Morgunblaðið - 16.02.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. FEBRÚAR 1988
Námslán og jafnrétti
eftir Karl Roth
Karlsson
Hæstvirtur menntamálaráð-
herra.
Ég rita þetta bréf vegna þess
að ég hef miklar áhyggjur af af-
komu minni og annarra þeirra
námsmanna, sem fá lán hjá Lána-
sjóði íslenskra námsmanna og eru
með maka á framfæri. LIN fer
með framfærsluáætlun þessa hóps
á þann hátt, að undrun sætir. Regl-
ur sjóðsins um framfærsluútreikn-
inga námsmanna með maka á
framfæri gengur þvert á grund-
vallarstefnu Sjálfstæðisflokksins
varðandi skóla- og menntamál, en
í viðtali við Stúdentablaðið, 4. tbl.
63. árg. segið þér að það sé stefna
flokks yðar „... að allir einstakl-
ingar í þjóðfélaginu hafi jafnan
rétt til náms, óháð búsetu, uppr-
una, stétt eða stöðu og óháð
aldri...“ Þér segið einnig:
„Námslánakerfíð á að endurspegla
þessa stefnu með því að gefa fólki
kost á að stunda nám, óháð efna-
hag.“ Ég mun koma nánar inn á
þetta hér á eftir.
Fyrir jól ritaði ég stjóm sjóðsins
bréf, þar sem ég léitaði skýringa
á ýmsum þáttum áðumefndrar
áætlunar, en hef ekkert svar feng-
ið. Því rita ég yður nú, að ég hef
meiri trú á því að þér sýnið skiln-
VINSÆLI HUGBÚNAÐURINN
FJÁRHAGSBÓKHALD
SKULDUNAUTAKERFI
LÁNARDROTTNAKERFI
BIRGÐAKERFI
FRAMLEGÐARKERFI
UERKBÓKHALD
SÖLUNÓTUKERFI
LAUNAKERFI
TILBOÐSKERFI
GAGNAGRUNNSKERFI
TÖLVUR
PRENTARAR
TÖLVUBORÐ
PAPPÍR
DISKLINGAR
RITVINNSLA
TÖFLUREIKNIR
TELEX
STIMPILKLUKKUR
TOLLKERFI
LJÓSMYNDARINN
LÍFE YRISSJÖÐAKERFI
PLÖTUSAFNSKERFI
SÉRHÖNNUÐ KERFI
SKERFISÞRÓUN HF.
Armúli 38. 108 Reykjavik
Simar: 688055 • 68 74 66
ing á þessum málum en fulltrúar
yðar í stjóminni. Til marks um það
vil ég nefna að þér gáfuð gult ljós
á endurskoðun framfærslunnar í
svari við fyrirspum Steingríms J.
Sigfússonar um þau mál á Alþingi
nýverið. Þetta tel ég sýna jákvæða
breytingu frá því er þér sögðuð í
viðtali við Vökublaðið 3. tbl. 1987:
„Forsvarsmenn sjóðsins telja að
við gemm vel við okkar námsmenn
miðað við önnur lönd og ekki sé
þörf á því að endurskoða fram-
færslugrunninn ...“ Hér vil ég
geta þess að í grundvallarstefnu
Sjálfstæðisflokksins er hvergi
nefnd viðmiðun við önnur lönd,
heldur einungis jafnrétti. Við ætt-
um því ekki að láta okkur varða
hugsanlegt misrétti annarra landa
í þessum efnum og miða einungis
að því að gera skár en þau, heldur
stefna að jafnrétti á íslands„bas-
is“. Annað dæmi vil ég nefna, en
þér sögðuð sjóðnum að hætta að
hafa meðlag af einstæðum foreld-
mm, þrátt fyrir staðföst ummæli
Sigurbjöms Magnússonar, eins
fulltrúa yðar í stjóm sjóðsins, um
að slíkt yrði ekki gert.
Fulltrúar yðar í stjóminni hafa
gert fleira glómlítið. A fundi
stjómarinnar 5. nóvember 1987
bókuðu þeir yfírlýsingu um það hve
stjómvöld gerðu vel við íslenska
námsmenn og nefndu til marks um
það breytta tekjumeðferð. Ég mun
hér á eftir sýna yður óréttlætið í
þessari tekjumeðferð gagnvart
námsmönnum með maka á fram-
færi.
Þrennt er það sem ég tel að
verði að fá umfjöllun hið fyrsta
með tilliti til umrædds hóps náms-
manna:
1. Framfærslugrunnur.
2. Tekjumeðferð og meðferð
bamabóta sem tekna.
3. Matarskattur og áhrif bama-
bóta þar á.
Framfærslugrunnur
Kunningi minn er giftur og á
tvö böm. Svo er einnig um mig.
Við búum báðir í leiguhúsnæði.
