Morgunblaðið - 05.07.1988, Side 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. JÚLÍ 1988
fc
„Ef traust er tíl staðar heyra
öll vandamál sögunni til“
Um waldorfuppeldisfræðina og
waldorf skóla
„Og nú etum við!“ Ivar Heckscher sýnir nemendum sínum hvemig
maður ber sig að. (Ö. bekkur Nibbleskólans.)
Pár Alhbom svífur um með nemendum sínuih.
Nibbleskólinn
f(ibbleskólinn er annar tveggja
waldorfskóla hér í Járna og er aug-
ljós mismunur þeirra skýrt dæmi um
þá miklu sérstöðu sem Nibbleskólinn
hefur meðal annarra waldorfskóla.
Þessi sérstaða hefur skapað það
mikla umræðu innan waldorfhreyf-
ingarinnar, að upp hafa komið radd-
ir sem vilja útiloka Nibbleskólann
frá því að kalla sig waldorfskóla.
Skólanum til vamar hafa aftur á
móti heyrst raddir, æ háværari, sem
fullyrða að Nibbleskólinn sé raun-
verulega eini waldorfskólinn í
Svíþjóð og þótt víðar væri leitað.
Það þótti því tilvalið að velja Nibble-
skólann sem dæmi um waldorfskóla
í Svíþjóð.
Nibbleskólinn er líkt og aðrir
waldorfskólar rekinn samkvæmt
uppeldisfræðilegum meginreglum
Rudolfs Steiners. Skólinn er níu ára
gmnnskóli og samtengt honum er
csjálfstætt þriggja ára framhaldsstig.
Nemendur í skólanum eru nú um
150, þar af eru nemeridur í fyrsta
bekk 25.
Markmið skólans er „uppeldi og
kennsla í gegnum listimar". Um
þennan homstein í uppeldisfræði
Steiners hefur kennarahópurinn á
Nibble tekið höndum saman, ef til
vill í mun meira mæli en gert er í
öðrum waldorfskólum. Tónlistin
skipar sérstakan sess í kennslunni.
Tilgangurinn er þó ekki að mennta
listamenn og hljóðfæraleikara, held-
ur sá að láta listrænar æfingar, jafn-
hliða öðrum fögum, skapa heilbrigð-
an og samhljómandi þroska frá bami
til fullorðinnar manneskju.
í fimmtán ár hefur kjami kenn-
arahópsins á Nibble unnið saman
að því að þróa waldorf-uppeldis-
fræðina. Hópurinn hefur leitað nýrra
leiða og valið í samræmi við það.
Leiðir sem fræðsluyfirvöld hafa sam-
þykkt.
Nibbleskólinn er staðsettur í
Sólvík, dálítið fyrir sunnan Jáma.
Þar keypti skólinn land af sveitarfé-
laginu árið 1984, land umgirt lauf-
og barrskógi, klettum og hæðum
sem líða niður að dálítilli vík við
Eystrasaltið. Sama haust hófst
fyrsta kennsluár Nibbleskólans í
Sólvík. Áður hafði skólinn deilt hús-
næði með hinum waldorfskólanum í
Jáma, Öijanskólanum, allt frá því
að upphaflegi waldorfskólinn í Jáma
gliðnaði í tvo áðumefnda skóla, hálf-
um áratug fyrr. Þetta haust voru
fluttir á staðinn nokkrir braggar sem
voru innréttaðir til að fullnægja
brýnustu þörfmni. Því húsi sem var
á staðnum var breytt í eldhús og
kennslustofur.
Það hlýtur vissulega að vera erf-
itt að reka skóla í slíku bráðabirgða-
húsnæði. Húsin eru of lítil og of fá.
Veður og vindar þrengja sér inn.
Og stundum verður að flytja bekki
til annara staða í Jáma. En óhag-
kvæmnin virðist einnig hafa skapað
óvæntar jákvæðar hliðar. Upphitun
er í höndum hvers bekkjar um sig,
nemendur sækja sjálfír, með kenn-
ara sínum, eldivið og kveikja upp í
aminum. Þetta er ábyrgð sem allir
virðast njóta og hafa gaman af.
Sambandið verður einnig svo greini-
legt; hiti maður ekki upp hjá sér,
nú þá verður manni kalt. Skólamált-
íðin er sótt af bömunum í eldhúsið,
maturinn er borðaður í kennslustof-
unum og diskamir bomir til baka.
Sérhver bekkur þvær sitt leirtau upp.
En samhliða skólastarfínu rísa ný
'skólahús. Markmiðið er að reisa eig-
in skólahús í samræmi við uppeldis-
fræði Nibbleskólans. Það hefur í för
með sér byggingar sem umtalsvert
frábrugðnar hefðbundnum bygging-
um. Hvort sem litið er á arkitektúr-
inn, hönnun eða val á byggingarefn-
um. Og framkvæmdimar sjálfar,
^vinnuaðferðimar og vinnufyrir-
komulagið, eru einnig kapituli út
af fyrir sig.
