Morgunblaðið - 20.08.1988, Síða 31

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. ÁGÚST 1988
31
færði það í tal á fundi með Banda-
ríkjaforseta og öðrum bandarískum
ráðamönnum nýverið að teknar
yrðu upp viðræður milli landanna
um þessi mál. í slíkum viðræðum
þyrfti að fara yfir það, hvað gæti
falist í hugsanlegum fríverslunar-
samningi milli landanna, hvort aðr-
ar og einfaldari breytingar á t.d.
tollum gætu frekar komið til greina
eða hvort núverandi skipan sé við-
unandi óbreytt.
í þessa ósk var vel tekið af hálfu
bandarískra ráðamanna. Gæta ber
hins vegar að því, að núverandi
stjórnvöld þar í landi verða aðeins
við stjórnartauma næstu fimm
mánuði. Viðræður og samningar
af þessu tagi geta hins vegar tekið
langan tíma. Sömuleiðis er rétt að
hafa í huga að tollalækkanir krefj-
ast lagasetningar í Bandaríkjunum,
eins og hér á landi, og á Bandaríkja-
þingi getur verið við ramman reip
að draga í þessum málum, eins og
ég hef vikið að. Einnig ber að hafa
í huga að bæði ísland og Banda-
ríkin hafa vegna aðildar að GATT
ákveðnar skuldbindingar gagnvart
þriðju ríkjum. Allir samningar verða
því að rúmast innan GATT-regln-
anna um bestu kjaraviðskipti, þann-
ig að t.d. tollalækkanir bitni ekki
með óeðlilegum hætti á öðrum
ríkjum.
Hentar fríverslunar-
samningur Islendingum?
Vorið 1986 samþykkti Alþingi
þingsályktunartillögu frá Gunnari
G. Schram, þar sem ríkisstjórninni
var falið að hraða könnun á gerð
fríverslunarsamnings við Banda-
ríkin með hliðsjón af því hver yrði
viðskiptalegur hagnaður af slíkum
samningi fyrir íslenska atvinnuvegi
og útflutningsstarfsemi.
Ég tel einsýnt að fríverslunar-
samningur sömu gerðar og samið
hefur verið um milli Kanada og
Bandaríkjanna henti ekki íslenskum
aðstæðum. í honum felst í raun
afnám allra viðskiptahindrana á
mörkuðum fyrir vöru, þjónustu,
íjármagn og vinnuafl. Því er stefnt
að sameiginlegum vinnu-, fjár-
magns-, vöru- og þjónustumörkuð-
um, líkt og hugmyndin er með innri
markaði Evrópubandalagsins og
líkt og raunin er milli einstakra
fylkja í Bandaríkjunum.
Hafa verður í huga að milli engra
tveggja þjóða í heimi eru viðskipti
jafnmikil og milli Bandaríkjanna og
Kanada. Viðskipti Bandaríkjanna
og Ontario-ríkis eins í Kanada eru
meiri en viðskipti Japans og Banda-
ríkjanna og gífurlegar íjárfestingar
hafa átt sér stað yfir landamærin.
Allir þeir sem skilja gildi ftjálsra
viðskipta landa í milli fagna þessum
samningi. Hann mun færa íbúum
landanna ótvíræðan ávinning með
lægra vöruverði og meiri hag-
kvæmni í framleiðslu, flutningi og
annarri efnahagslega mikilvægri
starfsemi.
En með honum afsala ríkin tvö
sér ákvörðunarvaldi og sjálfsfor-
ræði á mikilvægum sviðum, sem
varhugavert getur verið fyrir Is-
lendinga að gera í samningum við
svo fjölmennt og voldugt ríki sem
Bandaríkin eru.
Spumingin snýst þá um það
hvort gera megi_ breytingar á við-
skiptasambandi íslands og Banda-
ríkjanna sem ganga ekki eins og
langt og alhliða fríverslunarsamn-
ingur mundi gera, en færa samt
báðum löndum ávinning og tryggja
hagsmuni íslendinga til framtíðar
enn betur en nú er.
