Morgunblaðið - 09.06.1988, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. JÚNÍ 1988

Nýja
símanúmerið
hjá Redmond
umboðinu er:
657117
ÁSA HF.
HEILDVERSLUN
S: 65 7117
A slóðum um biblíuhreyf-
ingarinnar í Rússlandi
eftirFelix Ólafsson
Stofnun Biblíufélags St. Péturs-
borgar árið 1813 var að mörgu
leyti merkur áfangi í sögu biblíu-
hreyfíngarinnar á fyrri hluta 19.
aldar. A fáum árum jókst vegur
félagsins svo, að það varð um skeið
öflugasta biblíufélag heims, að
brezka móðurfélaginu einu undan-
teknu. Áður hafði sýnóda rúss-
nesku kirkjunnar haft einkarétt á
útgáfu og prentun Biblíunnar á
hinu foma kirkjumáli, slavónsku.
Prentun þeirrar bókar fór fram í
Moskvu og Kiel, en afköstin námu
aðeins 400 eintökum árlega, sem
seld vom hæsta verði. — Nú hóf
biblíufélagið að senda á markaðinn
biblíurit á mörgum þeirra mála,
sem töluð vom innan marka hins
víðáttumikla ríkis. Hafði biblíu-
dreifíngin því margvísleg áhrif,
bæði á þjóðlíf, kirkjulíf og menn-
ingu landsins. í öðmm löndum
vakti starfsemi rússneska biblíufé-
lagsins mikla athygli, enda kemur
það greinilega fram í elztu árs-
skýrslum brezka og danska biblíu-
félagsins, svo dæmi séu nefnd.
En þetta blómaskeið stóð
skammt. Árið 1826 var Hið rúss-
neska biblíufélag lagt niður og aldr-
ei síðan endurreist. En minning
þess lifír. Þótt liðin séu 175 ár frá
stofnun þess em enn ritaðar bækur
um stuttan starfsferil þessa félags,
þessa ljósgeisla í þúsund ára sögu
kirkjunnar í Rússlandi. 0g þá er
skemmtiiegt til þess að hugsa, að
leið biblíustarfsins til Rússlands lá
um Norðurlönd. Þar vora sömu
menn að verki, John Paterso og
vinur hans og samheiji Ebenezer
Henderson. Hinn 5. dag ágústmán-
aðar 1812 kom skoski presturinn
John Paterson ásamt konu sinni
sænskri til St. Pétursborgar. Áður
hafði hann starfað í Danmörku og
Svíþjóð og síðast, skömmu áður en
þetta gerðist, stofnað Hið fínnska
biblíufélag. Hafði hann í fómm
sínum meðmælabréf frá Tengström
biskupi Finnlands til rússneska ráð-
herrans, er fór með kirkjumál ríkis-
ins, Alexanders Galitzins prins.
Paterson hitti Galitzin að máli
23. ágúst og hófst þá náið og gott
samstarf, sem átti eftir að verða
til mikils góðs. Daginn eftir héldu
þau hjónin ferð sinni áfram til
Moskvu. Þangað komu þau aðeins
fáum dögum áður en Napóleon
hertók borgina og var því ekki um
annað að ræða en að fylgja flótta-
mannastraumnum aftur til St. Pét-
ursborgar. Sú ferð tók svo mjög á
þrek frú Paterson, að hún lézt
nokkmm mánuðum síðar.
í október hóf Paterson þrátt fyr-
ir ógnir styijaldarinnar að vinna
að stofnun biblíufélags í St. Péturs-
borg. Varla var þó hægt að hugsa
sér óhentugri aðstæður til þess að
vinna þess konar málefni fylgi.
Óvinaher var enn á rússneskri
gmnd og tvísýnt um, hvemig fara
myndi. Þeir, sem eitthvað áttu og
einhvers máttu sín, hugsuðu mest
um að koma ár sinni vel fyrir borð.
