Morgunblaðið - 05.07.1988, Síða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. JÚLÍ 1988
Úr
tónlistarlífinu
Sigrún Davíðsdóttir
rýnandi er virtur ef hann er þekkt-
ur að því að skrifa af kunnáttu,
sanngimi og heiðarleika. Svo er
mikilvægt að vera vel skrifandi, en
það er fáum gefið bæði að skrifa
vel og hafa vit á hlutunum."
„Það skiptir nefnilega öllu
að hafa nógan tíma til að
lesa og hugsa“
Gagnrýnandi þarf væntanlega að
vera barmafullur af forvitni og
áhuga. Hvemig er hægt að halda
í þetta tvennt, þegar það er atvinna
að hlusta á og velta vöngum yfir
tónlist?
„Ég á að skrifa um sex tónleika
á viku, auk þess að taka viðtöl og
sjá um allt blaðaefni varðandi tón-
list, hvort sem það er verkfall í
óperuhúsi, eða það kviknar í tónlist-
arsal. Áður var vikuskammturinn
sjö tónleikar, en það tókst að fá
hann niður í sex og nú væri óskandi
að næst yrðu þeir skomir niður í
fimm ... Það skiptir nefnilega öllu
máli að halda í nógan tíma til að
lesa og hugsa.
Það þarf góðan tíma til að vera
opinn fyrir því sem maður heyrir,
ekki síst nýrri tónlist. Flestir halda
að tónlistarsagan sé í laginu eins
og kúrva, sem hafl hrapað, þegar
leið á þessa öld og það er hræðilega
hættuíeg skoðun. Um miðja síðustu
öld vissu aðeins fáir, fróðir tónlist-
aráhugamenn um Bach og barokk-
tónlist, þó flestir þekktu verk
Schumanns og Verdis og það sem
þeir og fleiri notuðu sér úr barokk-
tónlistinni. Og fólk hlustaði varla á
Mozart. Þetta fínnst mér næstum
betra en sú afstaða, sem hefur ver-
gæfni. í Bandaríkjunum er svo mik-
ið sprautað yfír fólk af svokallaðri
skemmtan, að einföld skemmtan
eins og ljóðasöngur týnist, fáir með
smekk fyrir honum."
Það er töluverð kúnst fyrir
söngvara að finna verkefni, sem
hæfa röddum þeirra, draga fram
kosti þeirra og styrkja þær. En
hvað með að velja verkefnunum
viðeigandi söngstíl?
„Eg hef reynt að kynna mér
söngstíla, eins og tíðkaðist á síðari
hluta síðustu aldar og í byrjun þess-
arar. Hlusta mikið á mjög gamlar
upptökur og fínnst ég hafa mikið
að sækja þangað. Reyni að gera
það sem ég heyri þar að mínu eig-
in. Ég sæki innblástur í þessa átt,
því mér finnst margir af þessum
gömlu söngvurum syngja svo til-
gerðarlaust og af svo mikilli
ánægju. Þessir söngvarar virðast
syngja beint frá hjartanu en ekki
eins og eftir forsknft. Þeir eru
frjálsari frá stílklafa og um leið
verður túlkunin fijálsari. Ekki
ósvipað og hjá popopsöngvurum.
Eftir skólagöngu er maður oft svo
stífur, af því það hefur verið hamr-
að á einhveiju einu. Ég vil reyna
að losna undan slíku, svo það verði
bara tónlistin og ég eftir, ekki tón-
listin, ég og mörg þúsund reglur.
Ég get nefnt dæmi um hvemig
er hægt að víkka sjóndeildarhring-
inn með því að kynna sér eldri
söngstfla. Á tónleikunum hér söng
ég verk eftir Mozart og notaði þá
svokallað „portamento“. Renndi
ið ríkjandi gaguvart samtímatónlist
undanfarið.
Fyrir tíu árum var óhætt að vera
rækilega svartsýnn varðandi sam-
tímatónlist, en mér sýnist vera orð-
ið heldur bjartara yfír. Ýmsir roskn-
ir eða gamlir snillingar spila aldrei
samtímatónlist. Ungir og snjallir
tónlistarmenn, líka þeir sem eru
orðnir mjög þekktir, eru margir
hveijir dijúgir við að flyija
samtímatónlist. Og skyndilega hafa
komið fram nýjar ópemr, sem draga
að sér áhorfendur. Þar em finnsk
tónskáld framarlega í flokki. í Aust-
ur-Evrópu er mikið um að vera í
tónsmíðum.
