Morgunblaðið - 24.07.1988, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. JÚLÍ 1988
Ferð á vit fólksins sem
hugsar um heiminn
Annað hofið í Nabusimake.
hafa áhyggjur þvf þeir, „fólkið“
sinntu enn því ábyrgðarhlutverki
að hugsa um heiminn. Þeir sögðust
enn framkvæma allar þær helgiat-
hafnir sem nauðsynlegar væru til
áframhaldandi gangs sólar, enn
blótuðu þeir mæðrum, feðrum og
eigendum allra hluta til að viðhalda
ójósemi jarðarinnar.
Þjóðflokkar þessir eiga mjög í
vök að veijast enda hafa þeir ein-
ungis vöm í landfræðilegri einangr-
' un sinni. Landeigendur gína yfir
jörðum þeirra og þeir eru auk þess
fómarlömb vaxandi ofbeldis í kjöl-
far ræktunar og smygls á marihu-
ana. Ofbeldismenn hafa einnig látið
greipar sópa um grafir hinna fomu
Tairona sem f augum afkomenda
þeirra eru helgar minjar.
Ferð til San Sebastian,
heimkynna Ijcanna
Um síðustu páska ákváðum við
Cheo vinur minn og ég að heim-
sækja þorpið San Sebastian eða
Nabusimake eins og það heitir á
mali Ijcas-indíánanna. Þorpið er í
suðurhluta Sierra Nevada í um
• 1500 metra hæð yfir sjó. Okkur var
sagt að vera viðbúin fullkomnum
Qandskap og fyrirlitningu þorps-
búa, viðbrögð þeirra við hvíta
manninum væru helst þau að snúa
í hann baki og skyrpa út í loftið.
Klukkan fímm að morgni hófum
við ferðina. Fyrsti áfanginn var
þægileg tveggja ferð til Barran-
quilla í loftkældri rútu með bólstr-
uðum sætum. Þetta var afslappandi
byrjun. í Barranquilla skiptum við
um rútu, í eina af þessum dæmi-
gerðu sveitarútum með hnúskóttu
stoppi í sætum og engri loftkæl-
ingu. Þessar rútur stoppa í hveiju
smáþorpi, sem öll eiga það sameig-
inlegt að vera án tíma, týnd í
iímanum. í fyrstu lá ferðin meðfram
ströndinni þar sem gróðurinn tak-
markaðist af loftrótartijám og
stöku pálmum. Sfðan var beygt upp
í landið og við tók ótrúleg gróður-
sæld hinna gömlu bananahéraða.
Ekið var um Aracataca, heimabæ
García Márquez og fyrirmynd Mac-
ondo. Á sama hátt og í öllum hinum
þorpunum upphófst þegar heljar-
mikill markaður inni í og í kringum
rútuna.
Brátt tóku tindar Sierra Nevada
að koma í ljós og eftir sex stunda
akstur komum við til Valla d’Upar,
höfuðborgar Cesar-fylkis og Val-
lenato-tónlistarinnar. Frá Valle
d’Upar lá leiðin upp til fjalla. Farar-
tækið var yfírbyggður vörubíll með
trébekkjum fyrir sæti og ekki annað
hægt að gera en einbeita sér að
því að halda iðrunum á sínum stað
og heita á æðri máttarvöld í hljóði.
Þegar til Pueblo Bello var komið
varð það ljóst að engin ferð yrði
þann daginn upp til Nabusimake.
Tveir jeppar sjá um flutningana upp
eftir, en birtu var tekið að bregða
og vegurinn með öllu ófær í myrkri.
Við ræddum þann möguleika við
þorpsbúa að halda áfram gang-
andi, en heimamenn litu á mig með
undrun og vorkunnsemi og töldu
mig alltof mjóa og væskilslega til
að taka mér slíka ferð á hendur.
Að ganga upp til Nabusimake væri
ekkert áhlaupaverk. Því var ekki
annað að gera en bíða næsta dags
ogNona að nógu margir vildu þá
uppeftir til að jeppinn gerði sér
ómakið að fara.
Upp, upp, upp ...
Eldsnemma að morgni risum við
úr rekkju, sól skein í heiði og bjart-
sýnin var allsráðandi, Nabusemake
þama rétt „hinu megin við fyallið"
og ekkert mál að ganga uppeftir.