Það varð málefni Patersons til
happs, að honum tókst að vinna
því fylgi nokkurra úrvalsmanna,
sem skildu gildi þess. Galitzin var
þar fremstur í flokki. Hann var þó
þeirrar skoðunar, að rússneskt
biblíufélag ætti fyrst og fremst að
hugsa um hag þýzku safnaðanna
í Suður-Rússlandi og annarra mót-
mælenda, sem m.a. vom fjölmennir
á Eystrasaltssvæðinu, enda sæi Hin
heilaga sýnóda fyrir þörfum Rússa
á þessu sviði. Þetta hafði einnig
verið skoðun Nikólásar baróns,
sendiherra Rússlands í Stokkhólmi,
er Paterson ræddi við hann fyrir
brottförina þaðan. En svo gerðist
það, að Paterson var kynntur fyrir
Kotchubey greifa, en hann hafði
um árabil verið einn víðsýnasti og
traustasti ráðgjafí Alexanders keis-
ara. Kotchubey hlýddi á málflutn-
ing Patersons, hreifst af og sagði:
„Þetta er hið þarfasta mál fyrir
Rússland." Hann var hins vegar á
þeirri skoðun, að slíkur félagsskap-
ur ætti að starfa fyrir allar þjóðim-
ar. Til þess að það gæti orðið var
mikilvægt að leggja málið sem fyrst
fyrir keisarann og fá samþykki
hans. Málið var svo undirbúið með
aðstoð þessara manna og í byijun
desember var Galitzin falið að
koma því á framfæri við Alexand-
er. Um sama leyti reið Napóleon
einmana um lönd Evrópu á heim-
leið til Parísar, en leifar franska
hersins háðu örvæntingarfulla bar-
áttu við frost og snjó, til þess að
komast lifandi frá Rússlandi. Þá
vom 192.000 hermenn eftir í rúss-
neskum fangabúðum, 125.000
höfðu látið lífíð í bardögunum, en
132.000 létu lífíð á undanhaldinu
sökum kulda og hungurs. Atburðir
ársins höfðu mikil áhrif á Alexand-
er og þegna hans. Með þá í huga
sagði metrópóliti kirkjunnar í St.
Pétursborg við Paterson: „Yður
fínnst e.t.v. að þér hafíð komið til
Rússlands á óhagstæðum tíma, en
ég fullvissa yður um, að þér komuð
á réttri stundu." Enda fór svo, að
Alexander keisari varð hrifínn af
hugmyndinni um rússneskt biblíu-
félag og hinn 25. desember 1812
undirritaði hann tilskipunina um
biblíufélagið í St. Pétursborg, en
það var síðan stoftiað 23. janúar
1813. Við þá athöfn vom margir
háttsettir embættismenn viðstaddir
ásamt fulltrúum kirkjufélaga. Ga-
litzin hafði sér á hægri hönd metró-
pólita rússnesku kirkjunnar, en
honum á vinstri hönd sat æðsti
fulltrúi páfa í Rússlandi. Einnig
mátti sjá þama kaþólikus arm-
ensku kirkjunnar ásamt fulltrúum
lúterskra manna og kalvínista.
Galitzin var kjörinn forseti félags-
ins. „Þetta var einn hamingjusam-
asti dagur ævi minnar," skrifaði
Paterson í endurminningar sínar
mörgum ámm síðar. Árið eftir
ákvað keisarinn, að í samræmi við
starfssvið félagsins skyldi nafn
þess eftirleiðis vera Hið rússneska
biblíufélag.
Starfsemin fór vel af stað, enda
var rekstur starfsins í góðum hönd-
um, þar sem Paterson var að verki.