Tvö stór skólahús eru nu í bygg-
ingu. Stærra húsið skal rúma stóran
samkomusal sem er umleikinn sex
kennslustofum og annað minna hús,
sem skal verða tilbúið næsta haust,
mun hýsa tvær kennslustofur. Að
auki eru svo fyrirhugaðar fleiri
byggingar á svæðinu, skólahús fyrir
nemendur á menntaskólastigi,
trésmíðaverkstæði, bakarí, báta-
smiðja o.fl.
Form húsanna er kúlulaga sem
veitir þeim bamslegt yfírbragð, sem
gefur tilfínningu fyrir gáska og leik-
gleði. En þöglar framhliðamar, með
hátt staðsettum gluggum gefa
ákveðnar stemmningu. Á þessari
sameiningu leiks og alvöru reisir
Nibbleskólinn sína uppeldis- og
kennslufræði.
Vinnan við byggingamar fer fram
án notkunar stærri véla — að mestu
leyti eru húsin reist með handafli
einu saman. Fyrir vikið verður engin
truflun á skölahaldinu þrátt fyrir
byggingarframkvæmdimar. Þvert á
móti er byggingarsvæðið aðgengi-
legt bömunum sem sjá berum aug-
um byggingarferil sem er í takt við
manneskjuna sjálfa og veitir eldri
nemendunum tækifæri á að öðlast
innsýn í list vinnunnar, möguleika
mannsins, skipulagningu, samvinnu
og kynnast ákveðnum verkþáttum
og byggingarefnum.
Það hefur vakið spumingar og
furðu margra að þama sé verið að
reisa stórar byggingar án hjálpar
þeirra véla sem almennt eru taldar
nauðsynlegar við sérhveija bygging-
arframkvæmd. Við uppgröftinn að
grunni húsanna kom vélskófla
hvergi nærri, aðeins handaflið. Og
því er svarað því til, að vélskóflan
valdi meiri skaða á náttúrunni og
hafí þannig meiri kostnað í för með
sér, en ávinningurinn sé af notkun
hennar. Hestar og hestvagnar eru
notaðir til flutninga á svæðinu.
Þama gildir það sjónarmið að spilla
ekki þeirri náttúru sem er til staðar.
Byggingamar eiga að vaxa úr ósp-
illtri náttúrunni, sem er meðhöndluð
af virðingu og umönnum.
Í tengslum við byggingarfram-
kvæmdimar hefur verið stofnaður
svokallaður byggingarskóli. í honum
eru 5—10 manneskjur á aldrinum
20—25 ára og koma flestar erlendis
frá. Markmið þeirra er að mennta
sig í framkvæmdum og byggingar-
list sem viðhöfð er Sólvík. Þetta fólk
stundar allt fulla vinnu við bygging-
una.
Auk þess taka þátt í byggingar-
vinnunni hópur foreldra, 10—15
manns, sem koma regluléga, ýmist
nokkra daga í viku eða í fríum. Og
þar að auki hafa á sumrin streymt
að Sólvík uppeldisfræðingar, kenn-
arar og tónlistarmenn erlendis frá
sem vinna að skólabyggingunum,
sem sjálfboðaliðar, 3—5 vikur í senn.
Síðasta sumar var þessi fy'öldi í
kringum 40 manns. En það er ekki
aðeins byggingarvinna sem leggst
öllu þessu fólki til. Dögunum hefur
verið skipt milli vinnu fyrir hádegi
og ýmissa listrænna æfínga undir
stjóm kennara Nibbieskólans eftir
hádegi. Fyrirkomulag sem allir njóta
góðs af. Og kostnaðurinn af bygg-
ingunum er greiddur af vinum og
velunnurum skólans í formi áheita
og gjafa.
Til að gefa lesendum dýpri innsýn
í starf skólans fer á eftir viðtal við
tvo af karlkennurum skólans, Ivar
Heckscher og Par Alhbom. Þeir hafa
báðir verið við skólann frá byijun.
frá því að hópur kennara og foreldra
sleit sig frá upphaflega waldorskó-
lanum í Jáma.
Ivar Heckscher er bekkjarkennari
9. bekkjar en Pár Alhbom er helsti
tónlistar- og eurytmi-kennari skól-
ans. Það er ef til vill ósanngjamt
gagnvart öðrum kennurum skólans
að taka þessa tvo kennara (skóla-
stjóri er vitaskuld enginn í Nibble-
skólanum) út úr hópnum og stilla
þeim upp til viðtals, en því varð
ekki bjargað. Ivar og Pár eru í aug-
um margra andlit og talsmenn skól-
ans út á við, alla vega nú sem stend-
ur.