Eftir að hafa fengið þær upplýsing-
ar að þrenn vegamót væru á leiðinni
og þar skyldi ávallt beygt til hægri
lögðum við af stað. Við áðum fyrst
á stórum steini úti í á einni miðri
og snæddum morgunverð. Síðan
var lagt á brattann og þar eiga
best við ljóðlínumar: „Upp í mót,
ekkert nema urð og grjót!“ Tíu ára
reykingar sögðu fljótt til sín og á
50 metra bili var nauðsynlegt að
fleygja sér niður til að ná andanum
og hægja á æðaslættinum í höfð-
inu. Mér er enn með öllu óskiljanlegt
hvemig farartæki á §ómm hjólum
kemst upp þennan veg.
Er ofar dró fóru kofar Ijcas-
indfánanna að birtast inni f gróður-
þykkninu, alltaf í hæfilegri fjarlægð
hveijir frá öðrum en allir áttu þeir
sameiginlegt að falla fullkomlega
inn í landslagið og vera umkringdir
tandurhreinum og grænum blett-
um. Hvergi var rusl né óþarfa dót
að sjá.
Öðru hvoru mættum við iníánum
á leið í kaupstaðinn. Erfíð gangan
virtist ekki hafa nokkur áhrif á þá.
Með aðra kinnina úttroðna af coca-
blöðum skokkuðu þeir áfram með
þessu sérkennilega lagi sem ein-
kennir fjallaindíánann. Spumingu
okkar um fjarlægðina til Nabusim-
ake svöruðu þeir allir á sama hátt:
„Uhu, langt, langt“ og skokkuðu
síðan áfram á sinn hljóðlega hátt.
Þegar við komum að fjórðu vega-
mótunum lentum við í vandræðum,
í hvora áttina skyldi nú farið? Við
ákváðum að halda okkur við hægri
beygjumar og héldum við þeim
hætti það sem eftir var leiðarinnar
því vegamótin reyndust óvart vera
sex talsins en ekki þijú.
Er líða tók á daginn fór þreytan
að gera vart við sig. Ský tóku að
hrannast upp, enn var langt til
Nabusimake og við ekki undir það
búin að lenda í rigningu uppi á
háijöllum.
Gist hjá Ijcas-fjölskyldu
í þessari stöðu ákvað ég að
freista gæfunnar og nálgast næsta
kofa í augsýn. Brátt heyrðust radd-
ir og hlátrasköll innan úr skógar-
þykkninu og mjór stígur benti til
þess að hús væri í nánd. Er ég
nálgaðist kofann þögnuðu hlátram-
ir, en ekki var fjandsemi að sjá í
fari þess fólks er sat fyrir utan
hann, aðeins forvitni. Miðaldra
maður, sem mér var síðar tjáð að
væri „mama“, tvær fullorðnar kon-
ur og hópur bama sátu á hækjum
sínum á jörðinni. Ég útskýrði ferð
okkar og spurði um möguleika á
gistingu í nágrenninu. Upphófust
þá miklar umræður á tungu sem
var með öllu óskiljanleg. Fleira fólk
birtist út úr kofanum og síðan tók
við löng þögn. Þegar þögnin tók
að gerast óþægileg endurtók ég
spuminguna og fékk þá það svar
að kannski væri kostur á gistingu
í næsta kofa, um tíu mínútna gang
þaðan. Þegar ég sneri vonsvikin frá
fólkinu var skyndilega kallað og
ung stúlka kom hlaupandi og sagð-
ist skyldu vísa mér veginn. Hún var
klædd í hinn hefðbundna kven-
búning heimamanna, hvítan, síðan,
grófofínn kufl með snæri marg-
vöfðu um mittið sem gerir það að
verkum að allar virðast þær ólétt-
ar. Hún var með hálfsaumaða
„mochilu" eða tösku í höndunum
og hélt áfram að sauma hana á
göngunni. Alicia var hið kristna
nafn hennar og hún var 19 ára.
Hún fylgdi okkur að kofa frænda
síns, en ekki reyndist frændinn vera
heima. Hún sýndi okkur því næst
smákofa einn er nýttur var til
geymslu ýmissa nytjahluta. Skinn
kvaðst hún geta fært okkur og eld
gætum við kveikt í kofanum. Svo
hvarf hún á brott og kvaðst koma
von bráðar með skinnin.
