Morgunblaðið - 05.07.1988, Qupperneq 21

Hjörleifur Guttormsson
„Spurningin stendur
ekki aðeins um það að
fólk uni í átthögum
sínum, heidur að fólk
af höfuðborgarsvæðinu
sjái ástæðu til að flytja
út á land í meiri mæli
en nú er. Rétt er að
menn hafi í huga, að
þrotlaus vinna með
yfirtíð og næturstriti
er ekki það sem ungt
fólk leitar nú eftir. Sem
betur fer er sókn
manna eftir skaplegum
vinnudegi og sæmileg-
um frítíma vaxandi.
Uppgripavinna laðaði
fólk áður fyrr í nokkr-
um mæli út á land. Sá
hvati hefur nú minna
aðdráttarafl.“
rétta Qölmörg önnur atriði, þar sem
íbúum er mismunað með óeðlilegum
hætti. Hér er þó alls ekki verið að
hvetja til þess að fella allt í sömu
skorður eða horfa fram hjá hag-
kvæmni við félagslegar lausnir og
atvinnuuppbyggingu. í heilbrigðri
byggðastefnu er nauðsynlegt að
greina sem best landkosti og heilla-
vænlega þróun til lengri tíma litið.
Ólík atvinnuuppbygging milli staða,
reist á slíku mati og hagkvæmri
verkaskiptingu, er einmitt þáttur
sem of lítill gaumur hefur verið
gefinn. Hins vegar eiga þegnamir
kröfu á jöfnun lífsafkomu og njóta
afkomuöryggis óháð búsetu.
Aðgerðir í byggðmálum verða að
vera róttækar, eigi þær að koma
að gagni, vegna þess hve hratt
hefur hallað undan fæti að undan-
fömu. Hér verða nefnd nokkur
áhersluatriði í öflugri byggða-
stefnu, sumt tímabundnar aðgerðir,
annað sem vísar lengra fram á veg-
inn.
Jöfnun á framfærslukostn-
aði
Forgangsatriði er að ná fram
jöfnun á framfærslukostnaði fólks
á landsbyggð og höfuðborgarsvæði.
Allar kannanir leiða í ljós að vöm-
verð er almennt hærra úti um land
og það víða svo miklu munar. Orku-
kostnaður, bæði vegna ljóss og hita
og sérstaklega vegna húshitunar,
er langtum hærri. Símakostnaður
er einnig til mun hærri vegna meiri
nota á langlínu. Fargjöld, m.a. í
innanlandsflugi, leggjast mun
þyngra á landsbyggðarfólkið.
Kostnaður við skólagöngu barna er
einnig hærri, ekki síst þegar kemur
að framhaldsmenntun. Flestir ofan-
greindir þættir em einnig íþyngj-
andi fyrir atvinnurekstur á lands-
byggðinni.
Auðvelt er að reikna út þessa
mismunun eftir landshlutum og
byggðarlögum og haga leiðréttingu
með hliðsjón af niðurstöðu. Fleiri
en ein leið kemur til álita til jöfnun-
ar. í fyrsta lagi að taka á hveijum
þætti fyrir sig; orku, síma, flutn-
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. JÚLÍ 1988
21
ingskostnaði, námskostnaði o.s.frv.
í öðm lagi að leiðrétta mismuninn
í gegnum skattakerfíð með per-
sónuafslætti. í þriðja lagi að koma
leiðréttingu inn í kjarasamninga,
en slfkt er eflaust erfítt í fram-
kvæmd.
Fyrir utan jöfnun framfærslu-
kostnaðar, sem ætti að vera sjálf-
sagt réttlætismál, kemur til álita
sérstakur kjaralegur hvati fyrir þá
sem starfa úti á landi, eins konar
staðamppbót svipað og greitt er
nú þegar ýmsum starfsstéttum
(hjúkmnarfræðingar, kennarar
o.fl.). Víðast hvar er t.d. vöntun á
vinnuafli í fiskvinnslu, og enginn
vafí að launakjörin valda þar miklu
svo og vinnuaðstæður. Það er þjóð-
hagsleg nauðsyn að fólk sæki í
vinnu og öðlist þjálfun í framleiðslu-
störfum, en eins og nú háttar tap-
ast mikil verðmæti í útflutnings-
greinunum vegna þess að reynda
starfsmenn vantar. Ein leiðin er að
búa þannig að fyrirtækjunum að
þau geti greitt eftirsóknarverð laun.