Varðandi tónlistina sjálfa held
ég að það verði að viðurkennast,
að fráhvarf frá tóntegundabundinni
(tónal) tónlist, vora mistök. Mistök,
sem hafa vissulega leitt mjög margt
gott af sér þau áttatíu ár, sem tón-
skáld hafa spreytt sig á slíkri tón-
list. En þessi áttatíu ára reynsla
sýnir líka, að tóntegundir, þessi
hugmynd, að það séu heyranleg
tengsl milli tónanna, em samofnar
mannlegum skilningi og upplifun á
tónlist. Á þessum forsendum er tón-
list án tóntegunda tæplega tónlist.
Slík tónlist er áhugaverð, en hún
er ekki tónlist nema fyrir mjög
fáum. Þetta fínnst mér beisklegt
að gleypa ...
Einu sinni var atónal og seríal
tónlist róttæk, en nú hefur þetta
snúist við. Tónskáld, sem halda sig
fast við þessar stefnur geta nú tal-
ist afturhaldssinnar, er tortiyggja
alla tónlist, sem hljómar fallega.
Ung tónskáld kynna sér auðvitað
þessar aðferðir, en þau virðast flest
mér milli nótnanna en hélt þeim
ekki aðskildum hverri fyrir sig. Það
er enn sem komið er mjög sjald-
gæft að nota þessa aðferð í Moz-
art, því flestir álflta að „porta-
mento" sé slæmur ávani frá róm-
antíska tímabilinu. Það beri vott
um slæman smekk að nota það í
verkum frá barokktímanum eða
klassíska tímabilinu. En þetta
stenst ekki, því aðferðinni er lýst í
kennslubókum frá barokktímabil-
inu.
í Mozart reyndi ég því einmitt
að fínna hvað var gert á tímum
hans. Þegar ég söng Dónárvals
Strauss reyndi ég fremur að sjmgja
í mínum eigin stfl, var ekki að hugsa
um tímabilið, því mér fínnst sá stíll
falla vel að tónlistinni sem stendur
svo vel fyrir sér sjálf. Það getur
verið hættulegt að láta stflvanga-
veltur leiða sig frá sjáifum sér.
Stflvangaveltur em áberandi núna,
ekki aðeins í söng, heldur einnig í
hljóðfæraleik, ekki síst varðandi
barokktónlist. Ekki óalgengt að
söngvarar geti til dæmis bmgðið
fyrir sig mörgum mismunandi
stflum eftir mismunandi verkefnum.
En það getur verið hættulegt að
leita stíla of mikið uppi, því þá verð-
ur flutningurinn ópersónulegur.
Nóg að láta Bach leggja til nótum-
ar. Það er hans stfll. Og það besta
sem listamaðurinn getur er að gera
sitt besta, ekki reyna að breyta sér
í eitthvað annað en hann er...“
snúa sér annað í leit að hugmyndum
og innblæstri.
Það er ekki langt síðan að þeir,
sem reyndu að skrifa fallega, vom
álitnir vera að reyna að snúa hjólinu
til baka. Auðvitað er alltaf heilmik-
ið af ódýmm og ómerkilegum hlut-
um innan um og tilhneiging til að
uppheija slíka hluti sem list. í hug-
leiðingum um list má ekki gleymast
að markaðsgildi og listrænt gildi
er ekki það sama, þó þetta tvennt
geti vissulega farið saman. í lýð-
ræðisríki er kannski erfítt að skilja
að það, sem flestir kjósa með pen-
ingum, skuli ekki endilega vera það
besta. Listamenn þurfa hinsvegar
ekki að láta markaðsvinsældir lé-
legra verka fara í taugamar á sér,
því þær vinsældir hafa ekki neitt
með listrænt mat að gera. Þar gilda
allt aðrar leikreglur, sem stjómast
af gróðavon."
Listrænn metnaður
og gylliboð
En það heyrast nú samt oft arg-
ar raddir úr röðum listamanna um
peningaflóðið í kringum markaðs-
vaminginn ...
„Vissulega, en kannski engin
ástæða til að láta það fara í taug-
amar á sér ... allt annar leikur. Og
listamenn hafa kannski tæpast
ástæðu til að öfundast, því mörgum
þeirra stendur til boða að taka þátt
í vinsældaleiknum. Svo er bara
spuming um hvort þeir hafa list-
rænan metnað til að standast gylli-
boðin. Og vandaður blaðamaður eða
gagnrýnandi fær líka slík tilboð.