Við erum_ báðir við_ sama nám í
Háskóla Islands. LÍN taldi hans
ijölskyldu þurfa 77.850 kr. til
framfærslu í desember, en mína
51.900. Munurinn liggur í því, að
kona hans er einnig við nám en
kona mín er heimavinnandi. Sú
upphæð sem fjögurra manna fjöl-
skyldu minni er ætlað að lifa af
er sú sama og tveimur námsmönn-
um, bamlausum, í sambúð er æt-
luð. Við fáum báðir lán í samræmi
við þ'etta. Ég gerði mér ferð á fund
viðtalsmanns sjóðsins og spurði
hvemig á þessu stæði. Var mér
tjáð að kona sem er heima allan
daginn og hefði einungis tveimur
bömum að sinna, væri að jafnaði
iðnari við að spara í matarmálum,
tæki slátur og þvíumlíkt. Hafíð þér
heyrt annað eins? Þvíumlíkt gat
ég ímyndað inér að væri skrokka-
kaup og sokkastag. Þannig átti
að vera hægt að spara 25.950 kr.
á mánuði. Þetta er sama upphæð
og einum bamlausum námsmanni
í leiguhúsnæði var ætlað að lifa af
í desember. Því meira sem ég
hugsa um þessi rök, kemst ég bet-
ur að því að þau standast engan
veginn. Til dæmis gerir sjóðurinn
ekki ráð fýrir því, að við þurfum
meira í staðinn vegna húsnæðis,
svo sem undir frystikistu, fýrir
slátur og skrokka. Eða þá að' böm
sem em heima stóran hluta dags-
ins þurfi rýmra athafnasvæði en
þau sem lítið eru heima. Þess má
geta hér að 15,38% framfærslunn-
ar em ætluð í húsaleigu. Fjölskyldu
minni vom því ætlaðar 7.982 kr.
í húsaleigu. Öllum má ljóst vera,
að framfærslugmnnur náms-
manna með maka á framfæri er
alvarlega á skjön við raunvemleik-
ann. Hugmyndinni um jafnrétti til
náms er hér gefíð rækilegt spark
í rass.
Nú hef ég heyrt það að ég megi
bara þakka fyrir að fá lán út á
mann sem ekki er einu sinni í námi.
Ég samþykki það. Hins vegar get
ég ekki sætt mig við það, að LIN
ákveði að við getum etið verra
fæði en aðrir og/eða verið í verra
húsnæði en aðrir og/eða þegið
verri heilbrigðisþjónustu en aðrir.
Því hef ég sagt við þessu: „O.K.
Leyfíð mér þá að vinna mér inn í
friði það, sem upp á vantar til
framfærslu."
Hin milda tekjumeðferð LÍN
kemur hér til skjalanna.
Tekjumeðferð
og barnabætur
Fulltrúar yðar í stjóm LÍN halda
því fram í fyrmefndri bókun, að
breytt tekjumeðferð vegi upp á
móti þeirri skerðingu sem orðið
hefur á framfærslugmnni náms-
manna. Þetta er mjög villandi.
Eftir því sem ég kemst næst var
sú breyting fólgin í því að 50%
umframtekna koma til frádráttar
láns nú, í stað 65% áður. Þetta
kemur auðvitað að engum notum
fyrir þá sem vinna sér inn tekjur,
sem em undir viðmiðunarhámarki
Lánasjóðsins. Annað er, sem snýr
að námsmönnum með maka á
framfæri. Þeir mega ekki vinna
sér inn meira yfír sumarið en hin-
ir, til að vega upp mismun lánsupp-
hæðar. Ekki heldur mega þeir
vinna sér inn jafnmikið, þrátt fyrir
það, að heimilisaðstæður séu að
öllum líkindum svipaðar á sumrin.
Sumarframfærsla mín er áætluð
lægri en kunningja míns, sem á
maka sem ætlar í nám veturinn
eftir. Við unnum við sams konar
vinnu í sumar og konur okkar einn-
ig. Laun allra voru svipuð. Heimil-
isaðstæður voru eins. Samt var
gert ráð fyrir að hans fólk þyrfti
50% meira til að lifa af sumarið
en mitt. Ástæðan var væntanlegur
munur á heimilishögum veturinn
eftir.
Eins og þér vitið hefur ríkisvald-
ið að einu leyti aðra hugmynd. Það
kemur fram í bamabótum, sem eru
jafnháar til minnar fjölskyldu og
kunningja míns. Þar kemur að
hámarki misréttisins. Barnabætur
Karl Roth Karlsson
„Ollum má ljóst vera,
að framfærslugrunnur
námsmanna með maka
á framfæri er alvarlega
á skjön við raunveru-
leikann. Hugmyndinni
um jafnrétti til náms
er hér gefið rækilegt
spark í rass.“
reiknast að fullu sem tekjur og
bætast ofan á sumartekjurnar.
Takið nú eftir, ráðherra. Ef árs-
tekjur okkar hjóna hefðu farið yfír
178.256 kr. hefði verið klipið af
hinu lága láni okkar veturinn eftir.