Þetta þarf að kanna engu síður
en samskiptin við Evrópubandalag-
ið og í heimsókn forsætisráðherra
lýstu Bandaríkjaforseti og aðrir
ráðamenn sig reiðubúna til sam-
starfs um þessi efni. Slík athugun
á að fara fram óháð athugunum á
samskiptum íslands við Evrópu-
bandalagið, enda er hér um sjálstæð
mál að ræða, þótt þau séu eðlis-
skyld. Hér ei^ekki um það að ræða
að halla sér annað hvort upp að
Bandaríkjunum eða Evrópubanda-
laginu, heldur að tryggja íslenska
hagsmuni til framtíðar gagnvart
báðum aðilum.
Óþarft er að taka fram hve mikil-
vægt er frá íslensku sjónarmiði, að
forsætisráðherra skuli hafa fengið
tækifæri til að taka þetta mál beint
upp við Bandaríkjaforseta og
starfsmenn hans. En nú er ekki
síður mikilvægt að fylgja málinu
skynsamlega eftir.
Höfundur er einn af alþingis-
mönnum Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík.
ðlauna vanskilin?
Davíð Ólafsson
„Eg vil ekki trúa því,
að hann gerist nú þátt-
takandi í þeim dansi
kringum vanskilaliðið,
sem tröllríður nú
stj órnmálaumræðunni
og er á leið með að eyði-
leggja alvarlega og
heiðarlega umræðu um
efnahagsmál og tor-
velda þar með lausn á
þeim vanda, sem við
Islendingar stöndum nú
frammi fyrir.“
halda ró sinni í öldurótinu.
Núverandi fjármálaráðherra hef-
ur sýnt festu í framkvæmd þeirra
atriða í stefnuskrá ríkisstjórnarinn-
ar, serri varða skattamálin og mega
kallast bylting á þeim vettvangi,
þegar komin verða til framkvæmda
að fullu, til hagræðis fyrir launþega
og atvinnurekstur. Hann hefur
ótrauður haldið áfram því viðreisn-
arstarfi þrátt fyrir marvíslegar til-
raunir misviturra manna til að
hrekja hann af markaðri braut. Eg
vil ekki trúa því, að hann gerist nú
þátttakandi í þeim dansi kringum
vanskilaliðið, sem tröllríður nú
stjórnmálaumræðunni og er á leið
með að eyðileggja alvarlega . og
heiðarlega umræðu um efnahags-
mál og torvelda þar með lausn á
þeim vanda, sem við íslendingar
stöndum nú frammi fyrir. Er óhætt
að fullyrða, að ef þessar hugmynd-
ir yrðu framkvæmdar yrði litið á
það sem hnefahögg í andlit þeirra,
sem standa í skilum með greiðslu
skatta sinna.
Einnig myndi það vinna óbætan-
legt tjón í viðskiptum manna við
ríkið og almennt í öllum viðskiptum
í þjóðfélaginu. Undanfama daga,
eftir að spurðist um þær umræður,
sem heyrst hefur að fram fari í
ráðuneytinu um þau mál, sem hér
er vakin athygli á, hefi ég orðið var
harðra viðbragða margra við þeim
tíðindum.
Hefur það orðið mér hvatning til
að koma þessum sjónarmiðum á
framfæri.
Höfundur er fyrrverandi Seðla-
bankastjóri.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir JÓHÖNNU KRISTJÓNSDÓTTUR
Er viðurkenning PLO á til-
veru Israels loks á döfinni?
Shamir treystir sér ekki að úti-
loka neitt.