Honum stendur kannski til boða að
skrifa um söngstjömu fyrir
glanstímarit og fá dijúgan skilding
fyrir. Ef hann tekur starf sitt alvar-
lega og er annt um virðingu sína
hefur hann tæplega áhuga. En það
er varla ástæða til að vera súr út
í aðra fyrir að láta freistast, því
þetta er spuming um að velja og
hafna."
Víkjum aftur að samtímatónlist
og áhuga á henni ...
„Aðsókn að tónleikum með sam-
tímatónlist er ekki eins góð og hún
ætti að vera, þó þar séu líka komin
upp nöfn, sem laða að áheyrendur.
En það gengur treglega að fá tón-
listamnnendur til að laðast að verk-
unum. Hér hafa peningar líka sitt
að segja. Á stað eins og New York
em greiðslur háar og kostnaður þá
um leið. Skipuleggjendur vilja fá
sem mest fyrir sinn snúð, taka enga
áhættu, gera út á stóra sali, sem
þarf að fylla af fólki og þá er sam-
tímatónlist ekki efst á blaði sem
gimilegt viðfangsefni. Það væri
heppilegra, að nota minni sali, því
þá er hægt að taka meiri áhættu.
Stórar stofnanir leggja ekki í neina
tvísýnu.
í Boston og San Francisco er
heilmikið um að vera í samtímatón-
iist. í Saint Louis er lítið og mjög
skynsamlega rekið ópemhús. I
Minneapolis hefur verið komið á
mjög skemmtilegu sambandi tón-
skálda og áheyrenda, reynt að ná
til fleiri en einstakra áhugamanna.
En það er þetta með New York og
stóm stofnanimar, sem em hræði-
lega staðnaðar, þó það sé alls stað-
ar nóg af hæfíleikafólki. New York
Fílharmónían er þéttskipuð úrvals-
liði, en áhugaleysið og doðinn er
áberandi. í New York Opera em
varla til peningar til að æfa upp
verk, svo að aðeins þeir allra ógagn-
rýnustu njóta sýninga þar.
Fyrir um tíu ámm, þegar James
Levine tók við sem aðalstjómandi
við Metropolitan-óperana, benti allt
til að eitthvað nýtt yrði reynt. Þá
vom bæði settar upp nokkrar nýjar
ópemr og sjaldheyrðar. Þær gengu
vel til að byija með, fyrstu sýning-
amar uppseldar, en þær gengu ekki
lengi, því fólk fór kannski ekki
mörgum sinnum að sjá þær. Þá var
því hætt, farið að gera út á kunn
mið, því forráðamenn hússins sögð-
ust ekki geta sett upp sýningar
nema þær fengju að meðaltali 90%
aðsókn. Nú er aðaláherslan á stór-
brotnar glæsisýningar. Ekki settar
upp aðrar ópemr en þær, sem fylla
fjögur þúsund sæti á hveiju kvöldi.
Þar sem söngvaramir spígspora um
í æ tilkomumeiri búningum innan
um æ tilkomumeiri leiktjöld, að því
er virðist undir kjörorðinu „meira
er betra".
Það er margt sem rennur saman
í ópem. Ópemuppfærsla verður
vissulega að vera pottþétt frá leik-
rænu sjónarmiði, en leikstjóri má
ekki gleyma því að hans framlag á
ekki að leika aðalhlutverkið, heldur
að þjóna tónlistinni. Leiða tónlistina
fram, ekki sveigja hana undir sig.
Í mörgum ópemm er tónlistin góð,
en textinn slæmur. Hver hefur hins
vegar heyrt um að ópera með góð-
um texta, en slæmri tónlist, hafi
haldið velli ...?“
Texti: Sigrún Davíðsdóttir
Næstu brottfarir í sólina:
Ítalía 8. júlí
Spánn 20. júlí
Portúgal 23. júlí
NOKKUR SÆTI LAUS
-^V
UTSYN
Feröaskrifstofan Utspi hf
Texti: Sigrún Davíðsdóttir Álfabakka 16, 109 Reykjavík, sími 91-603060 ■ Austurstræti 17, 101 Reykjavík, sími 91-26611
Aímællsreikningur JL
ÍQlanri
15 mánaða binditími. 7,25% ársvextir umfram verðtryggingu.
Landsbanki
íslands
Banki allra landsmanna