Er hún kom aftur var bróðir
hennar í fylgd með henni og höfðu
þau meðferðis eina stóra nautshúð,
eitt geitarskinn og eina sauðar-
gæru. Feimnin rann brátt af
systkinunum og virtust þau vera
alveg jafn forvitin um okkar hagi
eins og við um þeirra. Aliciu lék
hugur á að vita hvort fólkið í
Cartagena byggi þétt og þegar
henni var sagt að húsin lægju gjam-
an þétt saman gretti hún sig og
var greinilega lítt hrifin af slíku
þröngbýli. Hún vildi líka fá að vita
allt um siði og venjur í tengslum
við tilhugalíf, giftingar og skilnaði.
Ljóst var að henni þóttu siðir
hvíta fólksins ansi flóknir og sagði
að meðal þeirra væri nóg að maður-
inn kæmi nokkra sunnudaga í
heimsókn til ljölskyldu stúlkunnar.
Litist þeim vel á manninn væri leit-
að ráða hjá „el mama“, og væru
engir meinbugir á ráðahagnum
væru þau gefín saman. Og ef mað-
urinn stæði sig ekki, ef hann
framleiddi ekki nægjanlega, nú þá
færi konan auðvitað frá honum.
Eftir að hafa neitað að láta taka
mynd bauð Alicia góða nótt og
hvarf á braut. Myrkrið skall fljótt
á og kuldinn magnaðist. Ljóst var
að gærumar myndu ekki halda á
okkur hita um nóttina. Gengum við
því að næsta kofa þár sem maður
einn hafði húkt um daginn. Okkur
til mikillar undrunar var kofínn
troðfullur af fólki, sem virtist hafa
safnast þar gjörsamlega hljóðlaust
eftir myrkur. Allir sátu á hækjum
sínum í kringum eldstæðið í miðju
kofans. Úr loftinu hékk pottur á
snúm. Kofínn var fullur af reyk en
enginn virtist fínna fyrir honum.
Okkur var boðið upp á kaffísopa
og auðsótt reyndist að fá nokkur
teppi lánuð.
Kuldinn vakti okkur einu sinni
um nóttina og við kveiktum upp í
hlóðunum á ný. Og nóttin leið. Er
við risum á fætur í morgunsárið
voru systkinin þegar mætt á staðinn
ásamt með Leocadio, eiginmanni
Aliciu. Leocadio tók að sér að kenna
mér að kveikja upp eld og ræddum
við saman á meðan. Honum lék
forvitni á íslandi og vildi fá að vita
hvað farið kostaði frá Kólumbíu til
íslands. Ég sagði honum að það
kostaði um 100.000 pesosa og
blöskraði honum sú upphæð. „Fýrir
þann pening er hægt að lifa góðu
lífí hér og kaupa jafnvel tvö múl-
dýr.“ Fannst honum helst að við
skyldum ekkert vera að snúa til
Evrópu heldur setjast að í Sierra
Nevada. „Þetta er góð jörð, hrein
jörð, maður vinnur til að borða,
eignast konu og kofa. Vatnið er
hreint og loftið er tært. í borgunum
er sagt að ekki sé hægt að anda
og þar býr fullt af fólki sem ekki
borðar nóg.“
Hvaðan svo sem Leocadio hefur
fengið þessar upplýsingar, þá hafði
hann rétt fyrir sér. Vatnið úr ám
og lækjum Sierra Nevada var ólíkt
hreinna og betra en úr eldhúskran-
anum í Cartagena, loftið tærara og
hin viðbjóðslega eymd sem umlukti
mann í borgunum þekktist ekki
meðal þessa Qallafólks. Hún væri
heldur ekki látin líðast því vel-
gengni eins má aldrei valda annars
örbirgð, slíkt væri algert brot á lög-
málum heimsmóðurinnar miklu.
Þegar við kvöddum var Cheo
færð hnefafylli af coca-blöðum í
nesti. Þegar ég spurði hvort konur
tyggðu ekki coca-blöð líka hlógu
þeir og kváðu slíkt fjarri öllu lagi.