Ónnur leið væri að veita skattafríð-
indi til þeirra sem vinna við gjald-
eyrisskapandi og gjaldeyrissparandi
framleiðslu.
Spurningin stendur ekki aðeins
um það að fólk uni í átthögum
sínum, heldur að fólk af höfuð-
borgarsvæðinu sjái ástæðu til að
flytja út á land í meiri mæli en nú
er. Rétt er að menn hafi í huga,
að þrotlaus vinna með yfírtíð og
næturstriti er ekki það sem ungt
fólk leitar nú eftir. Sem betur fer
er sókn manna eftir skaplegum
vinnudegi og sæmilegum frítíma
vaxandi. Uppgripavinna laðaði fólk
áður fyrr í nokkmm mæli út á land.
Sá hvati hefur nú minna aðdráttar-
afl.
Bættur hagxir
sveitarf élaganna
Staða sveitarfélaga á lands-
byggðinni hefur farið hríðversnandi
á sama tima og flóir út úr í höfuð-
staðnum. Þessu veldur mikill fjár-
magnskostnaður hjá þeim sem beij-
ast við skuldabagga og ekki síður
ónógri og rýrari tekjustofnar en
sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu
njóta. Hér munar mestu um að-
stöðugjöld og fasteignagjöld.
Vegna mismunandi aðstöðu-
gjalda eftir tegundum atvinnu-
rekstrar reyndust aðstöðugjöld á
íbúa helmingi lægri í Neskaupstað
árið 1987 en í Reykjavík sama ár.
A fasteignagjöldum munaði nær
þriðjungi vegna lægra fasteigna-
mats. I bæjarsjóð Neskaupstaðar
vantaði nær 17 milljónir króna það
ár, til að'tekjur bæjarfélagsins á
hvern íbúa væm hinar sömu og í
Reykjavík. Aðstaða sjávarútvegs-
staða úti um land er hliðstæð og
Neskaupstaðar svo og margra ann-
arra sveitarfélaga. Hér er um óþol-
andi mismunun að ræða, sem skylt
ætti að vera að leiðrétta.
Þingmenn Alþýðubandalagsins
fluttu á síðasta Alþingi tillögu um
athugun á tekjustofnum sveitarfé-
laga, þar sem m.a. var bent á þá
leið að ölluin aðstöðugjöldum og
fasteignagjöldum verði safnað í
einn sjóð og síðan úthlutað úr hon-
um til sveitarfélaga í samræmi við
höfðatölu.
Einnig fluttum við þingmenn
Alþýðubandalagsins fmmvarp til
laga um afnám á skerðingu Jöfnun-
arsjóðs sveitarfélaga, en þessi
tekjustofn sveitarfélaganna er nú
skertur um helming frá því sem lög
um sjóðinn kveða á um. Þannig fær
bæjarsjóður Neskupstaðar aðeins
6,4 milljón króna úr sjóðnum í ár
í stað 13,7 milljóna, ef úthlutað
væri hliðstætt og gert var á ámnum
1981-’83.
Jöfnun á aðstöðu sveitarfélaga í
landinu er undirstaða þess að þau
geti rækt þjónustu við íbúana með
sambærilegum hætti. Hér er því
um brýnt byggðamál að ræða, sem
er prófsteinn á viðhorf stjórnmála-
flokkanna.
Nýskipan stjórnsýslunnar —
stofnun héraða
Miklar umræður hafa farið fram
um skiptingu landsins í hémð, fylki
eða fjórðunga sem sjálfstjórnarein-
ingar milli ríkis og sveitarfélaga,
en þær hafa ekki leitt til niðurstöðu
enn sem komið er. Hugmyndin um
hémð sem sérstakt stjórnstig á
hljómgmnn innan allra stjómmála-
flokka, en að því er virðist minnstan
í forystuliði Sjálfstæðisflokksins,
sem hafnaði henni á landsfundi fyr-
ir síðustu kosningar.
Samtök um jafnrétti milli lands-
hluta hafa myndun héraða sem
sérstakt baráttumál og Þjóðar-
flokkurinn tók það mál upp í stefnu-
skrá sína.
Undirritaður telur að myndun
héraða sem lýðræðislegs stjómstigs
geti haft mikla þýðingu til að efla
hlut landsbyggðarinnar og sé nán-
ast forsenda fyrir því að unnt verði
að flytja í verulegum mæli fármagn
og verkefni frá ríkinu út í byggðar-
lögin. Um þetta flutti ég breyting-
artillögur við framvarp til sveitar-
stjómarlaga 1986, þar sem mál
þetta er ítarlega reifað.