- og hver verða þá viðbrögð Israela
Æ ÁLEITNARI gerast fregnir þess efnis að Yassir Arafat leið-
togi Frelsissamtaka Palestínumanna ætli innan tíðar að kveða
upp úr með það, að samtökin viðurkenni Israelsríki og hafi ákveð-
ið að hætta öllum ofbeldisaðgerðum. Orðrómur þessi er orðinn
það útbreiddur, að forsvarsmenn Israels eru farnir að ræða það
í fyllstu alvöru, hvernig þeir eigi að bregðast við ef Arafat gefur
tiessa sögulegu yfirlýsingu. I staðinn fyrir að PLO viðurkenni
srael hyggjast samtökin gera kröfu um að komið verði á stofn
sjálfstæðu ríki Palestinumanna á þeim svæðum Vesturbakkans
og Gaza sem nú eru hernámssvæði ísraela.
Israelar hafa löngum sagt að
þeir geri ekki aðrar kröfur til
forystu PLO en að hún uppfylli
þessi tvö skilyrði til að ísraelar
fallist á beinar viðræður. Sendi-
herra Israels á íslandi með búsetu
í Noregi ítrekaði þetta í viðtali
við Morgunblaðið fyrir nokkru og
enda hefur þetta verið opinber
stefna býsna lengi.
En ísraelar hafa áreiðanlega
ekki gert ráð fyrir að framvindan
yrði jafn hröð og raun hefur borið
vitni um. Eftir að Hussein Jórd-
aníukonungur tilkynnti á dögun-
um að Jórdanir hefðu afsalað sér
öllu tilkalli til þessara landsvæða
og þau væru hér eftir alfarið á
ábyrgð PLO, hefur ísraelska
stjórnin komist í stóran vanda.
Öfgamenn til hægri í ísraelsk-
um stjórnmálum sögðu að vísu
að nú ættu ísraelar að grípa tæki-
færið og innlima Vesturbakkann
í ríkið, eins og gert hefði verið
með Golanhæðir á sínum tíma.
Ábyrgir foi-ystumenn stjórnarinn-
ar gera sér mætavel grein fyrir
því að alls konar bögglar fylgdu
slíku skammrifi.
í fyrsta lagi yrði ísraelski her-
inn að stórauka gæsluna á Vest-
urbakkanum og eftir mánaða upp-
reist Palestínumanna á þessum
svæðum, er það ekki viðfelldin
tilhugsun og spurning um, hvort
hún er í rauninni framkvæmanleg.
Ekki má gleyma því að auk
stóraukinna hemaðarútgjalda
bætist við spumingin um það,
hvort ísraelar þyrftu þá ekki
samtímis að taka að sér að greiða
laun þúsunda starfsmanna í þorp-
um Vesturbakkans, sem Jórdanir
hafa séð um að greiða kaup
síðustu tuttugu ár.
Vesturbakkinn hefur verið fjár-
hagslegur baggi á ísraelum, án
þess þessar launaskuldbindingar
hafi komið til, svo að hætt er við
að veikburða efnahag ísraels yrði
slíkt gersamlega ofviða. Fyrir ut-
an að andstaða er almenn við það
fyrirkomulag. ísraelar vita þó að
undan þvi yrði ekki vikist ef Vest-
urbakkinn væri færður inn í Isra-
el.
Enn má ekki gleyma því að það
gæti verið bein ógnun við Israel
að færa Vesturbakkann formlega
á yfirráðasvæði ísraels, ekki síst
í ljósi þeirra atburða sem hafa
verið að gerast þar síðan snemma
í desember. Það em því svo marg-
ir og alvarlegir annmarkar á þeirri
lausn, að þeir Shamir og Peres
geta væntanlega verið nokkum
veginn sammála um að þetta sé
ekki viturleg lausn.
Þeir hafa ekki sett fram neinar
hugmyndir sem bitastæðar em
um hvemig megi leiða málið til
lykta og þeir hafa aðeins sagt að
ekki komi til mála að PLO auki
ítök sín á Vesturbakkanum.
Shimon Peres er væntanlega
hlynntari hugmyndum PLO.
Arafat tæki óneitanlega mikla
áhættu og yfiílýsing frá honum
gæti kostað hann forystuhlut-
verkið og kannski fleira.