Fyrsti waldorfskólinn
í Járna
Það lá auðvitað beinast við
mér, eins og öllum blaðamönnum
sem vita ekki hvers þeir eiga að
spyrja, að biðja viðmælendur
mína að gera grein fyrir tilurð
Nibbleskólans og hvers vegna
hann klofnaði frá upphaflega
waldorfskólanum i Járna.
Ivar: „Fyrsti waldorfskólinn í
Jáma var skóli sem var stofnaður í
byijun 6. áratugarins fyrir börn
þeirra fjölmörgu antrópósófa sem
störfuðu í Jáma, virkilega sætur
skóli. Fyrsta misserið var skólinn til
húsa á Solberga, sem var þó fyrst
og fremst fjölmenn stofnun fyrir
þroskaheft böm. Síðar flutti hann í
íbúð í Jáma og enn síðar í. eigin
húsnæði við Rudolf Steiner Semin-
ariet. Síðan kom að því að almenn-
ingur fékk augastað á skólanum og
komu þá böm sem áttu ekki antrópó,
sófa fyrir föreldra. Og síðan fór sam-
félagið að koma þangað bömum sem
áttu í erfíðleikum í öðrum skólum,
— það gerir samfélagið alltaf um
leið og waldorfskóli er stofnaður.
í þessum fyrsta waldorfskóla í
Jáma voru kennaramir mest megnis
erlendir, þýskir. En síðar fóru að
kenna ungir sænskir kennarar,
menntaðir á Rudolf Steiner Semin-
ariet í Járna. Þeir höfðu allt aðra
félagslega reynslu en sú kynslóð
kennara sem fyrir var og var fædd
í lok síðari heimsstyijaldarinnar. Og
þeir upplifðu waldorfuppeldisfræð-
ina og antrópósófí á sinn hátt og
þegar þeir fóru að láta taka til sín
í skólanum þá gerðist eitthvað mik-
ið. Þeir voru með allt aðrar meining-
ar hvemig bæri að framkvæma það
sem Rudolf Steiner talaði um. Það
sem skerpti einnig mismun þessara
kynslóða kennara, þennan mismun-
andi hugsunarhátt, voru bækur sem
voru gefnar út um þetta leyti, fyöl-
luðu um waldorfuppeldisfræðina og
lýstu í því sambandi Kristofferskó-
lanum í Stokkhólmi. Almenningur
las bækumar og hugsaði: „Nei, en
hvað þetta er allt saman fínt... í
svona skóla vil ég að bömin mín
gangi." Og svo kom fólk til skólans
okkar og sá að þetta var alls ekki
eins skóli og sem lýst var í bókun-
um. Við, þessir ungu kennarar, tók-
um á móti bömunum algjörlega
burtséð frá öllum kennsluáætlunum
og það varð til að tendra eins konar
sprengju, fyrst innan skólans meðal
kennaranna, síðan milli okkar
(þeirra sem klufu sig frá og stofn-
uðu seinna Nibbleskólann) og ann-
arra skóla — fyrst og fremst milli
foreldranna sem væntu þess sem
stóð í bókunum."
Páf: „Þetta snýst í raun og veru
um ákveðna meginreglu. Þeir ein-
staklingar eru til sem fínnst að það
sé hægt að segja eða skrifa hvað
waldorfuppeldisfræðin er, að það sé
hægt að skilgreina hana til síðasta
punkts. En í okkar augum er það
fullkomin fásinna. Kannski er einn
möguleiki að geta sagt hvað wald-
orfuppeldisfræðin er; taki maður öll
verk Rudolfs _Steiners og safaríkan
bita af veraldarsögunni líka, vinni
sig djúpt í gegnum það svo að úr
verði einhvers konar lífrænn grautur
sem hægt er að veiða úr, þá skal
ég viðurkenna að sá maður getur
sagt hvað waldorfuppeldisfræðin er,
eða veitt einhveija bitastæða innsýn
í það. Það er hreinlega glæpsamlegt
að ætla sér að skrifa einhvern stutt-
an bút um waldorfuppeldisfræðina,
það er hreinlega að villa um hvað
andlegu vísindin raunverulega eru.“
Opinber antrópósófí!
Er þá ekki fáránlegt að ég skuli
sitja hér og tala við ykkur með
þá fyrirætlan í huga að gera til-
tölulega stutta grein fyrir wald-
orf uppeldisf ræðinn i?