Konur væru til að sauma „mochil-
ur“ og hugsa um bömin. Það
hljómar nokkuð þversagnakennt að
í fijósemistrú þar sem helsta goð-
magnið er kvenkyns skuli konum
meinaður aðgangur að hofunum og
þeim meinað að tyggja coca-blöð
til að komast í samband við guðina.
Nabusimake
Eftir um það bil þriggja stunda
kiifur tók leiðin að liggja niður í
mót og að lokum birtist breiður,
iðjagrænn dalur og þorpið eins og
lítið dúkkuþorp fyrir miðju hans.
Mjúklega löguð þök kofanna virtust
mótuð með ijöllin að fyrirmynd,
þama var vissulega unnt að tala
um byggingarlist í samræmi við
iandslagið umhverfís. Yfír þorpinu
gnæfír hin gamla bygging Hettu-
munkanna. Staðsetningin gefur
greinilega til kynna að þama bjó
valdið.
Nabusimake var byggð rétt fyrir
síðustu aldamót að kröfu munkanna
en þorpið hefur í reynd aldrei verið
fastur bústaður indíánanna. Þeir
búa áfram uppi í íjöllunum í kring
þar sem þeir hafa sína litlu ræktar-
bletti og sína kofa til að búa í. Niður
í þorpið koma þeir einungis til að
afla vista og til ráðstefnuhalda.
Þorpið var því hálfeyðilegt er okkur
bar að garði, hlerar fyrir gluggum,
slagbrandar fyrir dymm. Þögnin
ein réð ríkjum. Kirkjan er lokuð en
hún hefur einungis verið notuð til
skólahalds eftir að heimamönnum
tókst að flæma Hettumunkana á
braut.
Árið 1977 báðu Los Ijcas mann-
fræðinginn Jon Landabum um
aðstoð við að gjörbreyta mennta-
kerfí því sem hafði verið þröngvað
upp á þá. Óskuðu þeir eftir að fá
sitt eigið ritmál svo þeir gætu kennt
bömum sínum málið betur og hlúð
að varðveislu þess. Þegar ritmálið
væri fengið og bömin lærðu að lesa
á eigin máli tjáðu þeir sig fúsa til
að samþykkja kennslu í spænsku.
Landabum ferðaðist um sveitir Los
Ijcas og komst að þeirri niðurstöðu
að ekki væm þeir einungis reiðu-
búnir til að meðtaka allar þær
róttæku breytingar sem fylgja
mundu í kjölfar ritmáls og lestrar-
kunnáttu heldur myndi það senni-
lega stórefla þjóðemisvitund þeirra.
Eftir miklar rannsóknir málfræð-
inga var haldið mánaðamámskeið
fyrir hóp indíána, sem að lokinni
harðri vinnu snem heim í fyöllin
með eigið stafróf og eigin mál-
fræði. Þrátt fyrir mótmæli ýmissa
afla í Vallde d’Upar svo og Hettu-
munkanna létu Los Ijcas engan
bilbug á sér fínna og árið 1983
hertóku þeir trúboðsstöðina og
flæmdu munkana burt. Hof sín
endurreistu þeir á sömu stöðum og
fyrr, hin hefðbundni klæðnaður
þeirra öðlaðist fyrri virðingu. Eftir
margra alda kúgun og niðurlæg-
ingu virðist nú ríkja ný þjóðemisvit-
und meðal þeirra og þeir em
greinilega stoltir af því að vera af-
komendur „hinna gömlu“.
Hin ýmsu áhrif
„menningarinnar“
í námunda við þorpið hafa land-
eigendur frá Valle d’Upar tekið sér
bólfestu svo og hópur kristinna indí-
ána, sem snúið hafa baki við fortíð
sinni og menningu og tekið upp
ýmsa háttu hins hvíta manns, m.a.
klæðaburð. Áhrif „menningarinn-
ar“ dyljast engum, alls staðar er
msl og sorp og þó sínu mest við
dyr símstöðvarinnar, en einmitt þar
fengum við leigt herbergi kennar-
ans, sem skroppið hafði í frí til
Vallde d’Upar (svéfnpokinn hans
og náttfötin voru innifalin í leig-
unni!).
Kofar „Los Ijcas“ birtast allt í einu í gróðurþykkninu.