Af þessum 178.256 kr. voru
bamabætur 116.784. Við máttum
því hafa 61.472 kr. samtals í sum-
arlaun, eða 10.245 kr. á m'ánuði
hvort okkar, áður en Lánasjóður
taldi rétt að fara að skerða lán.
okkar. Eitthvað hlýtur að vega
bogið við þau sjónarmið, að styrk-
ir til „hinna sem minnst mega sín“,
s. s. bamabætur, nemi tveimur
þriðju hlutum af eðlilegum fram-
færslutekjum. Við hljótum að hafa
gleymst þegar tekjumeðferðarað-
ferð var ákveðin. Eða gleymdi
ríkisstjómin kannski að lækka
bamabætur til námsmanna með
maka á framfæri?
Og svo kom matarskatturinn.
Matarskattur
og barnabætur
Nýlega var afnumið söluskatts-
leysi á matvæli, og er í því sam-
bandi oft talað um matarskatt. Var
á þá ráðstöfun harkalega deilt. En
ríkisstjómin kom til móts við þá
sem minna mega sín (var þá gjam-
an rætt um fólk sem hafði 30—
40.000 kr. í mánaðarlaun og mega
því námsmenn sín líklega einskis)
t. d. með stórhækkuðum bamabót-
um. Ekki þarf að minna yður á
að tiltölulega fáir námsmenn eiga
böm og koma þær því þeim að
engu gagni. Hitt er einnig alvar-
legt mál, að bamabætumar eru
tekjur í augum sjóðsins. Þannig
auka hækkaðar bamabætur þá
upphæð sem LÍN tekur af hvetju
láni. Hærri bamabætur, lægri lán.
Ergo: Matarskattur kemur verr
niður á námsmönnum með börn
en öðrum. Samt era námslán tals-
vert lægri fyrir en lægstu laun. Á
þessu ári munu bamabætur til fjöl-
skyldu minnar og kunningja míns
verða 210.Í84 kr., miðað við
óbreytta viðmiðunarvísitölu.
Líklegt er að það verði allnokkra
hærra en námsmanni með maka á
framfæri er ætlað að vinna sér inn
um sumarið. Miðað við óbreyttan
framfærslugrann mun það verða
innan við 200.000 kr. Sjáið þér
þetta fyrir yður? Hjón með tvö
böm fylla upp í tekjuhámark LÍN
með bamabótum einum saman.
Það hlýtur að þurfa að rétta af
þetta misræmi hið fyrsta.
Engum dylst að lánin era nú
komin talsvert hiður fyrir lægstu
laun og fáir treysta sér til að lifa
af laununum þeim. Jafnréttis-
hugsjónin er sífellt fleiri fótum
troðum og kemur misréttið hvað
harðast niður á námsfólki með
maka á framfæri.
í fyrmefndu viðtali við Vöku-
blaðið segið þér að endurskoðun
laga um Lánasjóð íslenskra náms-
manna muni standa í allan vetur
og því sé ekki von á breytingum
á þessu þingi. Þetta veldur mér
áhyggjum. Aðstaða okkar, náms-
manna með maka á framfæri, þol-
ir ekki þá bið. Hún þolir ekki
óbreytt ástand það sem eftir lifír
vetrar. Leiðrétta þarf misréttið,
annað hvort núna eða þá strax,
með reglugerðarbreytingu eða öðr-
um viðeigandi meðulum.
Athugið það, ráðherra, að lánun-
um er ætlað að brauðfæða okkur
meðan á námi stendur og tryggja
okkur húsaskjól. Þau hafa sama
gildi fyrir okkur og launin hafa
fyrir aðra.
Áður en ég set punktinn aftan
við þetta bréf, langar mig að spyija
yður nokkurra sþuminga.
1. Finnst yður það vera í anda
jafnréttis að ætla heimadvelj-
andi fólki minna húsnæði en
þeim sem lítið era heima við?
2. Finnst yður það vera í anda
jafnréttis að ákveða mismun-
andi framfærsluþörf að
sumri eftir starfi að vetri?_
3. Finnst yður eðlilegt að LÍN
geri ráð fyrir því að bætur ríkis-
ins til minnamegandi nálgist
það að fullnægja framfærslu-
þörf þeirra?
4. Geta það ekki talist mistök að
ríkið skuli á einum stað telja
mína fjölskyldu þurfa minna til
að lifa af en fjölskyldu kunn-
ingja míns (LÍN) en jafnmikið
á öðram (gjaldheimtan)? Eða
er Lánasjóði íslenskra náms-
manna ætlað að taka til baka
það sem okkur hefur verið of-
reiknað með bamabótum (sbr.
meðlög áður)?
5. Værað þér reiðubúnir að láta
n framfærslumál okkar ekki bíða
til næsta þings?
Virðingarfyllst
Karl Roth Karisson
Höfundur er nemandi í tölvunar-
fræði við Háskóla íslands.
Löggan og drottningin
Dagano 4.-10. ágúst verður haldið alþjóðlegt þing lögreglumanna í Rotterdam. ■ Meðal
þeirra sem heiðra þingið með nœrveru sinni eða boðum eru drottning Hollands, borgarstjórinn
í Rotterdam, innanríkisráðherra og dómsmálaráðherra. • Þótt auðvitað verði aðaláhersla á
þingstörfin verður þetta því skemmtileg ferð bœði fyrir þingfuiltrúa og þá sem fara til að
hitta erlenda kollega og hlýða á fróðlega fyrirlestra.