Pár: „Jú. Þú sem blaðamaður
ættir í raun og veru að snúa þér að
því að sem forvitnilegast er: Hin
opinbera antrópsófí! Að það sé til
opinber antrópósófí. Hvemig stend-
ur á því? Þetta er rangt, þetta er
óhugsandi. Hvað hefur gerst? Fyrst
að opinber antrópsófí er til, hlýtur
að vera einnig til eitthvað annað,
sem var með í byijun en hefur ein-
hverra hluta vegna orðið út undan,
fallið fyrir borð. Eitthvað sem hin
opinbera antrópsófía riennir ekki að
kljást við. Hún gerir þess í stað hið
gagnstæða; dregur úr öllu saman
og sýnir svo á greinilegan hátt hvað
antrópósófí er, hitt er svo bara eitt-
hvað annað, annað fólk sem fallið
hefur fyrir borð af hinni opinberu
antrópósófíu.
En antrópósófían er stór saga,
hún hefur vaxið úr manninum. Af
því að maðurinn er eins og hann er,
þá er antrópósófían til. Þetta er
heimshreyfíng full af fólki sem þekk-
ir ekki antrópósófíuna eins og hún
er samkvæmt hinu opinbera og leit-
ar þá fyrir sér einhvers staðar ann-
ars staðar. Af því að antrópósófían
er lokuð, þangað er ekki hleypt
hveijum sem er, hún er ekki lengur
vingjamleg, hún er opinber, bákn,
hún stjómar því sem Steiner sagði.
Og það gildir á öllum sviðum antró-
pósófíunnar, hin opinbera er aðeins
hálfur sannleikurinn, Qórðungur...
Afgangurinn er einhvers staðar ann-
ars staðar. Sem dæmi um það fúsk
sem á sér stað innan antrópósófíúnn-
ar má nefna að það eru til bíódýnam-
ískir bændur sem hafa fijálslynd
viðhorf gagnvart tilbúnum áburði,
segja að í vissum tilvikum sé notk-
uns hans í lagi. En þetta er fullkom-
lega sjúkt, þetta gengur ekki.“
Ivar: „Áh ha, maður skal fóma
hendi til bjargar handleggnum eða
•hvað það nú er.“
Pár: „Maður sem tekur antrópó-
sófíuna alvarlega, hann horfir ekki
á sjónvarp. Það getur náttúrlega
gerst að hann horfí á sjónvarp, en
hann byggir ekki líf sitt að neinu
leyti í kringum sjónvarpstækið.
Hann reynir ekki þrauka með aðstoð
sjónvarpsins, áfengis eða tilbúins
áburðar og hefur svo antrópósófíuna
að auki til þess að það gangi enn
betur hjá honum. Það gengur ekki.“
Eru menn að þynna antrópó-
sófíuna til að gera hana vinsæla?
Pár: „Það er ekkert að því að
antrópósófían verði vinsæl. Það er
augljóst að antrópósófían verður að
vera aðgengilegri, en hún má ekki
verða brengluð. Það má ekki blanda
sykri í hana svo að hún sé aðgengi-
leg. Eins og til dæmis þær bækur
sem fjalla um antrópósófíuna og
sleppa miklu af hinu andlega, það
er að blanda hana sykri. Það er
brenglun. Þegar ég tala um antró-
pósófíu þá segi ég ekki frá öllu því
sem Steiner sagði. Svo mikið veit
ég ekki. En það er ekki það sama
og að sleppa einhveiju af því sem
hann sagði. Og það er allt í lagi að
sýna lítinn hluta eða stóran, tali
maður jafnhliða um að þetta sé að-
eins lítill hluti af öllu saman, þá er
ekki verið að brengla fræðin."
Eruð þið einangraðir frá hinni
opinberu antrópósófíu?
Pár: „Það veit ég ekki.“
Ivar: „Nei við erum það ekki. Við
sitjum meðal antrópósófa eins og
ljótt frímerki. Þeir vilja gjaman að
við séum með en ekki erfiðleikana
sem fylgja okkur. Þannig hefur það
alltaf verið. Við stöndum ekki hér
og veltum því fyrir okkur að selja
erfðarétt okkar fyrir grjónavelling.
Við gætum á skömmum tíma fengið
þá peninga sem við þurfum til að
ljúka byggingunum hér, aðeins ef
við aðlögum okkur dálitið. Við höfum
beðið svo lengi eftir tónlistarsal að
það gæti verið auðvelt að hrópa:
Loksins skilur fólk okkur, hingað
með seðlana. En þannig er það ekki.
Við verðum að vera afar gætnir svo
að við verðum ekki aðeins næsta
kynslóð opinberra antrópósófa, þótt
svo að hin opinbera antrópósófía
yrði þá með allt öðrum hætti en nú
er, en opinber yrði hún engu að
síður. Ugh.“
Pár: „Málið snýst ekki um að hlut-
imir gangi vel. Sé ekki jafnframt
til staðar fegurð óg sannleikur þá
er það nánast sjúkdómur, trúar-
brögð, að allt eigi að ganga vel. Það
tilheyrir aðeins bamæskunni, smá-
bömum. Hjá þeim er það mikilvægt
að allt gangi vel. Það hjálpar ekkert
þótt maður hlaði umhverfis smábar-