Morgunblaðið - 29.01.1988, Page 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. JANÚAR 1988
19
Forsendur verðtrygg-
ingar og hávaxta
eftirMagna
Guðmundsson
Hækkun útlánsvaxta hefír
tvenns konar tilgang í hagstjóm:
Annars vegar er henni ætlað að
draga úr eftirspum lána og þar
með úr pehingaframboði og verð-
þenslu. Hins vegar veitir hún
svigrúm fýrir hækkun innláns-
vaxta, sem að sínu leyti kynni að
geta aukið spamað og þvi einnig
minnkað verðþenslu. Við skulum
byija á því að athuga fyrri forsend-
una.
Mun hækkun útlánsvaxta í reynd
draga úr eftirspum lánsfjár? Það
er ekki einhlítt. Hækkunin hefir því
aðeins samdráttaráhrif, að vextimir
séu virkir, sem svo er kallað. Til
þess þarf að fullnægja ákveðnum
skilyrðum. Þau felast öll í orðunum
stjórn eftirspumar,* sem í stuttu
máli tákna aðhald bæði í ríkisfjár-
málum og peningaframboði. Nánar
tiltekið þarf samræmdar aðgerðir á
þessa iund:
(i) Ríkisbúið verður að reka án
halla, svo og stærri bæjarfélög.
(ii) Skuldasöfnun ríkissjóðs og við-
skiptabanka hjá Seðlabanka verður
að stöðva.
(iii) Eriendar lántökur umfram af-
borganir af hendi ríkissjóðs, stofn-
ana og einkaaðila verða að hætta.
(iv) Fjárfestingu verður að tak-
marka við spamað í landinu.
(v) Peningaframboð verður að mið-
ast við raun-þjóðartekjur.
Ekkert þessara skilyrða eða að-
eins fá þeirra hveiju sinni hafa verið
fyrir hendi á íslandi um áratuga-
skeið. Miðstýrð peningastjóm hefír
því óhjákvæmilega verið máttvana.
Af sömu ástæðu hafa beinar verð-
lagshömlur ætíð verið .haldlausar.
Og kjarasamningum hefír fylgt
launaskríð. Við höfum haft verð-
bólgu í hartnær hálfa öld.
Hvemig er umhorfs núna? Fjár-
lög hafa verið barin saman hallalaus
í fyrsta sinn á löngu tímabili. Það
er spor í rétta átt. Hins vegar veit
enginn hvemig ríkisreikningur lítur
út að ári liðnu. Fyrirhuguð fjárfest-
ing er langt umfram eðlileg mörk
hjá ríki og höfuðborg. Einstaklingar
og fyrirtæki láta ekki sitt eftir
liggja. Það er hins vegar venja í
lýðfrjálsum löndum að láta einka-
fjárfestingu afskiptalausa í lengstu
lög. Þess vegna er opinbemm fram-
kvæmdum hagað eftir ástandi
markaðarins á hveijum tíma —
dregið úr þeim sem mest má, þegar
eftirspum vinnuafls er mikil. Erlend
skuldasöfnun er enn í fullum gangi,
og halli á utanríkisviðskiptum nem-
ur milljörðum króna.
Við slíkar aðstæður, þegar
spenna og ofþensla ríkir, hefír
hækkun útlánsvaxta ekki nein áhrif
í þá átt að draga úr eftirspum láns-
ijár. Við sjáum þetta fyrir okkur
hvarvetna. Útlánsvextir innláns-
stofnana tvöfölduðust og nokkm
betur á 12 mánuðum frá okt. 1986
til okt. 1987 (hækkun 115%). Á
sama tíma varð hátt í helmings-
aukning á útlánunum sjálfum
(43%). Forvaxtaprósenta Seðla-
bankans (vextir hans af endur-
keyptum víxlum) hefir verið óvirk
með öllu. Hefir Seðlabankinn orðið
að beita viðskiptabanka allt að 70%
refsivöxtum. Á verðbréfamarkaðin-
um næst 80% ávöxtun og þar yfír.
Á svarta peningamarkaðinum
þekkjast að sögn vextir frá 120%
og allt að 300% á ári.
