um
f ramkvæmdina. “
um Víkinginn, gegn átta þúsund
króna gjaldi. Ég fagnaði þessum
upplýsingum og tók tilboðinu, enda
sýndist augljóst að nú skyldi gera
hlutlausa könnun að undirlagi
Verslunarráðs en framkvæma af
Háskólanum, og með hagsmuni
auglýsenda einna fyrir augum. Svo
vel var meira að segja að verki stað-
ið að við útgefendur fengum ekki
að vita af könnuninni fyrr en hún
var alveg að bresta á.
En Adam var ekki lengi í Paradís.
Fljótlega barst mér til eyma að
tveir útgefendur ættu sæti í undir-
búningsnefnd og hefðu þar, ásamt
öðmm, lagt á ráðin um fram-
kvæmdina. Annar þeirra gefur út
þau tvö blöð sem helst keppa við
Víkinginn á auglýsingamarkaðn-
um. Eg hringdi strax í Verslunarráð
og mótmælti þessu harðlega, en það
var auðvitað orðið of seint. En þá
rann líka upp fyrir mér skýring á
því óhemju tilstandi sem keppinaut-
urinn hafði í tilefni sjávarútvegs-
sýningarinnar, sem þá var nýlokið
í Laugardalshöll. Nokkrir auglýs-
endur sögðu mér að annað blað
þessa útgefanda um sjávarútvegs-
mál yrði gefíð út í 35 þúsund
eintökum og hitt í 25 þúsund ein-
tökum fyrir sýninguna og báðum
yrði dreift þar til allra sýningar-
gesta úr sérstökum sýningarbás
útgefandans. Annað þessara blaða
var þama með síðasta tölublað sitt
fyrir könnunina, og sérstaklega átti
að spyija um hvort svarendur í
könnuninni hefðu séð síðasta tölu-
blað viðkomandi rits.
Ég skal að vísu viðurkenna að
mér fannst æði ótrúlegt að nokkur
maður skyldi láta sér detta í hug
að segja að ritin yrðu gefin út i svo
stóru upplagi, og jafnvel fyndið að
nokkur skyldi trúa því, og fráleitt
að svo yrði í framkvæmd. En þetta
var mér sagt.
Það er raunar ekkert nýtt að við
„minni“ spámenn í tímaritaútgáfu
rekumst á veggi, sem þeir „stærri"
virðast hafa byggt sér til skjóls.
Ég hef rekist á þá hjá réttvísinni,
á hinum „hlutlausu" fréttastofum
ríkisíjölmiðla, auglýsingastofum og
nú hjá Verslunarráði og sjálfum
Háskólanum, þótt ég trúi ekki öðru
en að sá síðastnefndi hafi ekki vitað
betur en að hann væri að gera hlut-
lausa könnun. Mér fannst þó kasta
tólfunum, þegar ég heyrði þul í
fréttatíma ríkisútvarpsins lesa:
„Fiskifréttir segja að þjóðhags-
stofnun segi..."
Höfundur er ritstjóri Sjómanna-
blaðsins Vikings.