Forysta PLO hefur undanfama
mánuði verið að þoka sér undur-
hægt og rólega í þá átt að viður-
kenna Israel; þar með væm ísrael-
ar fræðilega mát og hvað sem
þeir segjast nú tortryggja PLO
væri þeim heldur ekki siðferðilega
stætt á að hundsa yfirlýsingar
PLO sem þeir segjast hafa viljað
fá síðustu 40 árin.
Fréttaskýrendum ber saman
um að ísraelskir leiðtogar leggi
þó við eymn þegar forystumenn
PLO em farnir að ýja að þessum
langþráða möguleika: viðurkenn-
ingu á ísrael. Abu Yiad, nánasti
samstarfsmaður Arafats um þess-
ar mundir, reið á vaðið með varn-
færnislega yfirlýsingu þessa efnis.
"Arafat bar nokkm síðar til baka
að þetta væri frá sér komið, en
sagði að Abu Yiad væri að sjálf-
sögðu heimilt að tjá hugmyndir
sínar, enda fyrirsjáanlegt að lausn
yrði að finnast.
Langflestir em þeirrar skoðun-
ar að Arafat hafi verið með i ráð-
um og hann hafi talið hyggilegt
að kanna hver viðbrögð yrðu ef
þessar hugmyndir væm settar
fram af manni sem óumdeilanlega
er einn úr PLO-forystunni. Arafat
var þó ekki aðeins hugleikið að
vita hvemig ísraelar brygðust við;.
hann taldi ekki síður nauðsynlegt
að þreifa fyrir sér með það, hvern-
ig hinir ýmsu hópar innan PLO
sem utan tækju í hugmyndirnar.
Viðbrögðin létu ekki á sér standa
og vom harkaleg hjá ýmsum öfga-
hópum Palestínumanna, en þó
fjarri því að menn vildu útiloka
þennan möguleika.
I Israel gáfu ráðamenn einnig
út gætilega orðaðar yfirlýsingar
og sögðu að beðið yrði með að
taka þessar hugmyndir alvarlega
uns þing Frelsissamtakanna hefði
komið saman til fundar. Dagsetn-
ing þess fundar hefur ekki verið
ákveðin þegar þetta er skrifað,
en má búast við að ekki líði á
löngu þar til þingið kemur saman.
PLO er það vel ljóst að nú verða
þeir að taka höndum saman -
hvort sem þeim líkar betur eða
verr. Dragist óeðlilega að leiða til
lykta hver og hvernig á að taka
að sér stjórn Vesturbakkans og
Gaza er nokkurn veginn ömggt
að PLO glatar tiltrú Palestínu-
manna þar.
Innan ísraels em menn mjög á
báðum áttum. Það sýnir að menn
vilja íhuga málið, að sjónvarp þar
og blöð hafa greint ítarlega frá
framvindu mála og allt sem frá
PLO kemur er skoðað og skil-
greint af meiri hófsemi en heyrst
hefur áður. Þorri manna í Israel
hefur látið í Ijósi það álit í skoð-
anakönnun, að PLO sé ekki
treystandi og hryðjuverkamenn-
irnir í forystunni myndu grípa
fyrsta tækifæri til að reyna að
uppræta ísraelsríki. Samt em
margir í vafa, því það þarf ekki
annað en raunsæi til að sjá að
PLO myndi engan veginn vera
þessa megnugt. Og það sem skipt
ir kannski mestu máli nú að Jiðn
um fjörutíu ámm frá stofnun Isra-
elsríkis er að það er efamál að
það sé þeim lengur keppikefli.
Arafat teflir djarft ef hann
ákveður að viðurkenna ísraelsríki.
En hann virðist á því að fleira
ynnist með því og sú hugmynd
virðist ætla að verða ofan á. En
áður en slíkt gerðist þarf þing
PLO sem sagt að koma saman.
Og ráðamenn í ísrael, einkum
innan Likud-bandalagsins — kysu
að PLO biði með yfirlýsingar fram
yfir þingkosningarnar í ísrael
nóvember.