(Hér má skjóta því inn íslenzkum
lesendum til fróðleiks, að um þetta
leyti var Henderson í Kaupmanna-
höfn, þar sem hann vann að útgáfu
Biblíunnar á íslenzku og að undir-
búningi að stofnun Hins danska
biblíufélags.) Paterson lagði
áherzlu á það við stjómina, að
starfsemi félagsins yrði að hefjast
án tafar og vom því Biblíur og
testamenti útveguð annars staðar
frá til þess að dreifíng þeirra gæti
hafíst sem fyrst. í maí-júní komu
fyrstu bókakassamir frá Englandi
en þar var um mikið magn að ræða
af biblíuritum á mörgum tungumál-
um. Frá Svíþjóð komu bækur á
sænsku, enda mikið um sænsku-
mælandi fólk í Eystrasaltslöndun-
um. Hin heilaga sýnóda sendi félag-
inu eintök af Biblíunni á slavónsku.
Árið eftir var félaginu heimilað að
prenta Biblíuna á því máli. Þannig
hófst dreifíngarstarfíð á um 15
tungumálum. Útgáfustarfsemi fé-
lagsins sjálfs hófst einnig á fyrsta
starfsári þess. Preentuð vom 5.000
eintök af Biblíunni á finnsku og
Nýja testamentið á fínnsku, þýzku
og armenísku, en árið eftir var
Biblían öll gefín út á því máli.
Felix Ólafsson
„Hvernig hinum sam
einuðu biblíufélögum
tekst samstarf ið við
kristna menn í Rúss-
landi á komandi árum
getur enginn sagt með
vissu enn sem komið er,
en fréttin um, að nor-
rænu biblíufélögin hafi
ákveðið að kosta útgáfu
hins mikla biblíuverks,
Tolkovaja-biblíunnar, í
tilefni af 1000 ára af-
mæli kristninnar í
Rússlandi, hlýtur að
gleða alla, sem skilning
hafa á gildi Biblíunnar
fyrir þjóðir heims.“
Sumarið 1813 ferðaðist Paterson
um Eystrasaltslöndin og vom þá
deildarfélög stofnuð í Dorpat, Riga,
Mittau og Reval. Ákvörðun var
tekin um að gefa Nýja testamentið
út á aðaltungumálum þessara
landa, en sama sumar var einnig
stofnað deildarfélag í Moskvu. Á
fyrsta starfsári félagsins var samið
um prentun rita á 10 tungumálum.
Tekjur félagsins það ár, félagsgjöld
og gjafír, námu samtals 76.288
rúblum, en auk þess færði keisarinn
félaginu að gjöf 25.000 rúblur við
stofnun þess um leið og hann hét
að styðja það árlega með 10.000
rúblna framlagi.
Samstarfíð við Hina heilögu
sýnódu mótaðist frá upphafí af
gagnkvæmri virðingu og velvild.
Lærðum prestaskólakennara, Fil-
aret, síðar metrópólit í Moskvu, var
falið að hafa umsjón með prentun
kirkjubiblíunnar, og eftir 1814 átti
rússneskka kirkjan fulltrúa í aðal-
stjóm biblíufélagsins. Var það
metrópólíti St. Pétursborgar, sem
gegndi því starfí. Má þar t.d. nefna
Mikhail, sem lézt 1821, mikilhæfan
og velmenntaðan mann, sem á allan
hátt leitaðist við að styðja og efla
biblíudreifínguna.
Árið 1814 skrapp Paterson til
heimalandsins, en þar hafði hann
ekki verið síðan árið 1805. Notaði
hann tækifærjð til að kynna sér
nýjungar innan prentlistarinnar, en
það bar þann árangur, að árið eft-
ir kom brezkur prentari til St. Pét-
ursborgar, til þess að leiðbeina og
hafa umsjón með prentun með
stereóletri í prentsmiðju biblíufé-
lagsins. Fyrsta bókin, sem prentuð
var með þessu letri, var Nýja testa-
mentið á slavónsku.
Þegar félagið hafði starfað í þijú
ár var búið að semja um prentun
rita á 18 tungumálum, en samtals
annaðist félagið þá dreifíngu rita
á 26 tungumálum. í febrúar 1816
fór keisarinn fram á, að félagið
léti þýða og gefa út Nýja testamen-
tið á rússnesku. Það var sögulegur
atburður og í hæsta máta mikil-
vægur. En verkefnið sjálft var
tímafrekt og erfítt viðureignar. Það
tók þannig þijú ár að ljúka þýðingu
guðspjallanna, en þá vora þau gef-
in út þegar í stað. Fyrsta eintakið
var afhent keisaranum laugardag-
inn fyrir páska 1819, en síðan var
bókin prentuð aftur og aftur.