Ekkert einstakt mál er líklegra
til að hvetja til svæðisbundinnar
samvinnu landsbyggðarfólks en til-
koma héraða sem heimavalds. Með
hémðum væri líka skapað mótvægi
við höfuðstaðinn sem um munar. I
hémðunum ættu m.a. að rísa þróun-
arstofur, þar sem dregin væri sam-
an þekking um viðkomandi svæði
og unnið að hagrænu og land-
fræðilegu skipulagi á vegum hér-
aðsþinga.
Atvinnumálin kjölfestan
Hér verður að sinni ekki fjallað
um fleiri þætti í þeirri byggða-
stefnu, sem verða þarf að vemleika
sem fyrst. Samgöngubætur með
góðum samgöngum innan héraða
em eitt af biýnustu úrlausnarefn-
unum. Ný húsnæðisstefna sem
tryggi stóraukið framboð á félags-
legu húsnæði úti um land í sam-
ræmi við þróunarforsendur byggð-
anna er annað lykilatriði. Oflugt
og fjölbreytt atvinnulíf er síðan sú
undirstaða, sem allt annað hvílir
á. Landsbyggðin leggur til meiri-
hlutann af gjaldeyristekjum þjóðar-
búsins, en fólkið sem aflar þeirra
nýtur þess í alltof litlum mæli.
Þeir Islendingar em fáir að minni
hyggju, sem sjá vilja landsbyggðina
eyðast og þjóðina safnast saman á
eitt landshom. Slík verður þó niður-
staðan fyrr en seinna, ef menn ekki
bregðast við og breyta þeim for-
sendum sem em undirrót háska-
legrar byggðaröskunar. Staða
byggðanna víða um land er í reynd
mun ótryggari en halda mætti, ef
einungis er litið á yfirborðið. Því
megum við engan tíma missa til
að snúa vöm í sókn.
Höfundur er alþingismaður Aust-
urlandskjördæmis fyrir Alþýðu-
bandalag.
Leiðrétting
Pennaglöp urðu í lokaorðum kaflans
um Svavar Guðnason í Reykjavíkur-
bréfi á sunnudag. Rétt er setningin
svohljóðandi: „Svavars Guðnasonar
verður lengur minnzt í sögu okkar
og listaverkabókum framtíðarinnar
en margra þeirra hóla sem mest
hreykja sér í fjölmiðlaslag samtíð-
arinnar."
Rangar tölur
MISTÖK urðu við útreikning
talna um aflabrögð fyrri hluta
ársins í frétt sem birtist í Morg-
unblaðinu þann 16. júní sl., þann-
ig að aflinn var i flestum tilvikum
sagður meiri en hann var í raun.
Heildaraflinn frá janúar til mai
á þessu ári var 947.426 tonn, en
ekki 1.024.985 tonn eins og sagt
var.
Þorskafli var 181.000 tonn á
sama tíma, en ekki 210.000 tonn.
Þar af var 7.400 tonnum landað
erlendis. Af karfa veiddust 36.000
tonn, af grálúðu 34.000 tonn, af
ufsa tæp 30.000 tonn, og 21.000
tonn veiddust af ýsu. Tölur um
loðnuafla voru hins vegar réttar,
en hann var 605.000 tonn frá jan-
úar til maí.
FLUGLEIDIR
tilkynna
Við höfum nú opnað
sjö nýjar úrvals biðstofur
fyrir
SAGA CLASS
farþega á eftirtöldum
flugvöllum:
KAUPMANNAHÖFN
- MAIRMAID LOUNGE
KEFLAVÍK
- SAGA CLASS
BOSTON
-AIRLINGUS
CHICAGO
- SCANORAMA
NEWYORK
- SAGA CLASS
STOKKHOLMI
- LOUNGE LINNÉ
FRANKFURT
-EUROLOUNGE
SAGA CLASS farþegar fá all-
staðar úrvals
þjónustu, þægilegt and-
rúmsloft,‘úrvals lesefni,
símaþjónustu, léttar veit-
ingaro.fl. o.fl.
Allar nánari upplýsingar um
SAGA CLASS
veita söluskrifstofur Flugleiða
og ferðaskrifstofurnar.
FLUCLEIÐIR