Augljóst er, að gildandi útláns-
vextir banka og sparisjóða, sem era
kringum 40% p.a., em ekki jafn-
vægisvextir, þar sem framboð
lánsfjár og eftirspum þess mætast.
Útlánsvextimir em einfaldlega
settir við þessi mörk af viðskipta-
bönkunum með þegjandi samþykki
Seðlabanka og rflcisvalds. Þeir hafa
ekki haft nein samdráttaráhrif á
útlánin.
En hefír hækkun útlánsvaxta
engin önnur áhrif? Jú, hún hefír
áhrif á verðlagið. Vextir em verð
peninga, og hækkun þess verðs
síast gegnum allt hagkerfíð. Ég
gerði ítarlega könnun á þessu sviði
Dr. Magni Guðmundsson
„Við ríkjandi aðstæður
megnar vaxtahækkun
ekki að draga úr eftir-
spurn lánsfjár og þar
með úr peningafram-
boði. Áhrifin eru þau
ein að efla kostnaðar-
verðbólgu í landinu.“
fyrir allmörgum ámm að tilhlutan
viðskiptaráðherra og fjármálaráð-
herra. Hún leiddi i ljós á ótvíræðan
hátt, (i) að greiddir vextir í atvinnu-
rekstri fóm gjaman fram úr
greiddum vinnulaunum og (ii) að
kostnaðarauki af völdum vaxta-
hækkana kom fram í vöraverði
bæði beint og óbeint.
Eiga markaðsöflin enn eftir að
verka, eins og sumir menn virðast
halda? Vafalaust, en á annan veg
en þeir ímynda sér. Þessir háu vext-
ir, sem em a.m.k. fjóram sinnum
hærri en í samkeppnislöndum okk-
ar, þrengja að útvegi, bæði veiðum
og vinnslu, ullariðnaði o.fl. útflutn-
ingsgreinum, sem nú þarfnast
gengislækkunar. Gengislækkun
leiðir til alhliða hækkana á yerði
innfluttra vara. Hávextir gera íbúð-
arhúsæði dýrara bæði fyrir byggj-
endur og leigjendur. Það herðir á
kaupkröfum, sem aftur leiða til
vömverðshækkana. Þannig knýr
vaxtaskrúfan verðbólguhjólið. Við
höfum dæmin fyrir okkur. Brasiiíu-
menn, sem gáfu okkur fyrirmynd-
ina að verðtryggingu fjárskuld-
bindinga, náðu að leikslokum 860%
verðbólgu. Þeir glötuðu efnahags-
legu sjálfstæði og vom settir undir
stjóm Alþjóðabankans 1985.
Niðurstaðan er þessi: Við ríkjandi
aðstæður megnar vaxtahækkun
ekki að draga úr eftirspum lánsfjár
og þar með úr peningaframboði.
Ahrifin em þau ein að afla kostnað-
arverðbólgu í landinu. Vera má, að
einhveijum árangri megi ná með
umfangsmiklum viðskiptum Seðla-
banka með ríkisskuldabréf á opnum
markaði.
Eftir er að ræða seinni forsendu
hávaxta, sem getið var í byrjun.
Til þess þarf aðra grein af svipaðri
stærð.
* Á ensku máli „demand manage-
ment“.
Höfundur hefur doktorspróf I
hagfræði og áratuga reynsJu við
sérfræðistörf fyrir stjómardeildir
heima og erlendis.
TOYOTA
Tovota áÁkureyri og í Keflmík
Bflasýning á öllum tegundum Toyota verður
nú um helgina í Bílasölunni Stórholt á
Akureyri og Bílasölu Brynleifs í Keflavík.
Laugardaginn 30. janúar kl. 10:00 til 17:00.
Sunnudaginn 31. janúar kl. 13:00 til 17:00.
Bílamir verða til sölu og
afgreiðslu strax.
Fjórhjóladrifinn
Toyota Tercel verður einn
sýningarbíla okkar. Hann er frábær í
snjó, rúmgóður, eyðslugrannur og ...laglegur.
TOYOTA