Nokkmm ámm síðar kom Nýja
testamentið allt á markaðinn. Þýð-
ing þessi var unnin af guðfræðing-
um rússnesku kirkjunnar. Matteus-
arguðspjall þýddi t.d. ungur guð-
fræðingur, Gerasim Petrowich Pav-
skii, en hann var síðar þekktur
guðfræðikennari í St. Pétursborg
og fyrsti hebreskusérfræðingur
Rússa. Hann vann um skeið með
Henderson við að undirbúa handrit
á Austurlandamálum undir prent-
un, og fór vel á með þeim. Árið
1822 gaf félagið út þýðingu hans
á Davíðssálmum og nokkmm ámm
síðar lauk hann við að þýða allt
Gamla testamentið á rússnesku, en
það er önnur saga.
Eins og áður hefur verið vikið
að sýndi Alexander keisari biblíu-
starfínu mikinn áhuga. Eitt sinn
sagði hann frá því í einkasamtali,
að hann hefði sjálfur farið að lesa
í Biblíunni á erfiðu tímabili árið
1812. „Þegar ég var byijaður að
lesa í henni gat ég ekki hætt. Ég
gleypti hana í mig,“ sagði hann þá.
Arið 1816 sá hann um, að biblíufé-
lagið fengi veglega byggingu í
miðri borginni til afnota, og þar
vom aðalstöðvar Hins rússneska
biblíufélags um árabil. Auk þess
var félaginu hlíft við að greiða
burðargjöld og tolla af bókasend-
ingum til flarlægra landshluta, og
var í því fólginn mikill spamaður.
Verkefnin vom óþijótandi. í jan-
úar 1817 ákvað stjóm félagsins að
láta stækka prentsmiðju þess og
fjölga vélakostinum um 10 prent-
vélar, úr 6 í 16, og skyldi þessari
útfærslu vera lokið á tveimur ámm.
Paterson brá sér þá aftur heim til
Englands, þar sem hann festi kaup
á 10 nýjum prentvélum, en jafn-
framt réð hann til starfa hóp ungra
prentara og bókbindara. Um þetta
leyti var Henderson kominn til
starfa í Rússlandi og annaðist hann
málefni félagsins heima fyrir í fjar-
vem Patersons, en þá var verið að
reisa hina nýju prentsmiðju í ná:
grenni við aðalstöðvar félagsins. í
ársbyijun 1818 vom hin nýju húsa-
kynni tekin í notkun. Þar var prent-
smiðja með 16 vélum, þurrkunar-
herbergi og velútbúið bókband.
Starfslið félagsis í St. Pétursborg
var þá um 100 manns.
Fjórði aðalfundur félagsins fór
fram í Taurinhöll í St. Pétursborg
7. júlí 1817. Að sögn Hendersons
vora þátttakendur þá þrisvar sinn-
um fleiri en á fyrri fundum, og
glæsilegri samkunda hafði tæpast
sést áður á vegum biblíufélaganna.
Honum hefur þá líklega orðið hugs-
að til fundarins í biskupsstofunni í
Aðalstræti tveimur ámm áður.
Þama mátti sjá kirkjuleiðtoga
margra kirkna, munka og presta-
kennara úr liði rússnesku kirkjunn-
ar, og þar vom fulltrúar fjarlægra
þjóðarbrota, sem nú áttu það félag-
inu að þakka, að þeir gátu, e.t.v.
í fyrsta sinn, lesið helgar ritningar
á tungu feðra sinna. En í öðmm
enda salarins mátti sjá hóp ungra
herforingja úr rússneska hemum.
Henderson getur einnig um tvo
tungumálasérfræðinga, er hafi se-
tið fundinn. Þeir höfðu dvalið um